چرا یک میلیمتر دست‌کند در تهران وجود ندارد/ شهرهای چادری در ایران قدیم چگونه بود

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، سید محمد بهشتی در سومین همایش بین المللی معماری دست کند در همدان اظهار داشت: در محیط های دانشگاهی و دانشکده معماری ما هنوز دست کندفضای لازم را باز نکرده و مورد توجه واقع نشده است.

بیشتر بخوانید:

نماد سرهای عاشورایی 150 ساله / بزرگترین تکیه ایران که بانک شد + تصاویر

نماز بر روی فرش ایرانی در یکی از زیباترین مساجد جهان + تصاویر

بهشتی سرزمین ایران را بی قرار دانست و از نشانه‌های این بی قراری به وضعیت زمین شناختی ایران اشاره کرد و گفت: صفحه ایران تحت فشار صفحه شبه جزیره عربستان بوده و به نوعی بین صفحه اوراسیا و هندوستان در حال مچاله شدن است و زلزله‌های این سرزمین عمدتا ناشی از همین فشار دائمی است که صفحه عربستان به ایران وارد می کند و سالی 23میلیمتر ایران فشرده تر می شود.

وی پدید آمدن کوه های زاگرس و البرز و ارتفاع فلات ایران را محصول همین فشار دائمی دانست و گفت: این فشار باعث شده روی نقشه ایران به غیر کویر مرکزی و کویر لوت تقریبا هیچ کجای بدون گسل نباشد.

انطباق پراکندگی جمعیت  با نقاط حادثه خیز ایران

بهشتی با اشاره به انطباق پراکندگی جمعیت  با نقشه گسل‌ها گفت: هر کجا گسل بیشتر است جمعیت هم بیشتر بوده و هرکجا گسل کمتری وجود دارد، جمعیت کمتری نیز ساکن است.

وی در ادامه به جاری شدن سیل در روزهای اخیر در برخی از شهرهای کشور اشاره کرد و گفت: سیل یکی از تهدیدات دیگری است که در این سرزمین با آن مواجه هستیم و نکته جالب این که پراکندگی جمعیت   با اطلس نقاط سیل خیز در ایران کاملا منطبق است.

بهشتی افزود: به عبارت دیگر هر کجا سیل بیشتر است جمعیت هم بیشتر است، گویی اجداد و گذشتگان ما دقیقا نقاط خطرناک را برای سکونت انتخاب می کردند.

وی در توضیح دلیل  این امر گفت: با شناخت این سرزمین متوجه خواهیم شد که اساسا فقط در همین نقاط می توان زندگی کرد و در فاصله کمی از آنها امکان زندگی وجود ندارد مگر با استفاده از تکنولوژی‌های جدید و صرف هزینه‌های هنگفت، همانگونه که در ایجاد شهرهای جدید عمل کرده ایم.

بهشتی با اشاره به ساخته شدن شهرهای جدید در مناطقی فاقد سابقه زیستی بشر گفت: این در حالی است که احداث و نگهداری این شهرها بسیار پرهزینه است و با بسته شدن شیرهای نفت نمی‌دانم که چه تعداد از این شهرهای جدید قابل سکونت خواهند بود.

رئیش پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری نقاط قابل زیست در سرزمین ایران را نقاط خطرناکی دانست که در آنها بی قراری وجود دارد یعنی مناطقی که خطر گسل‌ها، مخروط افکنه‌ها و سیل در آنها هست.

زندگی بین دو بحران

بهشتی گفت: به نظر می رسد که اقتضای حیات در سرزمین ایران رفتن سراغ بی قراری است، اما چگونه گذشتگان ما این سرزمین را برای سکونت رام می کردند؟

وی در پاسخ به این پرسش گفت: یکی از ویژگی‌های سرزمین های داینامیک این است که در آنها فاصله زیادی بین کمترین و بیشترین وجود دارد اما در سرزمین های ایستا این فاصله بسیار کم است به طور مثال فاصله رقم سردترین شب با گرم ترین روز سال در کشور فرانسه را با شهر همدان در ایران مقایسه کنید.

بهشتی با بیان این نکته که در ایران سردترین شب سال با گرم ترین روز سال فاصله خیلی زیادی دارد، گفت: این فواصل در بسیاری از چیزهای دیگر در ایران از جمله رطوبت، بارندگی و غیره نیز زیاد است و همه این موارد باعث شده ما بیاموزیم که چگونه بین دو بحران و بین دو کمترین و بیشترین با فاصله زیاد زندگی کنیم.

وی با اشاره به وجود زیرزمین‌ها و انباری‌های بزرگ در خانه های قدیمی ایران، گفت: ما ناگزیر بودیم همواره خود را برای مواجه با شرایط پیش بینی نشده مثل خشکسالی و غیره آماده کنیم و به همین دلیل اهل انبار کردن بودیم.

بهشتی در ادامه به وجود صندوقخانه در خانه‌ها اشاره کرد و گفت: صندوقخانه محل نگهداری چیزهای بسیار مهم و ارزشمند برای روز مبادا بود.
 
آمادگی برای روز مبادا

بهشتی با تاکید بر اهمیت روز مبادا گفت: روز مبادا، روزی است که مبادا بیاید اما اگر هم آمد باید برای آن امادگی داشت چون ما همیشه دچار کمترین و بیشترین بوده ایم پس می دانیم که روز مبادایی در پیش است فقط نمی دانیم این روز، چه زمانی می آید.

رئیش پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: در زبان فارسی می‌گوییم «هرچیزی که خار آید روزی به کار آید»، این را کسی می‌گوید که ساکن سرزمین بی قراری است.

بهشتی افزود: در واقع منظور از این جمله این است که در روز مبادا حتی یک چیز پیش پا افتاده که کسی به آن توجه ندارد هم خیلی لازم می شود.

وی با بیان این نکته که ساکنان سرزمین‌های ایستا از این دغدغه‌ها و گرفتاری‌ها ندارند، گفت: حدود 17-18 سال پیش در فرانسه هوا بسیار گرم شد اما در خانه‌ها هیچ وسیله خنک کننده ای نبود و مغازه‌ها پنکه ای برای فروش نداشتند چون چنین شرایطی پیش بینی نشده بود و به همین دلیل در آن سال افرادی به دلیل گرما در این کشور فوت کردند.

بهشتی گفت: در ایران برای مواجه شدن با بی قراری این سرزمین، بی قراری را به فرصت تبدیل می‌کردند به عبارت دیگر فرصت بی قراری به ما اجازه می داد که دو چیز جدای از هم را با یک لولا وصل کرده و اجازه دهیم حرکت مینیموم و ماکسیموم اتفاق بیفتد اما در عین حال یکپارچگی هم حفظ شود.

بهشتی به دست اشاره کرد و گفت: آرنج در واقع لولایی است که امکان حرکت دو قطعه دست را به ما می‌دهد در عین اینکه یکپارچگی دست نیز حفظ می شود.

وی افزود: اگر چنین لولایی در دست نبود ما قادر به انجام بسیاری از کارها نبودیم.

رئیش پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه گفت: تا قبل از اختراع یخچال در فصل گرما در هیچ کجای جهان به جز ایران یخ برای گوارا شدن نوشیدنی وجود نداشت.

وی با اشاره به نحوه کارکرد یخچال و استفاده آن از ظرفیت مینیموم و ماکزیموم و بیقراری سرزمین گفت: در زمستانهای بسیار سرد یخ‌ها جمع می شدند و در تابستان های بسیار گرم از آنها استفاده می‌شد.

بهشتی در ادامه با طرح این پرسش که «آیا معماری دست کند راه حل یا مفصلی برای مواجه با بی قراری سرزمین نبوده است؟»، گفت:  معماری دست کند بیشتر در مخروط افکن‌ها اتفاق افتاده است به عبارت دیگر بی قرارترین نقاط و جایی که انسان می توانست در آن زندگی کند.

وی با اشاره به درجه حرارت گفت: داخل دست کند در زمستان به نظر گرم تر و در تابستان خنک تر است به عبارت دیگر دست کند یک مفصل است که باعث آشتی بین گرما و سرما در این محل شده است.

دست کندها در برابر زلزله مقاوم هستند

بهشتی با بیان این نکته یکپارچگی یکی از ویژگی‌های سازه مقاوم در برابر زلزله است، گفت: معماری دست کند، معماری است که در برابر یک بی قراری مثل زلزله می تواند مقاوم باشد چرا که همه این نوع معماری یکپارچه است.

وی افزود: دفاع را عامل ساخت معماری دست کند عنوان می‌کنند اما آیا به این سرزمین اینقدر حمله می‌شد؟

بهشتی با اشاره به وجود تعداد زیاد معماری‌های دست کند در ایران گفت: در هرکجایی که امکان ساخت معماری دست کند وجود داشته، این معماری را داریم هرچند امروزه برخی آنها از بین رفته اند.

رئیش پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به زندگی مردم در زیر زمین در تاریخ تهران گفت: به عبارت دیگر این مردم در معماری دست کند زندگی می‌کردند اما امروز حتی یک میلیمتر از این معماری به دلیل توسعه در تهران باقی نمانده است.

بهشتی افزود: به لحاظ زبان شناسی خانه با کندن، هم ریشگی دارد که نشان می دهد معماری با دست کند شروع شده است.

ضرورت توجه به بناهای موقت

وی گفت: پژوهشکده بناها و بافت های تاریخی مدتی است به بناهای موقت توجه پیدا کرده است که شاخه دیگری از معماری بوده و تاکنون مورد غفلت واقع شده است.

بهشتی با اشاره به اقدامات این پژوهشکده در این زمینه گفت: امیدوارم در زمینه معماری موقت هم همایش‌هایی برگزار شود چرا که این نوع معماری نیز به وسعت و عمق و عظمت معماری دست کند است.

رئیش پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: با مرور کتاب آداب الحربه و الشجاعه، متوجه می‌شویم وقتی صحبت از اردو و اردوگاه می شود منظور جایی زیر چادر است.

بهشتی همچنین افزود: زمانی که خشایار شاه به جنگ یونانی‌ها می رود لشگر عظیم او زیر چادر اردو می‌زدند یا وقتی داریوش با 26هزار نفر از شوش به پارسه و سپس به شهر همدان می آمد و اردو می‌زد در واقع باید یک شهر 26هزار نفری ساکن در چادرها را پدید می آورد.

وی به وجود عمارت چادر خانه در کاخ گلستان اشاره کرد و گفت: معماری موقت، معماری بسیار مهم و جذابی است که باید حتما روی آن کار شود و تنها در این صورت می توانیم معماری خودمان را متوجه شویم.

بهشتی با اشاره به کاخ چهلستون گفت: تصور کنید شاه عباس در این کاخ نشسته و سفرا برای ملاقات او می آیند آیا واقعا در این ساختمان چند نفر جا می شدند و بقیه افراد کجا بودند؟

رئیش پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری افزود: خدم و حشم و چهارپایان همراه این سفرا همگی در چادرها سکنی داده می شدند.

بهشتی گفت: معماری موقت و چادری در معماری ایران بسیار مهم است به گونه ای که معماری متعارف ایران را هم توجیه می‌کند و مشخصات آن را نشان می‌دهد.

رئیش پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در پایان تاکید کرد: معماری موقت برای کاربری‌ها و موقعیت‌های مختلف بسیار متنوع بوده و سازه پیچیده ای داشته است.

انتهای پیام/