جلوه‌های عاشقی و دلدادگی مردم نهاوند در سنت‌های عزاداری حسینی(ع)
هر ساله در ایام محرم مراسم مختلف عزاداری از جمله "چهل منبر" ، " شال اندازی"، " رخصت یا مولا"، " تعزیه" و "گلگیران" در نهاوند برگزار می‌شود که این مراسم بیش از ۱۵۰ سال قدمت دارند.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از نهاوند، فرا رسیدن ماه محرم و عزاداری حسینی در اقصی نقاط جهان عشق و ارادت به سالار شهیدان را به نمایش می‌گذارد. مراسم عزاداری سید و سالار شهیدان در شهرهای مختلف ایران متفاوت است و مردم هر شهر و دیار بسته به پیشینه فرهنگی و قومی خود، اقدام به برپایی مراسم و مجالس عزاداری می‌کنند.
مردم مناطق مختلف ایران در این ماه در قالب هیئت‌های عزاداری، زنجیرزنی و سینه‌زنی سر از پا نشناخته و با اشک و آه و ماتم و برگزاری مراسم سوگواری یاد و خاطره امام حسین(ع) و یاران با وفایش را گرامی می‌دارند.
پرچم ماتم حسینی قرن‌ها است که با وجود فراز و نشیب‌های مختلف به همت عاشقان امامت در دروازه ورود اسلام به ایران همچنان در اهتزاز است. مردم شهرستان نهاوند نیز همه ساله مراسم عزاداری محرم و صفر را به صورت گسترده و به شیوه سنتی خاص برگزار می‌کنند. مردم این دیار همواره با فرهنگ عاشورا زیسته‌اند و عشق به امام حسین (ع) در جان آنان ریشه دوانیده است.
مراسم عزاداری مردم این دیار همراه با آئین‌ها و سنت‌های عزاداری خاصی همراه بوده که از گذشته‌های دور رواج داشته که بخشی از آن‌ها در حال حاضر کم رنگتر شده و یا از بین رفته‌اند.
عزاداری مردم نهاوند در قالب هیاتهای عزاداری از سال‌ها پیش رواج داشته است و بنا به گفته پیشکسوتان و پیرغلامان اهل بیت(ع) هیئت‌های «میدان» و «گلشن» از نخستین هیئت‌های رسمی عزاداری نهاوند در صد سال اخیر بوده‌اند.
اگر چه این شهرستان از قدیم مساجد متعددی مانند مسجد حاج‌آقا تراب، مسجد حاج خدارحم، مسجد جامع بازار و غیره داشته است که از هیاتهای عزاداری استقبال می‌کرده‌اند اما این مکان‌ها رسما مکان برگزاری نماز جماعت و مناسبت‌های مختلف مذهبی بوده‌اند و الزاما تاسیس و تشکیل هیاتهای مذهبی جزء وظایف آنان نبوده است اما بعدا از طریق خودجوشی مردم و عشق و ارادت ورزیدن آنان به خاندان عصمت و طهارت و با ارشاد شخصیت‌های روحانی و عالم محل به تدریج این هیات‌ها در بازار، دیگر مساجد و منازل مردم در شهر و روستاها فعالیت خود را آغاز نموده و تا کنون با همه فراز و فرودها این هیات‌ها هم چنان به حیات خود ادامه داده‌اند.
در این گزارش به برخی از آئین‌ها و سنت‌های عزاداری مردم نهاوند در ماه محرم و عاشورا اشاره می‌شود که البته نمونه‌های آن نیز در دیگر مناطق کشور مرسوم می‌باشد که برخواسته از عشق و ارادت به ائمه اطهار به ویژه سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) می‌باشد.
سنت‌های کهن عزاداری در نهاوند
در آخرین روزهای ماه ذیحجه و شروع ماه محرم شهرستان نهاوند کم‌کم بوی محرم به خود گرفته و مردم با پوشیدن لباس مشکی و همچنین نصب پرچم بر سردرب منازل و مغازه‌ها خود را برای عزاداری آماده می‌سازند.
در گذشته برخی از مردم بر اساس نذری که داشتند لباس‌های مشکی را تا چهلم برتن داشتند و با نزدیک شدن به روز عاشورا سراسر شهر یک پارچه عزادار بودند.
در گذشته‌های دور در قدیمی‌ترین هیاتهای شهر دو دسته سینه‌زنی در حالی که همگی پیراهن از تن در می‌آوردند از مسجد خارج می‌شدند که یک دسته هنگام ذکر می‌نشست و دسته دیگر در حال حرکت بود تا نوبت به او برسد.
در هنگام برگشت دسته‌های عزاداری به مسجد، زن‌ها هم در محوطه مسجد جمع می‌شدند و در یک طرف می‌ایستادند و مردها نیز در طرف دیگر برای سینه‌زنی آماده می‌شدند که با نوحه خوانی مداح شور و حال تازه‌ایی پیدا نموده و تا مدتی بر سر و سینه می‌زدند.
از جمله آداب و آئین‌های هیاتهای عزاداری نهاوند در گذشته مسیر حرکت آنان بود بدینگونه که رسم و سنت بود که همه هیات‌ها به پاس احترام به علمای شهر، مسیر حرکت خود را به سوی منازل آنان تعیین می‌کردند و پس از عزاداری در منازل دوباره به مساجد باز می‌گشتند.
مسیر هیئت‌های عزاداری در گذشته به طرف منازل علمایی چون مرحوم آیت‌الله قدوسی بزرگ ( پدر شهید قدوسی)، آیت‌الله آقااحمد آل‌آقا و دیگر علمای بزرگ شهر هدایت می‌شد تا به احترام آنان در منازل ایشان عزاداری نمایند.
از نکات قابل توجه در مسیر حرکت هیات‌ها این بود هنگامی که دو هیات به هم می‌رسیدند ( برخلاف امروز) برای احترام به یکدیگر، ذکر سینه زنی را عوض می‌کردند و با گفتن السلام، السلام به یکدیگر خوش آمد می‌گفتند.
همچنین در گذشته در روز عاشورا هیاتهای قدیمی شهر مانند هیاتهای «میدان»، «گلشن» و «دوخواهران» در بیرون از شهر خیمه برپا می‌کردند و همگی در این مکان مستقر می‌شدند که پس از عزاداری خیمه‌ها را به آتش می‌کشیدند و فریاد «محمدی محمدا، آتش زدند به خیمه‌ها» سر می‌دادند و خیل عزاداران با دیدن این منظره با شور حسینی بر سر و سینه خود می‌زدند.
شام غریبان نیز از جمله رسوماتی بود که امروزه همچنین ادامه دارد که در این مراسم هیئت‌ها به حرمت حضرت زینب(س) و اهل بیت امام حسین(ع) در سینی‌های مسی شمع روشن می‌کردند و بر سر می‌گرفتند و به مسجد یا تکیه به تکیه می‌رفتند و در هر مسجد یا تکیه‌ایی به عزاداری می‌پرداختند تا این که به مکان خود باز می‌گشتند و مجلس را ختم می‌کردند اگر چه امروزه این آئین ادامه دارد اما به شور و حال گذشته نمی‌باشد.
مراسم شال اندازی در نهاوند به دوران قاجار بر می‌گردد
در شب اول ماه محرم در نهاوند مراسم سنتی سیاه پوشی «رخصت یا مولا» که همراه با شال اندازی و پوشیدن عبای مشکی برای بزرگان و پهلوانان و مرشدان است هرساله با حضور صدها نفر همراه با مراسم قرائت قرآن، مداحی، سخنرانی و به صدا در آوردن زنگ عزا توسط پیرترین مرشد نهاوند در گود زورخانه پوریای ولی در نهاوند آغاز می‌شود.
در این مراسم به هر نفر میهمانی که از در وارد سالن و گود زورخانه می‌شود همراه با نواختن نوای نی و ضرب زنگ عزا یک عدد شال سیاه رنگ اهدا می‌شود و در مرحله بعد به مداحان، پهلوانان و مرشدان قدیمی نیز یک دست عبای مشکی رنگ همراه با شال سیاه داده می‌شود.
رئیس هیئت ورزش باستانی نهاوند در رابطه با فلسفه برگزاری این مراسم در زورخانه گفت: از آنجایی‌که زورخانه‌ها با نام مولای متقیان امام علی(ع) آمیخته شده‌اند، عزاداران حسینی و ورزشکاران پهلوانی برای رخصت از امام علی(ع) به منظور اذن ورود به ایام محرم و عزاداری فرزندش امام حسین(ع) در زورخانه نهاوند گرد هم می‌آیند و با خواندن اشعار مذهبی و اجرای آئین ورزشی به شکلی نمادین خود را برای عزاداری آماده می‌کنند.
محمدتقی شهبازی اظهار داشت: در این مراسم سراسر گود زورخانه با پارچه مشکی سیه‌پوش شده و پیشکسوتان ورزش باستانی با بستن شال و لباس سیاه به نشانه عزا به اجرای بخشی از ورزش زورخانه‌ای می‌پردازند.
وی تصریح کرد: در این مراسم علاوه بر پیشکسوتان محلی از پیشکسوتان و نام آوران این رشته در دیگر شهرهای کشور دعوت می‌شود و ذاکران اهل بیت همراه با ضرب زورخانه اشعار حزن انگیزی را در رثای حضرت اباعبدالله الحسین(ع) سر می‌دهند.
شهبازی با بیان اینکه سابقه برگزاری این مراسم آئینی به گذشته‌های دور برمی‌گردد، افزود: برگزاری این مراسم در گذشته در بین ورزشکاران پهلوانی مرسوم بود که طی سالیانی به فراموشی سپرده شد که با تلاش‌های صورت گرفته چند سال است که مراسم اذن دخول به ماه محرم تحت عنوان رخصت یا مولا در نهاوند برگزار شده و میهمانانی از فدراسیون ورزش‌های زورخانه‌ای و پهلوانی در این مراسم شرکت می‌کنند.
مراسم «چهل منبر» آئینی کهن در عزاداری نهاوند
پیشینه این مراسم مذهبی برمی‌گردد به اینکه در سالیان دور به دلیل کوچکی شهر و کم بودن جمعیت، دسته‌های عزاداری نهاوند در سه دسته خلاصه می‌شدند که از مسجد میدان و درب سرداب و حسینیه گلشن حرکت کرده و در طول مسیر بر سر و سینه می‌زدند.
این دسته‌ها بیشتر از خانه‌های معتمدان، خان‌ها و سادات شهر حرکت کرده و سپس به سمت کوچه سیدان روانه می‌شدند.
این مراسم ابتدا از مسجد حاج‌آقا تراب آغاز می‌شود و در داخل مسجد، سینی‌هایی گذاشته شده که مردم در داخل آن، شمع روشن می‌کنند و این کار در خانه‌های اطراف مسجد که هنوز معماری سنتی خود را حفظ کرده‌اند نیز انجام می‌شود.
آیین چهل منبر، یکی از آیین‌های عاشورایی منحصر به نهاوند است که سکوت شرکت‌کنندگان، فضای حزن‌انگیز و بافت کهن کوچه سیدان از ویژگی‌های آن به شمار می‌آید.
عصر تاسوعا، آن هنگام که شهر از تردد دسته‌های عزاداری خلوت می‌شود، مردم نهاوند شمع به دست گرفته و در سکوت به سمت کوچه سیدان حرکت می‌کنند.
در گذشته این محله که شامل چندین کوچه تو درتو و باریک و محل زندگی سادات شهر بود، بین مردم از تقدس و احترام خاصی برخوردار بود. از همین‌رو غروب روز تاسوعا پس از انجام عزاداری در هریک از این خانه‌ها، جایی را برای روشن کردن شمع اختصاص می‌دادند و تعداد این خانه‌ها 40 تا بود و به همین دلیل هم، این مراسم «چهل منبر» نامیده شد.
هنوز هم با وجود آنکه تعداد زیادی از سادات شهر از این محله رفته‌اند، بسیاری با اعتقاد به برآورده‌شدن نذرشان در این آیین حضور یافته و چهل شمع در چهل خانه روشن می‌کنند با این نیت که سال بعد در صورت برآورده شدن حاجت با چهل شمع نذر خود را ادا کنند.
مردم بر مبنای اعتقادات خود، شمع را کلید حل مشکلاتشان می‌دانند و بر مبنای همین اعتقاد به مراسم «چهل منبر» و یا «سقاخانه» اعتقاد می‌ورزند. مردمان نهاوند به قول خودشان حاجت زیاد گرفته‌اند از چهل منبری که عصرهای تاسوعا، لبالب می‌شود از شمع و کوچه سیدان را لبالب می‌کنند از چهره‌هایی محزون و امیدوار که شمع به دست در سکوت راه می‌پیمایند.
ساکنان چهل خانه (البته حالا کمتر از چهل خانه منبر دارد) در این کوچه سیدنشین قدیمی عصرهای تاسوعا در خانه‌شان را باز می‌گذارند و با روی باز، غربیه‌ها و گاه آشنایانی که شمع به دست، دور منبرهای چوبی حلقه می‌زنند را به شربتی میهمان می‌کنند به یاد ابوالفضل عباس(ع)، سقای دشت کربلا.
ظاهرا نظیر این مراسم در استان‌های لرنشین نیز اجرا می‌شود و نهاوند نیز به دلیل همسایگی با این استانها برخوردار از چنین مراسمی است.
تعزیه و حرکت کاروان اسرا یک سنت دیرینه چند صد ساله در نهاوند است
سنت دیرینه مراسم تعزیه در بیشتر مناطق شهری و روستایی نهاوند تا پایان دهه نخست محرم ظهر و شب‌ها برگزار می‌شود و هنرمندان برپایی تعزیه را نوعی هنرنمایی برای تثبیت و تجلی نهضت حسینی و قیام عاشورا در کربلا می‌دانند.
یکی از مراسم‌های مخصوص بانوان که در کمتر نقاط ایران دیده می‌شود، مراسم تزئین نام امام حسین(ع) و یک پنجه به نشانه خامس آل عبا با هزاران شاخه گل طبیعی قرمز و سفید رنگ است که توسط بانوان نقاب پوش سیاه رنگ حمل می‌شود.
مراسم ویژه نعش گردانی در تعدادی از روستاها از شب تاسوعا تا سه شبه بعد از واقعه کربلا توسط بانوان با به دست گرفتن شمع، فانوس و مشعل انجام می‌شود که این کار نمادی از تشییع جنازه امام حسین (ع) است.
نذری دادن، اطعام فقرا و عزاداران نیز از دیگر رسومات مردم نهاوند است که بساط آن از روز اول محرم تا روز سوم بعد از حادثه عاشورا در بیشتر نقاط نهاوند رواج دارد.
در روزهای تاسوعا و عاشورا بسیاری از مردم در خانه‌های خود یا مساجد و تکایا به نذری دادن مشغول می‌شوند، علم گردانی، خنچه گردانی، گهواره گردانی و به حرکت درآوردن کاروان اسب و شتر در سطح شهر و روستاها از جمله آداب مردم نهاوند در ماه محرم و در زمره عزاداری‌های خاص این ماه است.
هیئت عزاداری «میدان» به‌عنوان قدیمی‌ترین هیئت نهاوند نزدیک به دو قرن قدمت دارد
هیئت عزاداری «میدان» به‌عنوان قدیمی‌ترین هیئت نهاوند نزدیک به دو قرن قدمت دارد و سال‌هاست میزبان عزاداران حسینی در ایام محرم و صفر است و تاریخچه شکل گیری آن نشان می‌دهد که بنای اولیه این هیئت در سال 1210 هجری شمسی از سوی اهالی منطقه میدان نهاده شد و بعدها از سوی مرحوم کریم مؤمنی، شمس‌الله سیف، سید آقاعلی سیف و شیخ حسین خاکسار در زمینی به مساحت دو هزار مترمربع روی آب انبار قدیمی شهر در قدیمی‌ترین محله مرکز شهر یعنی پای‌قلعه تأسیس شد که هنوز هم بیشتر نهاوندی‌های اصیل در این هیئت به سوگ حسین (ع) و ناله‌های زینب (س) می‌نشینند.
ساخت تندیس منقش به «یاحسین (ع)» با پنج هزار شاخه گل رز
مسئول هیئت حسینی میدان گفت: یکی از رسوم خاص این هیئت استفاده از پنج هزار شاخه گل رز طبیعی و ساخت تندیسی با عبارت «یا حسین (ع)» است که در روزهای تاسوعا و عاشورا این تندیس پیشاپیش دسته عزاداری هیئت به مرکز شهر می‌آید و این خود یکی از نشانه‌های شناخت این هیئت عزاداری از دیگر هیئت‌های عزاداری شهر است.
هبت سیف با بیان اینکه مراسم عزاداری محرم در منطقه میدان نهاوند یکی از باشکوه‌ترین مراسم در شهرستان است، اظهار داشت: در ایام محرم بیشتر نهاوندی‌های مقیم مرکز استان و سایر شهرها به نهاوند آمده و با حضور خود و ادای نذورات مختلف رونق و شکوه خاصی به مراسم عزاداری می‌بخشند.
سیف با بیان اینکه در روز عاشورا هیئت میدان به رسم همه هیئت‌ها نذری طبخ می‌کند، تصریح کرد: برای طبخ این نذری 15 گوسفند، یک گاو و نزدیک به یک‌تن برنج از محل کمک‌های مردمی و نذورات اهالی شهر و اعضای هیئت خریداری می‌شود و برای پنج هزار نفر غذای نذری پخت می‌شود.
وی افزود: در هیئت حسینی میدان که شامل 10 دسته عزاداری است تنها سینه‌زنی مرسوم است و پس از اتمام مراسم عزاداری در تاسوعا و عاشورا، در شام غریبان نیز عزاداران هیئت با در دست داشتن شمع‌هایی روشن، تابوت‌های چوبی را که نمادی از شهدای دشت کربلاست بر دستانشان حمل می‌کنند و با ذکر نوحه با غم عمیقی که بر خاندان امام حسین(ع) در شب شام غریبان گذشته است همدردی می‌کنند.
عضو هیئت‌امنای مسجد میدان در مورد آیین علم کشی و زمان انتقال علم مخصوص هیئت که درگذشته یکی از بزرگ‌ترین و سنگین‌ترین علم‌های شهرستان به شمار می‌رفت، بیان کرد: وقتی علم گیران برای حمل علم به میان جمعیت عزاداران و عاشقان حسینی می‌آیند چند رأس گاو و گوسفند جلوی این علم قربانی می‌کنند.
سیف عنوان کرد: علم گیران هیئت‌های عزاداری دیگر محلات شهر نیز به محله پای‌قلعه می‌آیند و گرداگرد علم حلقه‌زده و از علم که با نام باب‌الحوائج سقای کربلا مزین شده است، مدد می‌جویند.
وی با بیان اینکه تعزیه یک آیین نمایشی و مذهبی است که از گذشته‌های دور بازگو کننده واقعه کربلا، اسارت اهل‌بیت امام حسین (ع) و شهادت ایشان و یارانشان است، گفت: آتش زدن خیمه‌ها به‌عنوان نمادی از آتش زدن خیمه‌های خانواده و یاران امام حسین (ع) در ظهر عاشورا توسط اشقیا یکی دیگر از مراسم مردم عزادار منطقه میدان است.
اجرای مراسم گلگیران
سیف اظهار داشت: هنگام بازگشت هیئت و دسته‌های عزاداری به محله پای قلعه، این هیئت‌ها به‌صورت دایره‌‌ایی در میدان مرکزی محله پای‌قلعه به یاد فداکاری‌ها و وفاداری ابوالفضل‌العباس (ع) عزاداری و سینه‌زنی باشکوهی انجام می‌دهند.
وی تصریح کرد: خیمه‌ها با آداب و سنن خاصی از سوی گروه تعزیه آتش زده می‌شود و زن و مرد، پیر و جوان برای تبرک و گرفتن حاجات از تکه‌های سوخته و نیم‌سوخته پارچه‌های خیمه‌ها بر می‌دارند.
وی در ادامه با اشاره به آئین گلگیران، افزود: مردم میدان (پای قلعه) بر اساس باورهای سنتی که از گذشتگان و نیاکان دور آن‌ها باقی‌مانده، با مالیدن خاک و گل به سر و بدنشان شروع به عزاداری کردند و این رسم از آن زمان باقی‌مانده است.
انتهای پیام/ح
