آینده نگری بزرگترین واقف ایران برای حفظ کتابهای خطی و اشیای موزه ای + تصویر
حاج حسین آقا ملک به عنوان یکی از ثروتمندترین مردان دنیا و بزرگترین واقف ایران چندین شاخصه مهم داشت و یکی از آنها - آینده نگری او بود که میتوان این خصیصه را در تهیه و تامین تجهیزات حفظ کتب و نسخ خطی و اشیای موزه ای در خانه او جستجو کرد.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، آبان ماه امسال مصادف شده است با هشتاد و یکمین سالگرد وقف کتابخانه و موزه ملی ملک؛ که حاج حسین آقا ملک در 6 آبان 1316 گنجینهای کمنظیر از نسخههای خطی و آثار تاریخی را که از ثروت موروثی پدری فراهم آورده بود، بر آستان قدس رضوی وقف کرد.
براین اساس پس از 22 سال اجازه بازدید از خانه شخصیتی داده شد که لقب بزرگترین واقف ایران را نیز یدک میکشد، خانه ای که در بازار بینالحرمین و در راستهای از بازار بزرگ و تاریخی تهران واقع شده است و اصل بنا نیز قدمتی تاریخی مربوط به دوران قاجار را دارد.
در بازدید از این خانه منحصر به فرد که زمانی محل زندگی حاج حسین آقا ملک بوده است که حدود یک قرن زیسته است و زمانی مملو از کتاب و نسخ خطی و اشیاء موزه ای بوده و هم اکنون به موزه ملک در میدان مشق و محوطه سردر باغ ملی منتقل شده است، هنوز میتوان تجهیزاتی را مشاهده کرد که به خوبی شخصیت آینده نگر حاج حسین آقا ملک را نشان میدهد.
یکی از این تجهیزات - نوعی آفتکش است که برای آفتکشی نسخ خطی، لباسهای تاریخی و وسایل و اشیاء موزه ای به کار میرفته است و نکته مهم و آینده نگری شخصیت حاج حسین آقا ملک در چنین تجهیزاتی در این این مسئله نهفته شده است که تهیه این وسیله در نیم قرن گذشته صورت پذیرفته است تا با استفاده از چنین تجهیزاتی - مراقبت از اشیاء موزه ای به شکل مناسبی صورت پذیرد.
سفری به 115 سال پیش با بزرگترین واقف فرهنگی ایران
همچنین در توضیحات بیشتر درباره حاج حسین آقا ملک و میراث وقفی او آمده است: کتابخانه و موزه ملی ملک از سال 1278 خورشیدی که نخستین بار اندیشه گردآوری کتاب و تشکیل یک کتابخانه به ذهن حاج حسین آقا ملک راه یافت، تا امروز که 119 سال از آن روزگار میگذرد، دورههایی مهم از دگرگونیهای اساسی را از سرگذرانده است. بنیانگذار و واقف کتابخانه و موزه ملی ملک آنگونه که در گفتوگو با روزنامه اطلاعات در تاریخ 30 اردیبهشت 1345 روایت کرده است، برای نخستین بار در سال 1278 از راه آشنایی با یک دیوان خطی شعر به اندیشه گردآوری کتاب افتاد: «در سال 1317 هجری قمری [1278 خورشیدی] که به اتفاق مرحوم پدرم حاج محمدکاظم ملکالتجار برای دیدن املاک خراسان به مشهد رفتیم در بازگشت، در نیشابور نیرالدوله حاکم این شهر از ما که عده همراهانمان به 400 نفر میرسید استقبال باشکوه و پذیرایی 15 روزه کرد. من در نیشابور نسخهای از دیوان ابن یمین را پیدا کردم و در این 15 روز از روی آن نسخهای برای خود نوشتم. از آن پس این فکر در من قوت گرفت که یک کتابخانه بزرگ دایر کنم».
تشکیل کتابخانه اما به زودی رنگ واقعیت نگرفت. نخستین اقدام چند سال بعد صورت پذیرفت: «6 سال بعد، از طرف پدرم مامور خراسان شدم. در آنجا کتابخانه شیخ عبدالحسین پسر شیخ عبدالرحیم بروجردی را خریداری کردم. بعدا هم کتابهای میرزا ارسطو منشی کنسولگری روس را خریدم و کتابخانه خود را با این کتابها بوجود آوردم پس از آن هر کجا میشنیدم که کتاب خطی هست به سراغش رفتم. در این راه شهرتی بهم زدم، بطوریکه برای فروش کتاب قدیمی و خطی به من مراجعه میشد هر کس هر چه کتاب داشت میخریدم». کتابخانهای مشهور که حاج حسین آقا ملک ایجاد کرده بود، تا پیش از درگذشت پدر در مشهد جای داشت: «در سال 1336 قمری [1297 خورشیدی] که پدرم درگذشت این خانه را که خود من در آنجا متولد شدهام به کتابخانه اختصاص دادم ... کتابها را تا نخواندهام به کتابخانه تحویل ندادهام».
کتابخانه ملی ملک اکنون به پایتخت آمده، با حضور در بازار حلبیسازهای تهران، به دورهای تازه از زندگیاش وارد شده بود. این اما پایان اندیشه بزرگ حاج حسین آقا ملک و کتابخانه مشهورش نبود. او که با درگذشت پدر بازرگان و زمیندار، میراثدار ثروت بیکران او شده بود، به واسطه کتابخانه، به گسترهای تازه از فعالیت فرهنگی روی آورد؛ راهاندازی موزه: «انگیزه من از تاسیس موزه سکه و فرش و قلمدان و نقاشی و ... که هنوز در دست تکمیل است این بود که بعضی از مراجعین کتابخانه من محققین خارجی هستند آنها سوال میکردند که سکههای قدیم ایران و یا خطوط تاریخی و قلمدانها را که همگی نشانه تمدن کهن ما است کجا میتوانند تماشا کنند و من برای سهولت کار آنها و نیز استفاده ملت ایران دست به ایجاد این موزه زدهام». او که توانسته بود نخستین موزه خصوصی ایران را بنیاد گذارد، به روایت خودش، در سال 1314 کتابخانه و موزه ملی ملک را تاسیس و سازماندهی کرد.
سال 1316 خورشیدی؛ تقدیم گنجینه بر آستان قدس رضوی
کوشش مهم بعدی حاج حسین آقا ملک در ششم آبان 1316 خورشیدی صورت گرفت. او در این سال که با راهاندازی موزه ایران باستان از سوی دولت همزمان بود، خانه پدری را در بازار بینالحرمین تهران به همراه همه اموال موجود در آن که کتابخانه و موزه ملی ملک را دربرمیگرفت، بر آستان قدس رضوی وقف کرد تا «شعبهای از کتابخانه مقدسه رضویه باشد که کافه و عامه افراد سکنه ایران بدون رعایت ملیت حق استفاده داشته و هر یک از افراد در خور استعداد خود عندالحاجه» از آن بهره بگیرند. حاج حسین آقا ملک در سالهای بعد اموال و زمینهایی فراوان را به ویژه در خراسان بر آستان قدس رضوی وقف کرد تا بودجه کتابخانه و موزه از محل درآمدهای آنها تامین شود؛ بدین ترتیب بنیاد این موقوفه را بر خودکفایی مالی گذاشت. او همچنین به موجب وقفنامه، تولیت موقوفات را تا زمان وفات به خود اختصاص داده و پس از آن به تولیت آستان قدس رضوی سپرده بود.
مهاجرت از بازار بینالحرمین به قلب فرهنگی تاریخی پایتخت
حاج حسین آقا ملک 35 سال پس از وقف کتابخانه و موزه، در سال 1351 درگذشت و تولیت موقوفات به ویژه کتابخانه و موزه ملی ملک مستقیما در اختیار آستان قدس رضوی قرار گرفت. کتابخانه و موزه ملی ملک پس از درگذشت واقف، به فعالیت خود در همان مکان و گستره جغرافیایی در بازار تهران ادامه داد. در سالهای پس از انقلاب اسلامی 1357، بافت جمعیتی، فرهنگی و اجتماعی بازار تهران به دگرگونیهایی اساسی دچار و بدین ترتیب تداوم حیات فرهنگی کتابخانه و موزه ملی در آن فضای جدید با تردیدهایی روبهرو شد. با دریافت همین مساله، آستان قدس رضوی، از وجود قطعه زمینی در محوطه تاریخی میدان مشق (باغ ملی کنونی) بهره جست که حاج حسین آقا ملک در زمان زندگی خویش با هدف گسترش کتابخانه و موزه در آنجا تدارک دیده و وقف کرده بود. عملیات ساختمانی در سال 1364 آغاز شد و ساختمان تازه با کاربری کتابخانه و موزه در هفت طبقه با بهرهگیری از معماری اسلامی در سال 1376 گشایش یافت. کتابخانه و موزه ملی ملک بدین ترتیب 24 سال پس از درگذشت بنیانگذار و واقف، به ساختمان نو در محوطه میدان مشق منتقل شد. کتابخانه و موزه ملی ملک از آن روزگار تا امروز در این ساختمان زیبا که جلوههایی تحسینبرانگیز از معماری ایرانی- اسلامی را به نمایش گذاشته است، به مخاطبان کتابخانه و موزه خدمات فرهنگی میرساند.
انتهای پیام/