گزارش تسنیم| ترکیه، ۳۸ سال پس از کودتای دوازدهم سپتامبر۱۹۸۰ + عکس

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، 38 سال پیش در بامداد چنین روزی، مردم ترکیه پس از آن که صدای سرود ملی موسوم به استقلال را از رادیوی ملی تی.آر.تی شنیدند، انتظار داشتند مانند همیشه موسیقی آرم خبر پخش شود و بعد از آن، گوینده به روال معمول بگوید: «اینجا آنکاراست، رادیو صدای ترکیه.»

اما چنین نشد و به جای این جمله، صدای مارش نظامی ارتش شنیده شد و یک دقیقه بعد از آن، صدای ژنرال کنعان اَورَن، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح و رئیس شورای امنیت ملی ترکیه، به طور همزمان از رادیو و تلویزیون به صورت زنده پخش شد.

او اعلام کرد؛ از آن جایی که دولت نمی‌تواند خود را اداره کند و اتوریته و اقتدار خود را از دست داده، نیروهای مسلح به منظور حفظ دموکراسی و پایه‌های حکومت، وارد میدان شده و قدرت را در دست گرفته‌اند.

ژنرال اورن اعلام کرد که این بیانیه شماره یک است و منتظر بیانیه‌های بعدی باشید. ظرف چندساعت بیانیه ششم نیز خوانده شد و در عرض این چند ساعت، سیمای سیاسی و اجتماعی ترکیه به سرعت تغییر کرد.

اگر چه ترکیه پیش از آن و در سال 1960 میلادی نیز کودتای بزرگی را پشت سرگذاشته و عدنان مندرس نخست وزیر وقت، توسط دادگاه نظامی اعدام شده بود، اما این بار همه چیز متفاوت بود و کودتاگران، اقداماتی انجام دادند که بسیار ظالمانه‌تر و خشن‌تر بود و به گواه بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران سیاسی، کودتای سال 1980 لکه سیاه و ننگ ماندگاری در تاریخ دموکراسی ترکیه است.

پیش زمینه‌های کودتا

از سال 1970 تا سال 1980 میلادی و تنها در عرض 10 سال، دولت ترکیه دقیقاً 11 بار بین 6 نخست وزیر دست به دست شد و چیزی به نام ثبات و آرامش در این کشور وجود نداشت. سلیمان دمیرل، نیهاد اریم، فرید مَلَن، نعیم تالو، بلنت اجویت و سعدی ایرماک، هر کدام به مدت چند ماه نخست وزیر می‌شدند و بعد دوباره روز از نو و روزی از نو. همین موضوع، یعنی بی ثباتی در احزاب سیاسی ترکیه و غیبت رهبران کاریزماتیک، راه را برای ظهور ژنرال‌های کودتاگر، هموار کرد.

مهمترین اقدامات و جنایات کودتای 12 سپتامبر 1980

• سلیمان دمیرل نخست وزیر وقت، برکنار و بازداشت شد.
• بلنت اجویت و صدها تن از دیگر رجال سیاسی و حزبی مهم، بازداشت شده و تحت بازجویی قرار گرفتند.
• مجلس ملی ترکیه منحل شد.
• در آنکارا، استانبول و بسیاری از شهرهای بزرگ، مقررات منع آمد و رفت و حکومت نظامی اعلام شده و یگان‌های ارتش با تانک، نفربر و کامیون به خیابان‌ها آمده و هزاران نفر را دستگیر کردند.

• 

• زندگی میلیون‌ها نفر از مردم ترکیه، تحت تاثیر صدمات ناشی از حکومت میلیتاریستی و پلیسی قرار گرفت.
• 650 هزار نفر از مردم ترکیه بازداشت شدند که فقط بخش کمی از آنان فعال سیاسی و هوادار حزبی و اغلب آنان از شهروندان عادی و رهگذر کوچه و خیابان بودند.
• در 210 هزار پرونده قضایی، 230 هزار نفر محاکمه شدند.
• دادستان‌های نظامی، برای 7 هزار نفر طلب جزای اعدام کردند، از این میان بسیاری به حبس ابد محکوم شده و در همان روزهای نخست، 57 نفر اعدام شدند.
•  
• حق شهروندی ترکیه از 14 هزار نفر پس گرفته شده و به خارج از کشور تبعید شدند.
• 100 هزار نفر به عنوان «عضو سازمان و گروه» مورد بازجویی و محاکمه قرار گرفته و 30 هزار نفر به عنوان «عنصر خطرناک» معرفی و از محل کار خود اخراج شدند.
• برای صدها روزنامه نگار ترکیه حکم حبس صادر شده و به مدت سیصد روز، روزنامه‌ها چاپ نشدند.
• علاوه بر چهار هزار معلم، صدها استاد و محقق از دانشگاه‌ها اخراج شده و پخش نزدیک به یک هزار فیلم، ممنوع شد.
• صدها نفر مورد شکنجه قرار گرفته و 175 نفر زیر شکنجه جان دادند.
• در زندان‌های استانبول، دیاربکر، آنکارا، ازمیر و بسیاری از شهرهای دیگر، حتی در راهروها نیز جا برای خوابیدن زندانیان وجود نداشت و علاوه بر چپ‌ها، بسیاری از کردها، اسلامگرایان و ملی گرایان، روشنفکران و علویان نیز دستگیر و زندانی شدند.
• احزاب سیاسی منحل شده و سران و رهبرانی همچون سلیمان دمیرل، نجم الدین اربکان، بلنت اجویت، آلپ ارسلان ترکش و دیگران، تبعید و ممنوع الفعالیت شدند.
• 5 ژنرال در کنار کنعان اورن، اختیارات تمام وزارتخانه‌ها و نهادهای دولتی را در دست گرفتند و این وضعیت تا سال 1983 میلادی تداوم یافت.

• 

نخست وزیر منصوب شده از سوی حکومت کودتاگر تا سال 1983 بر سر قدرت ماند. در سال 1983 و در انتخابات سراسری، تورگوت اوزال به عنوان نخست وزیر برگزیده شد، اما کنعان اورن پست ریاست جمهوری را رها نکرد و از سال 1980 تا سال 1989 بر مسند قدرت ماند.

پیامدهای کودتا و روزگار امروز

کودتای سال 1980 در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی، لطمات بزرگی به ترکیه وارد کرد و این کشور را دست کم به مدت 10 سال از مسیر توسعه و رفاه، دور نگه داشت، اما اصلی‌ترین لطمات و خطرات کودتا، مربوط به حوزه‌های اجتماعی، فکری و فرهنگی بود.

کودتای مزبور، یک جامعه پلیسی و عاری از اعتماد و امنیت در ترکیه پدید آورد که در آن، در مورد زندگی یک میلیون و هفتصد هزار نفر از شهروندان ترکیه، فیش برداری اطلاعاتی و امنیتی صورت گرفت و هیچ نامه و تلفن و دیداری، امنیت نداشت.

این واقعه، تاثیر مخربی بر فرهنگ سیاسی و حزبی و فرهنگ عادی مردم ترکیه گذاشت و موجب آن شد تا روند کادرپروری و رشد مسئولین و مدیران سیاسی در احزاب مختلف ترکیه، حداقل به مدت دو دهه به تعویق بیفتد.

تاثیرات این کودتا، چنان ترس و وحشتی از قدرت نظامیان در دل و ذهن مردم و فعالان سیاسی و حزبی به وجود آورد که وقتی در سال 1997 میلادی، فرماندهان ارتش، نجم الدین اربکان نخست وزیر وقت ترکیه را تهدید به کودتا کردند، قبل از آن که تانک‌ها به سوی خیابان به راه بیفتند، از سمت خود استعفا داد و به همین دلیل، این کودتا در ادبیات سیاسی ترکیه به نام کودتای پست مدرن خوانده می‌شود.

بدون شک، نگرش  تفکر بر جای مانده از کودتاهای 1960، 1980 و 1997 میلادی و دیگر عصیان‌ها و تحرکات و شبه کودتاهای دیگر چند دهه اخیر ترکیه، به ژنرال‌ها، توان و جسارت آن را داد تا در سال 2016 نیز یک بار دیگر شانس خود را برای تغییر نظام سیاسی ترکیه، امتحان کنند. اما این بار، مردم در برابر تانک‌ها ایستادند و همه چیز در مسیر دیگری پیش رفت.

حال باید دید ترکیه در سالیان آتی در چه مسیری پیش می‌رود. آیا مردم و احزاب سیاسی ترکیه می‌توانند در ساختار موجود، به گونه‌ای عمل کنند که یک بار دیگر خاطره کودتاهای تاریخ معاصر ترکیه تکرار نشود، یا خیر.

انتهای پیام/