نگاهی به زندگی شاعر دره یمگان؛ آیا ناصر خسرو شیعه بود؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، هفتمین جلد از مجموعه «تاریخ و ادبیات ایران» به ناصر خسرو و عصر غزنوی اختصاص داده شده است. این اثر به قلم محمد دهقانی نوشته و از سوی نشر نی منتشر شده است. نویسنده در این مجموعه تلاش دارد تا با نگاهی دقیق‌تر به زندگی و زمانه شاعران و نویسندگان مختلف زبان فارسی بپردازد.

دهقانی در این اثر زندگی شاعر سرگشته "دره یمگان" را مورد بررسی قرار داده است. نویسنده ابتدا مقدمه‌ای مفصل از زندگی صاحب «جامع الحکمتین» ارائه داده و در ادامه مختصری از آثار او را ارائه می‌دهد.

مقدمه‌ خواندنی این اثر در ابتدا به دوران تاریخی حیات ناصر خسرو و دلایل سقوط سامانیان و روی کار آمدن غزنویان می‌پردازد. وی در ادامه به تأثیرات اجتماعی روی کار آمدن حکومت اجتماعی جدید در ایران می‌پردازد. یکی از بخش‌های خواندنی مقدمه، موضوع مذهب و دیدگاه‌های دینی ناصر خسرو است. او که تاکنون به عنوان شاعری پیرو اسماعیلیان معرفی شده و مقاله‌ها و آثار متعددی از این دیدگاه به اندیشه‌های این شاعر پرداخته، در این مقدمه سیر تحول فکری‌ او به صورت دقیق‌تری مشخص می‌شود.

در بخش‌هایی از این مقدمه می‌خوانیم: ... با توجه به گفته‌های خود ناصر در سفرنامه باید گفت که او، تا پیش از آغاز سفرش، اسماعیلی نبوده و اگر هم گرایشی به این مذهب یا یکی دیگر از فرقه‌های تشیع می‌داشته آن را به شدت مخفی می‌کرده است، زیرا مسلماً غزنویان و سلجوقیان هیچ‌یک تحمل نمی‌کرده‌اند که یکی از اجزای دستگاه دیوانی آنها گرایشی آشکار یا پنهان به اسماعیلیه داشته باشد. در واقع، سرکوب اسماعیلیان سیاست واحدی بود که از زمان نوح بن نصر سامانی در خراسان اعمال می‌شد و در سراسر دوره غزنوی و سلجوقی هم به قوت خود باقی ماند. ...

ناصر خسرو حتی در سفرنامه هم، که لابد ان را بلافاصله پس از بازگشتش به خراسان تدوین یا تکمیل کرده است، تمایل ویژه‌ای به فاطمیان یا اسماعیلیه نشان نمی‌دهد و همین نکته محققان را به تأمل واداشته و کسانی چون مینوی را به این نتیجه رسانده که چون در بلخ آن زمان «تجاهر به اسماعیلی بودن خطر داشته»، ناصر خسرو «من باب تقیه چیزی نگفته و منتظر فرست مناسب‌تری شده است» یا این که «در مصر به استماع اقوال فاطمیین اکتفا کرده» و بعداً در بلخ نوشته‌های آنان را خوانده و با عقایدشان بیشتر آشنا شده و سپس کاملاً به آنها گرویده و در سلسه مراتب اسماعیلی جایگاه مهمی یافته است. به عقیده مینوی، «این فرض با بعضی از اشعار او بهتر وفق می‌دهد». دکتر سیدجعفر شهیدی هم، پس از غور در مجموع آثار ناصر خسرو، به این نتیجه رسیده است که «سرمایه علمی ناصر پیش از رسیدن به مصر و اطلاع از مذهب اسماعیلیان فراوان نبوده» و «می‌توان اطمینان داشت که وی پیش از سفر هفت ساله به مذهب اسماعیلیان نبوده است».

نویسنده در ادامه به بخش‌هایی از سفرنامه ناصر خسرو اشاره کرده و با استناد به یادداشت‌های این شاعر، می‌نویسد: او تا پیش از رسیدن به مصر پیرو طریقه اهل سنت بوده است، چنان که می‌خواسته به زیارت گور ابوهریره برود اما «غوغا و غلبه» شیعیان آن سامان او را از این کار منصر کرده است. در اشعار ناصر خسرو نیز شواهدی هست که نشان می‌‌دهد او لااقل تا پیش از سفرش به مصر پیرو عباسیان و دین ایشان بوده است، چنانکه از باب مثال در یکی از قصایدش اعتراف می‌کند که «یک چند میان جمع دیوان» زیسته و همانند آنها بوده است...».

نشر نی هفتمین جلد از مجموعه «تاریخ و ادبیات ایران» را در شمارگان 500 نسخه و در 388 صفحه منتشر کرده است.

انتهای پیام/