ابرچالش‌ها در مسیر توسعه اشتغال پایدار روستایی در اردبیل
با توجه به اینکه روستاها مناطق مولد کشور محسوب می‌شوند می بایست چالش های موجود در مسیر اشتغال این مناطق را برطرف کرد اکنون که رویه دولت در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی برون‌رفت از اقتصاد تک‌محصولی است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم ازاردبیل؛ بعد از یک دوره مشخصی در ایران و در اصل پس از صنعتی شدن زندگی، بشر دیگر راضی به زندگی در روستاها نشد؛ به گونه‌ای که در دهه 30 شمسی، حدود 70 درصد جمعیت کشور در نقاط روستایی ساکن بودند و این در حالی است که امروز تنها حدود 30 درصد جمعیت کل کشور در مناطق روستایی به‌سر می‌برند و این یعنی زنگ خطری که به خوبی شنیده میشود.
در سالهای گذشته مسئولان و دولت‌مردان ما برای بهبود و افزایش جمعیت روستایی و جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرهای کوچک و بزرگ، جریانی را با عنوان "طرح هادی" روستایی به راه انداختند تا شاید مردم کم‌سواد و کم‌تجربه در امور شهری و کلانشهری به اندک خدمات در اختیار قرار داده شده؛ تحت عنوان طرح هادی قانع شده و قرار را بر فرار ترجیح دهند.
به گونه‌ای که هم‌اکنون همین طرحی که در ابتدا به زعم بسیاری از مردم و مسئولان قرار بود پربازده باشد در 37 هزار روستای کشور تدوین و اجرا شده و یا در حال اجرا می‌باشد، اما باز هم با این اوضاع شاهد تداوم مهاجرت روستاییان به مناطق شهری در ازای اندک مهاجرت معکوس در مناطق روستایی هستیم.
لکن ماحصل این اقدام بزرگ آن چیزی نشد که همه انتظار داشتند و در دنباله همین مسئله برنامه‌های کلان و خرد بسیار دیگری نیز در بطن روستاهای کشور اجرایی شد، اما سوال این است که چرا با اجرای چنین طرحها و برنامه‌هایی همچنان شاهد مهاجرت روستاییان به شهرها به دلایل متعدد هستیم؟
و اما دلایل مهاجرت روستاییان از زبان کارشناس مسائل اقتصادی؛ کارشناس مسائل اقتصادی علل مهاجرت از روستا به شهر را، بسته به ویژگی‌های مختلف شخصیتی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی افراد، متفاوت می‌داند.
وی در تشریح این موضوع از باب فشارهای اقتصادی و گاه اقلیمی به خبرنگار تسنیم گفت: هدف عده‌ای از مهاجرت روستاییان به شهرها اشتغال و قصد عده‌ای دیگر تحصیل، ازدواج و بسیاری از مسائل و مشکلات دیگر است که هر یک از این موارد با نتایج متفاوتی همراه هستند.
او ادامه داد: به عقیده من برخلاف بسیاری از شهرنشینان که علت عمده مهاجرت روستاییان به شهر را تجربه زندگی صنعتی و ورود به باب جدیدی از این زندگی ماشینی می‌دانند، باید گفت که مسئله به این راحتی که اندیشیده میشود نیست در اصل در بسیاری از موارد مردم روستانشین کشور ما از نبود برخی امکانات رفاهی، اشتغال و نهایتا درآمد ارضاکننده رو به زندگی در شهرها و کلانشهرها می‌آورند و در پی همین موضوع بسیاری از مخاطرات را به جان می‌خرند.
عوامل دافعه روستایی علل اصلی مهاجرت روستانشینان است
کارشناس مسائل اقتصادی بیان کرد: روستاییان بیشتر به خاطر مشکلات اقتصادی است که از روستا متنفر شده و از آن گریزان هستند و در مجموع می‌توان گفت که نقش عوامل دافعه روستایی در مهاجرت از روستا به شهر بیشتر از سایر عوامل به خصوص عامل جاذبه شهری است.
این دانشجوی کارشناسی اقتصادی یادآور شد: برخلاف تصور عمومی که زرق و برق شهری را عاملی مهم در مهاجرت روستاییان به شهر می‌دانند، بررسی حاضر، نقش دافعه‌های روستایی را تعیین‌کننده‌تر دانسته است و به نظر می‌رسد که مهاجران روستا به شهر، در اثر دافعه‌های روستایی است که مجذوب جوامع شهری می‌شوند نه اینکه جوامع شهری فی‌نفسه مجذوب کننده باشند.
وی اظهار داشت: فقر به طور مثال می‌تواند یکی از علل اصلی روآوری جمعیت روستانشین به شهرها باشد چرا که اکثرا روستاییان از آسیبهای ناشی از فقر که گاه جبران‌ناپذیرتر است زندگی در شهر را به زندگی در روستا با تمامی امکانات کم و طبیعی ترجیح می‌دهند.
کارشناس امور اقتصادی راه‌اندازی واحدهای تولیدی و صنعتی پربازده در روستاهای پرجمعیت استان را از برنامه‌های خوبی به منظور پیشگیری از مهاجرت روستایی و حتی رخداد مهاجرت معکوس دانست و افزود: اگر بتوانیم با رویکرد ایجاد اشتغال پایدار در روستاها فعالیتی آغاز کنیم بالتبع می‌توان اثرات مثبت آن را طی سالهای پیش رو به خوبی مشاهده کرد.
به گفته این کارشناس نتیجه نهایی مهاجرت از روستا به شهر، نابودی کامل شکوفایی ملی و از دست دادن آزادی است چرا که انحطاط روستا به مثابه انحطاط تمدن است، تمدنی که ضامن قانون شهروندی و حفظ حرمت آزادی انسان است.
ابرچالش‌هایی که گریبان‌گیر اشتغال روستایی است
کارشناس مسائل اقتصادی استان در این باره گفت: چالش‌های بسیاری هم‌اکنون پیش پای اشتغال پایدار روستایی است که گاها این چالش‌ها تبدیل به تهدید می‌شوند به گونه‌ای که هم‌اکنون در روستاهای استان اردبیل دلایل بسیاری برای ایجاد نکردن اشتغالی پایدار وجود دارد.
وی ادامه داد: عدم زیرساخت‌های مناسب جهت ایجاد و توسعه اشتغال مبتنی بر صادرات و عدم رقابت‌پذیری محصولات و خدمات ارائه‌شده در‌مناطق روستایی یکی از این چالش‌ها می‌باشد که هم‌اکنون برخی از روستاهای ما با این مسئله بزرگ درگیر هستند.
این کارشناس اقتصادی بیان کرد: عدم مدیریت صحیح در زمینه تنوع بخشی به اشتغال روستایی، عدم برنامه‌ریزی در‌زمینه کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، توزیع ناعادلانه منابع و بودجه در‌بین جمعیت‌های ساکن در‌مناطق شهری و روستایی و مواردی چند از این دست از دیگر مواردی است که باید به صورت کارشناسی شده به دنبال برنامه‌ریزی برای آن و برطرف‌سازی آنها بود.
مهاجرت 11 هزار نفری از روستاها به شهر
رئیس سازمان برنامه و بودجه استان اردبیل در خصوص نرخ مهاجرت در استان گفت: در طی دوره مورد مطالعه تعداد مهاجران وارد شده به استان اردبیل برابر با 56 هزار و 141 نفر بوده است که 31 هزار و 466 نفر در محدوده استانی جابجا شده‌اند یعنی شعاع مهاجرتی آنان داخل استانی بوده است.
داود شایقی با بیان اینکه این مهاجرن سهم قابل توجه 56 درصدی از کل مهاجران را در برگرفته است، افزود: این مسئله گویای این واقعیت است که الگوی غالب مهاجرتی استان، الگوی مهاجرت درون استانی بوده است.
وی سکونت مهاجران از خارج و داخل استان در بخشی از روستاهای منطقه را نویدی در راستای توسعه و ایجاد اشتغال پایدار روستایی عنوان کرد و ادامه داد: از تعداد 56 هزار و 141 نفر مهاجران وارد شده به استان تعداد 46 هزار و 865 نفر در مناطق شهری استان و 9 هزار و 276 نفر در مناطق روستایی ساکن شده‌اند.
رئیس سازمان برنامه و بودجه استان اردبیل نرخ مهاجران وارد شده ساکن در مناطق روستایی استان را 17 درصد دانست و گفت: این موضوع حاکی از آن است که جاذبه شهری استان برای مهاجران بیشتر از مناطق روستایی بوده است.
شایقی در پاسخ به سوال ما که میزان مهاجرت از روستا به مناطق شهری در محدوده استان اردبیل چقدر بوده است، بیان کرد: نتایج نشان می‌دهد که از مجموع 31 هزار و 466 نفر مهاجران داخل استانی 11 هزار و 335 نفر از مناطق روستایی به مناطق شهری مهاجرت داشتند که این میزان 36 درصد مجموع مهاجران را شامل میشود.
وی اضافه کرد: همچنین از تعداد 31 هزار و 466 نفر مهاجران داخل استان یک هزار و 900 نفر بین شهرستانی و به مقصد نقاط روستایی استان اردبیل بوده است که این میزان نیز می‌تواند برای راه‌اندازی اشتغال روستایی و پررونق‌سازی مناطق روستایی استان؛ بجهت برخورداری از پتانسیلهای طبیعی و نوین مثمر به ثمر باشد.
مهاجرت روستاییان و تشدید حاشیه‌نشینی
استان اردبیل به عنوان یکی از شهرهای بزرگ به سبب برخورداری از جمعیت بالا، آمار بالایی از حاشیه‌نشینی را در خود دارد که این معضل خود می‌تواند بستری مناسب را برای گسترش و رشد روزافزون بسیاری از آسیبهای اجتماعی فراهم سازد.
در این میان یکی از دلایل تشدید این معضل، کوچ و مهاجرت ناگهانی روستانشینان به شهرهای کوچ و حاشیه شهرهای بزرگ می‌باشد که باید بدانیم یکی از دلایل افزایش حاشیه‌نشینی در سالهای اخیر تمایل روزافزون مردم روستانشین به مهاجرت به شهرها و تجربه زندگی شهری است.
همین موضوع خود می‌تواند در پی داشتن آسیبها و ناهنجاری‌های اجتماعی دیگر به بدنه اقتصاد کشور و به تبع استان خساراتی وارد آورد که در پی مهاجرت روزافزون روستاییان به شهرهای کوچک و بزرگ علاوه بر تشدید معضل حاشیه‌نشینی مسئله فقر خود نیز تشدید خواهد شد.
این مسئله زمانی رخ خواهد داد که روستاییان دست از اشتغال در رسته‌های مشخص روستایی همچون کشاورزی، دامداری و باغداری دست کشیده و زندگی در شهرهای بزرگ و کوچک صنعتی و مدرن را به زندگی در روستاها با درآمد معقول ترجیح دهند.
گاه شاهد هستیم که موضوع مهاجرت به دلیل سیاست‌های غلط و اشتباهی که در یک منطقه پیاده‌سازی و به کار گرفته میشود، اتفاق می‌افتد که در این راستا در سالهای اخیر به خوبی و وضوح شاهد کوچ و مهاجرت روستاییان به شهرهای بزرگ و کوچک بودیم که این مهم در صورت تداوم می‌تواند تمدن کشور را به کلی تغییر دهد.
همچنین به گفته معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منابع استاندار اردبیل جذب سنجیده و اصولی تسهیلات برای طرحهای اشتغالزا از اهداف اصلی کمیته طرح اشتغال پایدار روستایی است تا از بروز مشکلاتی که دامنگیر طرح اشتغالزایی بنگاههای زودبازده میشود، جلوگیری گردد.
5 هزار نفری که قرار است وارد چرخه اشتغال شوند
معاون اداره کل امور روستایی و شوراهای استانداری اردبیل اظهار داشت: بعد از تصویب اختصاص مقدار مشخصی تسهیلات به توسعه پایدار روستایی در کشور در سال 96 استان اردبیل نیز سهم 346 میلیارد تومانی از این بودجه و اعتبارات داشت به طوری که بعد از معرفی طرحهای مختلف در سه رسته مشخص قرار بر این است تا 5 هزار و 774 نفر از مردم روستاهای استان اردبیل وارد چرخه اشتغال شوند.
مسعود یگانه با بیان اینکه از مجموع 2 هزار و 75 طرح معرفی و ثبت شده در سامانه کارا 188 طرح به تصویب رسیده و تسهیلاتی دریافت کرده‌اند، افزود: این تعداد طرحها با پرداخت حدود 100 میلیارد تومان و مجموع اشتغالزایی 2 هزار و 351 نفر فعالیت خود را به صورت رسما در روستاهای استان آغاز کرده‌اند.
وی اظهار داشت: براساس برنامه‌ریزی توسعه پایدار روستایی که در سال 96 طراحی و چینش شده بود سه چالش اساسی در روستاهای کشور احصا گردید که این سه چالش در اشتغال، محیط زیست و چالش آب خلاصه میشود.
معاون اداره کل امور روستایی و شوراهای استانداری با تاکید بر برنامه‌ریزی در راستای حل مشکلات اشتغال و چالش‌های احصا شده در روستاهای کشور بیان کرد: در راستای این مسائل و مشکلات باید یک برنامه‌ریزی اساسی طراحی می‌شد تا بتوان به توسعه پایدار روستایی در کشور دست یافت که در این زمینه درآمدزایی دهیاران و افزایش درآمد دهیاری‌ها جزو اولویتهای برنامه نظام توسعه کشور می‌باشد.
یگانه مهم‌ترین رسته اشتغال پایدار روستایی در استان اردبیل را گردشگری، کشاورزی و صنایع بسته‌بندی و تولیدات مواد معدنی عنوان کرد و یادآور شد: این دسته‌بندی‌های اشتغالزایی در هر استان باتوجه به پنانسیل‌های موجود منطقه‌ای در نظر گرفته میشود که در استان اردبیل نیز به جهت برخورداری از معادن غنی، حوزه گردشگری پررونق و همچنین محصولات کشاورزی مرغوب اشتغال روستایی در سه رسته مذکور گنجانده شده است.
وی تاکید کرد: در حوزه گردشگری طرحهای بوم‌گردی و خانه‌های بومی گردشگری، در حوزه کشاورزی و دامداری اصلاح نژاد و اصلاح الگوی کشت و نیز در تولیدات معدنی و بسته‌بندی فرآوری گیاهان دارویی و عسل تدوین شده و در دستور کار هست که شایان ذکر است در این راستا طرحهای زودبازده برای ارائه تسهیلات مدنظر می‌باشد.
معاون اداره کل امور روستایی و شوراهای استانداری افزود: تاکنون 126 میلیارد تومان اعتبار تسهیلات اشتغال روستایی پرداخت شده و برای همین میزان نیز طرحهایی در دست بررسی است.
یگانه گفت: سود تسهیلات اشتغال پایدار روستایی 6 درصد برای طرحهای روستایی و 4 درصد برای طرحهایی که در روستاهای مرزی اجرا میشود، می‌باشد.
ریخت و پاش در اشتغال روستایی
روستاهای استان اردبیل بجهت برخورداری از پتانسیلهای بالقوه طبیعی، گردشگری و گاه نوین ظرفیتهای بسیاری در راستای ایجاد انبوه مشاغل مرتبط با حوزه‌های روستایی همچون دامداری، کشاورزی، باغداری، گردشگری و صنایع دستی دارند که در این زمینه هم‌اکنون شاهد هستیم که بسیاری از تولیدات روستاهای استانمان با عنوان محصولات تولید داخل به منظور مصرف داخلی به بازار عرضه میشود.
محصولات کشاورزی و باغی نمونه بارز این تولیدات می‌باشد که هم‌اکنون خوشبختانه استان اردبیل با بکارگیری متدهای روز در حوزه کشاورزی و سعی بر پیاده‌سازی اصلاح الگوی کشت و اصلاح نژاد دام توانسته علاوه بر پاسخگویی به نیاز داخل استان و حتی کشور به تقاضای کشورهای دیگر نیز نظر مساعدی داشته باشد.
اما در این میان در حوزه صنایع دستی و گردشگری گویا قرار است تا اقدامات و برنامه‌های قابل توجهی با هدف پررونق‌سازی روستاها و ظرفیت بومی روستایی انجام گیرد که در این زمینه طبق آخرین گفته مسئولان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قرار بر این شده تا سه عنوان از صنایع دستی استان اردبیل نشان جغرافیایی اخذ کنند که این صنایع دستی در واقع شامل ورنی مغان، گلیم عنبران و جاجیم اردبیل میشود.
همچنین طبق گفته معاونت امور روستایی استانداری اردبیل هم‌اکنون در سطح استان تلاش بر این بوده تا در حوزه بوم‌گردی نسبت به معرفی خانه‌های روستایی در قالب اقامتگاه‌های بوم‌گردی به توریست‌ها و گردشگران خارجی گامی برداشته شود که در این زمینه در روستاهایی همچون کزج و خمس خلخال اقداماتی بس اساسی انجام گرفته است.
لذا در تهیه این گزارش سعی بر این بود تا آمار مشخصی از میزان اشتغال در حوزه کشاورزی، صنایع دستی و گردشگری در روستاهای استان اردبیل دسته‌بندی، مشخص و ارائه شود اما بنا به اظهارات مسئولان ادارات حوزه اشتغال روستایی استان این میزان آمار اشتغال در حوزه‌های مذکور فعلا در دسترس نبوده و در حال احصاء می‌باشد.
ایجاد اشتغالی پایدار با توسعه صنایع کوچک
واحدهای تولیدی کوچک و صنایع خرد از سال 1342 در اقتصاد ایران مطرح گردید. تا آن زمان صنعت عبارت بود از صنایع بزرگ و جدیدی که از دهه دوم قرن حاضر به بعد در ایران تاسیس شده بودند اما امروزه با گرایش کشورهای توسعه یافته به سمت صنایع کوچک در جهان این موضوع الگویی برای تمامی کشورهای در حال توسعه شده است.
اکنون کارشناسان اقتصادی دست‌یابی به اشتغالی پایدار در مناطق روستایی با این اوضاع کاهش جمعیت انسانی در این مناطق را وابسته به صنایع کوچک و خرد می‌دانند که به گفته آنها می‌توان با راه‌اندازی صنایع کوچک در مناطقی مستعد با نیروهای انسانی متخصص در سریع‌ترین زمان ممکن به اشتغالی باورنکردنی در روستاها دست یافت.
از طرفی صنایع کوچک و متوسط از نظر صرفه جویی در مقیاس تولید، در بخشی از تولیدات نسبت به صنایع بزرگ برتری دارند و نیز مطالعات نشان داده‌اند که اگر واحد تولیدی از حد مشخصی بزرگتر شود، موجب عدم کارآیی خواهد شد پس در این زمینه نیاز است تا نسبت به راه‌اندازی صنایع کوچک در مناطق روستایی در سطح استان اردبیل بیش از پیش توجه شود.
بدین ترتیب با نیم نگاهی دقیق به اطراف در استان اردبیل در خواهیم یافت که وجب به وجب خاک این منطقه برای دست‌یابی به اقتصادی پایدار و اشتغالی مانا مهیا و مستعد است و اکنون فقط اندکی برنامه‌ریزی توامان با فکر و اندیشه، استفاده از نیروهای متخصص و نخبگان و اراده‌ای عملی می‌خواهد تا بتوان این استان را در ردیف استانهای پربازده در حوزه اشتغال و تولید قرار داد.
بنابراین باید در مقابل تمام تهدیدها و تحریمها بهترین راهکار را در پیش گرفت، که این راهکار در واقع همان حفظ سنگر خودکفایی و خودباوری است و در حقیقت ایجاد اشتغال به کمک ظرفیتهای داخلی سد محکمی در برابر مهاجرت بی‌رویه مردم روستاها به شهرها و کلانشهرها ایجاد می‌کند.
غیرقابل انکار است که در حوزه ایجاد اشتغال در کشور و به تبع در استان اردبیل بسیاری از چالش‌ها وجود دارد که در حوزه روستایی مشکلاتی از قبیل توزیع ناعادلانه منابع و بودجه در بین جمعیت‌های ساکن در مناطق شهری و روستایی، نبود امکانات اولیه برای زندگی در‌مناطق روستایی، عدم توجه به ایجاد ارزش افزوده در تولیدات به ویژه در مناطق روستایی موجود است که برطرف‌سازی این مشکلات اراده‌ای کلان می‌خواهد.
اشتغال بافتنی نیست، ساختنی‌ست!
می‌بایست بدانیم که در هر منطقه‌ای که در حال توسعه‌یافتگی است در کنار برخی پوئن‌های مثبت یک سری اِشکالات و مسائلی هم موجود است که همواره این مشکلات سرعت رسیدن به هدف را کاهش می‌دهند، بنا به گفته کارشناسان اقتصادی کشور و حتی دنیا این موضوع در واقع مسئله‌ای طبیعی است اما کنار آمدن براحتی با این مسئله تنبلی تلقی میشود.
یعنی نمی‌توان با داشتن صرف ظرفیتهای بالقوه و پتانسیلهای قوی نشست و دست روی دست گذاشت تا مشکلاتی که در هر منطقه در مسیر توسعه وجود دارد بر ظرفیتها چیره گشته و آنان را در سیطره خود نگه‌دارد تا زمانی که این مشکلات همچون توده‌ای متورم شده و نهایتا با زایش توده‌های کوچک‌تر مسئله را پیچیده و مسیر رسیدن به توسعه را بلندتر کنند.
استان اردبیل نیز از تمامی این مسائل و مشکلات مستثنی نیست و اگر ظرفیتهای مثبت بی‌شماری دارد در کنار این مهم مشکلات کلانی هم در منطقه به چشم می‌خورد که خوشبختانه با روی کار آمدن استاندار جدید اردبیل بنا به وعده‌های این مسئول بلندپایه تا حدودی از بار نگرانی‌های مردم منطقه در خصوص اشتغال کاسته شده است.
- استاندار اردبیل و تنی چند از مسئولان اجرایی استان از ابتدای کار تا به امروز طی جلسات متعدد توسعه اشتغال پایدار که در اردبیل برگزار شده است قول مساعدی در خصوص ایجاد 20 هزار فرصت شغلی جدید در اردبیل داده و بر این وعده مصمم بوده‌اند که اگر گفته ایشان صحیح باشد بعد از ایجاد همین میزان اشتغال آن هم از نوع پایدار وضعیت معیشتی مردم استان به کلی تغییر خواهد کرد و مشکل چندانی حداقل من باب اشتغال در منطقه وجود نخواهد داشت؛ اما باید دانست که ایجاد اشتغال رشته خیالی نیست که بخواهیم آن را ببافیم بلکه ایجاد اشتغال اراده‌ای بس راسخ و اقداماتی عملی می‌خواهد و اگر یک روز وعده‌ای داده میشود نباید از هیچ تلاشی در مسیر پوشاندن جامه عمل به آن دریغ کرد.
اما کلام آخر
ناگفته نماند که گاهی در راستای ایجاد اشتغال و راه‌اندازی واحدهای تولیدی و صنعتی چه شهری و چه روستایی بانکها و گاها مسئولانی پیش پای سرمایه‌گذاران و دارندگان امتیاز در این حوزه سنگ‌اندازی می‌کنند که باید به خوبی دانست، تا زمانی که هدف در میان منفعتِ عام نباشد نمی‌توان به نتیجه‌ای دلخواه واصل شد.
امید است با توجه بیشتر در جهت رفع مشکلات یاد شده در مناطق روستایی و برنامه‌ریزی‌های مدون و یکپارچه در این راستا، شاهد رشد و شکوفایی پایدار این مناطق با رویکردی مبتنی بر توسعه اقتصادی و فراهم شدن زیرساخت‌های مناسب برای ایجاد اشتغال، در روستاهایمان باشیم.
گزارش از نوشین سلامت
انتهای پیام/ش
