گزارش تسنیم|نگاهی به مناسبات اسرائیل و تاجیکستان

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، رژیم صهیونیستی که از بعد انقلاب اسلامی در ایران به خوبی متوجه شده بود که فرایند مشروعیت‌یابی‌اش در میان کشورهای اسلامی -که از قرارداد کمپ دیوید آغاز شده بود- با چالشی جدی مواجه شده است، کشورهای تازه استقلال‌یافته مسلمان در آسیای مرکزی را فضای مناسبی برای حضور و نفوذ خود دید. از این رو، از بدو استقلال این کشورها برای برقراری مناسبات دیپلماتیک و جلب نظر حاکمان این کشورها، تلاش‌هایی را آغاز کرد.

علاوه بر این، ژئوپلیتیک منحصر به فرد و منابع غنی آسیای مرکزی، در کنار تاریخ حضور یهودیان بخارایی در این منطقه، انگیزه‌های این رژیم را در این زمینه مضاعف می‌کرد.

جمهوری تاجیکستان یکی از این جمهوری‌ها بود. یهودیان حاضر در تاجیکستان از دو دسته یهودیان بخارائی و یهودیان اشکنازی هستند. همانطور که ذکر شد، یهودیان بخارائی تاریخ طولانی حضور در این منطقه را داشته‌ و درحقیقت جزو مردم بومی آسیای مرکزی به حساب می‌آیند، اما یهودیان اشکنازی عمدتاً طی جنگ جهانی دوم از مناطق اروپای شرقی به این جمهوری مهاجرت کرده بودند.

طی دهه‌های 1970 تا 1980 میلادی تعداد زیادی از یهودیان تاجیکستان به اسرائیل مهاجرت کردند. پس از استقلال نیز با شروع جنگ داخلی و شرایط سخت زندگی برای مردم این کشور، یهودیان دیگری نیز با مشاهده وضعیت ناامنی و فقر موجود، مجدداً تصمیم به مهاجرت به کشورهای همسایه و یا اسرائیل گرفتند. البته اسرائیل نیز در این زمان فعال بوده و گفته می‌شود در سال 1992، چندین پرواز و عملیات هوایی مخفی برای انتقال یهودیان تاجیک به اسرائیل صورت گرفته است.

علاوه بر سابقه حضور یهودیان، قرابت‌های فرهنگی تاجیک‌ها با جمهوری اسلامی ایران نیز باعث شده بود تا نظر صهیونیست‌ها به تاجیکستان جلب شود. از این رو، اسرائیل در همان سال 1991 استقلال تاجیکستان را به رسمیت شناخت.

البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که حمایت‌های نظامی و لجستیک اتحاد جماهیر شوروی از اعراب در جنگ‌های 1967 و 1973 با اسرائیل، عامل دیگری بود تا رژیم صهیونیستی استقلال این کشورها و فروپاشی شوروی را به سرعت به رسمیت بشناسد. به هر حال روابط دیپلماتیک اسرائیل و تاجیکستان از 26 مارس 1992 آغاز شد.

در آن زمان که در تاجیکستان هنوز صلح و ثبات برقرار نشده بود و با تحرکات کمونیست‌ها و به‌ویژه جبهه خلق، زمزمه‌هایی از تشدید بحران به گوش می‌رسید، اسرائیل ترجیح داد سفارتش را در تاشکند (که شمار بیشتری از یهودیان را در خود داشت) بازگشایی کند.

از این رو، در اکتبر 1993 سفارت اسرائیل در تاجیکستان به قرارگاهی در تاشکند تاسیس شد و «امی می» سفیر غیرمقیم این رژیم در این جمهوری شد. پس از آن نیز اسرائیل از 1993 تاکنون 9 سفیر غیرمقیم دیگر برای تاجیکستان معرفی کرده است.

در خلال جنگ داخلی تاجیکستان، زمانی که ده‌ها هزار نفر از مردم این کشور در آتش جنگ داخلی میان نیروهای اتحاد اپوزوسیون (گروه‌های اسلام‌گرا، نیروهای دموکرات، گروه‌های روشنفکری رستاخیز و لعل بدخشان) کشته می‌شدند و بیش از 800 هزار نفر از مردم این کشور به کشورهای همسایه و به‌ویژه افغانستان مهاجرت کرده بودند، امامعلی رحمان که توانسته بود با حمایت جبهه خلق و به راه انداختن جنگ داخلی به قدرت برسد، نخستین گام‌ها را برای تحول در مناسبات سیاسی با اسرائیل برداشت.

در همین راستا، در خلال پنجاهمین سالگرد تاسیس سازمان ملل متحد که در حاشیه مجمع عمومی صورت گرفته بود، امامعلی رحمان با اسحاق رابین، نخست‌وزیر وقت اسرائیل دیدار کرد. البته پس از آن با پایان جنگ داخلی و برقراری صلح در تاجیکستان با نقش‌آفرینی و کفالت مستقیم جمهوری اسلامی ایران و به دنبال آن قانونی شدن حضور احزاب اسلام‌گرا، همچون حزب نهضت اسلامی تاجیکستان، فرصت‌های اسرائیل برای حضور در تاجیکستان کمی محدود شد.

با این حال دیدار دیگر رحمان با مقامات صهیونیست، در 17 ژوئن سال 2006 در آلماتی، با شیمون پرز، که در آن زمان معاون نخست‌وزیر اسرائیل بود، صورت گرفت.

با این حال بنا بر گزارشی که در سایت وزارت امور خارجه تاجیکستان موجود است، هنوز پایه حقوقی در روابط اسرائیل و تاجیکستان وجود ندارد و صرفاً یک یادداشت تفاهم برای مشورت‌های دوجانبه بین وزارتخانه‌های امور خارجه دو طرف وجود دارد که در مورخ 27 فوریه سال 2013 در دوشنبه به امضا رسیده است.

البته با دقت بیشتر به تحرکات اسرائیل در تاجیکستان متوجه می‌شویم که مناسبات دو طرف از همین سال 2013 در ابعاد سیاسی و اقتصادی به تدریج در حال گسترش بوده و تحول محسوسی را شاهد هستیم. در همین راستا بود که ساختمانی از سوی ریاست «آریان بانک» تاجیکستان که از نزدیکان امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان نیز می‌باشد، برای کنیسه یهودیان اختصاص یافت. علاوه بر این، در این زمان تلاش‌های زیادی نیز برای برقراری پرواز مستقیم میان دوشنبه و تل‌آویو نیز صورت گرفته است.

تحلیل‌گران این مساله را ابراز تمایل تاجیک‌ها برای جلب نظر تجار و سرمایه‌داران بانفوذ یهودی عنوان می‌کنند.
در ژوئن سال 2016 نیز یک هیات پارلمانی از رژیم صهیونیستی با حضور شرین هاسکیل، رئیس گروه دوستی پارلمان رژیم صهیونیستی و تاجیکستان، یوسف یانا نماینده کنست اسرائیل و کارمیلا شامیر، سفیر این رژیم در تاجیکستان، به دوشنبه سفر کردند.

به گزارش خبرگزاری فارس طی دیدار شکورجان ظهوراف با هیات صهیونیست، ابراز تمایل تاجیکستان برای توسعه مناسبات با اسرائیل رسماً اعلام شده است. در این دیدار با امضای چندین توافق‌نامه مشترک، نخستین پایه‌های حقوقی در روابط سیاسی و اقتصادی دو طرف ایجاد شد.

در سال 2014، حجم مبادلات تجاری تاجیکستان و رژیم صهیونیستی حدود 352 هزار دلار بود، که در آن 23 هزار دلار صادرات تاجیکستان و باقی 328 هزار دلار، واردات این کشور از اسرائیل بوده است. اگرچه آمار دقیقی از مناسبات اقتصادی تاجیکستان و اسرائیل در دست نیست، اما در سال‌های بعد با وخیم‌تر شدن اوضاع اقتصادی این کشور و کاهش محسوس در تولید ناخالص داخلی آن، مبادلات تجاری با رژیم صهیونیستی کاهش یافت.

با این حال اما، هنوز حوزه آب در تاجیکستان از جذابیت بسیار بالایی برای اسرائیل برخوردار است. طی کنفرانس بین‌المللی در حوزه بحران آب که در سال 2016 به میزبانی دوشنبه برگزار شد، هیاتی از رژیم صهیونیستی نیز در آن حضور یافته و دیدارهایی با مقامات تاجیک داشتند. معادن اورانیوم تاجیکستان نیز دیگر مساله مهم در مناسبات اقتصادی تاجیکستان و رژیم صهیونیستی است.

به هر ترتیب به نظر می‌رسد از سال 2015 و تیرگی تدریجی روابط تاجیکستان با جمهوری اسلامی ایران و حذف گروه‌های اسلام‌گرا در این کشور از جمله حزب نهضت اسلامی، فضای مناسبی برای حضور پررنگ‌تر اسرائیل در این کشور فراهم شده باشد. از سوی دیگر، دولت تاجیکستان که از سال 2012 و پس از تصویب پروتکل موسوم به 20-32 اقدام به حذف تمام گروه‌های مخالف کرده، در کنار دیگر مشکلات از جمله مسائل اقتصادی، با بحران مشروعیت در داخل و فشارهای بین‌المللی در حوزه‌ حقوق بشر از خارج مواجه شده است.

از این منظر، برقراری مناسبات اقتصادی و سیاسی گسترده با اسرائیل می‌تواند با فعال کردن لابی‌های صهیونیست‌ها، علاوه بر جلب نظر کشورهای غربی برای افزایش و تداوم کمک‌های خارجی، از فشارهای وارد آمده در خصوص حذف مخالفین، بکاهد.

انتهای پیام/