الگوریتمِ بورس؛ پدیده جدید معاملات در بازار سرمایه

خبرگزاری تسنیم ، آن طور که در تاریخ نوشته شده، واژه "الگوریتم" از نام ریاضیدان و ستاره‌شناس و جغرافی‌دان نامی ایرانی، ابوجعفر محمد بن موسی خوارزمی(الخوارزمی) گرفته شده ‌است. این دانشمند ایرانی که در خوارزم یکی از شهرهای آن دوران ایران بزرگ(و البته از شهرهای امروزه ازبکستان) زاده شده، رساله‌ای در قرن 9 میلادی به عربی نگاشته بود که بعدها در قرن 12 به لاتین با نام "Algoritmi de numero Indorum" و با عنوان الگوریتمی در مورد اعداد هندی ترجمه شد. البته گویا الگوریتمی نام الخوارزمی بود که مترجم در تبدیل به لاتین نام وی را جلوی نام اصلی کتاب آورده بود.

آن‌طور که موخان نوشته‌اند الگوریتم یا الگوریسم معنای مختلفی از جمله حساب کردن با کمک اعداد عربی دارد؛ یعنی فن انجام اعمال حسابی پایه مانند جمع و ضرب با قرار دادن اعداد در زیر هم و اعمال قواعدی خاص، که جایگزین به‌کارگیری اعداد رومی و استفاده از چرتکه شد. حتی برخی روش انجام دستی تقسیم و جذر گرفتن (رادیکال) را هم الگوریسم نامیده‌اند. با وجود این در قرن 19 این کلمه در فرانسوی به algorithme تغییر شکل پیدا کرد و طولی هم نکشید که این کلمه وارد زبان انگلیسی شد و رفته رفته در اواخر قرن 19 میلادی بود که معنای عام‌تر امروزی‌اش را یافت و به "هر مجموعه قواعدی برای انجام یک رویه محاسباتی یا روال رایانه‌ای به کار رود" الگوریتم گفته شد.

بر این اساس باید گفت "الگوریتم" مجموعه‌ای متناهی از دستورالعمل‌ها است که به ترتیب خاصی اجرا می‌شوند و مسئله‌ای را حل می‌کنند. به عبارت دیگر یک الگوریتم، روشی گام به گام برای حل مسئله است.

بنابراین یک الگوریتم باید خصوصیاتی هم داشته باشد. از جمله این که الگوریتم باید یک یا چندین پارامتر را به عنوان ورودی بپذیرد(ورودی)؛ بایستی حداقل یک کمیت به عنوان خروجی(نتیجه عملیات) تولید کند(خروجی)؛ دستورهای الگوریتم باید با زبانی دقیق، و بی‌ابهام بیان شوند(قطعیت) و همچنین یک الگوریتم باید دارای شروع و پایان مشخصی باشد، به نحوی که اگر دستورهای آن را دنبال کنیم، برای تمامی حالات الگوریتم پس از طی مراحل خاتمه یابد. به علاوه، زمان لازم برای خاتمه الگوریتم هم باید به گونه‌ای معقول و کوتاه باشد(محدودیت).

این در شرایطی است که عوامل مختلفی هم در ارائه یک الگوریتم موثر هستند که از جمله این موارد می‌توان به مقادیر معلوم(اطلاعات اولیه‌ای که در اختیار ما قرار می‌گیرد و با استفاده از آن‌ها به ارائه‌ راه‌حل می‌پردازیم)، خواسته مسئله و عملیات محاسباتی اشاره کرد.

بر این اساس برخی مفهوم الگوریتم را به دستور آشپزی تشبیه می‌کنند. به عنوان مثال اگر بخواهیم آبگوشت درست کنیم(عمل مورد نظر)، با فرض این که مواد خام را داریم(حالت اولیه)، مراحل مشخصی را باید طبق دستور آشپزی طی کنیم(دستورالعمل‌ها) تا به آبگوشت آماده(حالت پایانی) برسیم. البته الگوریتم گاه دارای مراحلی است که تکرار می‌شود، به عنوان نمونه در مثال آبگوشت، گاهی چند بار باید به غذا نمک زد یا آب اضافه کرد، یا این این که در مرحله‌ای نیازمند تصمیم‌گیری است، مثلا اگر نمک غذا کافی است دیگر به آن نمک نمی‌زنیم، و اگر هم کافی نیست، به آن نمک می‌زنیم. علاوه بر این اگر الگوریتم برای عمل مورد نظر مناسب نباشد یا غلط باشد به نتیجه مورد نظر نمی‌رسیم. مثلا اگر الگوریتم آبگوشت را با مواد اولیه کباب انجام دهیم، واضح است که به آبگوشت نمی‌رسیم.

بنابراین باید بدانیم برای هر الگوریتم تعریف متغیرها و طراحی مرحله به مرحله بسیار مهم است؛ چرا که الگوریتم باید بداند بر روی چه متغیرهایی، چه اعمالی را انجام دهد و نتیجه را در غالب چه متغیرها یا پارامترهایی نشان دهد.

این پیچیدگی‌ها و معادلات حالا جای خود را در همه امور از جمله دادوستدهای بازار سهام در حال باز کردن است، بویژه زمانی که بحث خرید و فروش سهام و کسب سود در تالار شیشه‌ای در میان باشد؛ این در شرایطی است که برخی کارشناسان بر این باروند که کار بجایی رسیده است که این روزها موضوع از کسب سود فراتر رفته است و بازارگردانی الگوریتمی نقشی حیاتی در سلامت و کارایی بازارهای مالی دارد و در کنار کاهش هزینه‌های مربوط به اجرای معاملات، استفاده از الگوریتم در دادوستدهای بازار سرمایه باعث کاهش نوسانات و هیجانات، بهبود فرآیند قیمت‌گذاری و کیفیت در معاملات شده است. ضمن این که این کار به نوعی از شفافیت بازار حمایت می‌کند و باعث افزایش رضایت سهامداران از هر معامله می‌شود؛ و علاوه بر این، معاملات الگوریتمی کاربرد گسترده‌ای در شرکت‌های تامین سرمایه، صندوق‌های بازنشستگی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک نیز پیدا کرده‌اند.

بر این اساس در تعریف معاملات الگوریتمی باید گفت این نوع معاملات یا به قول خارجی‌ها "Algorithmic Trading" در بازارهای مالی به معنای استفاده از برنامه‌های کامپیوتری برای ورود سفارش‌های معاملاتی است. در این راستا یک یا چند الگوریتم در انتخاب و اعمال این سفارش‌ها از جنبه‌های مختلف مانند زمان‌بندی، قیمت یا حجم بدون دخالت انسان تصمیم‌گیری و اجرا می‌شود.

همچنین معاملات الگوریتمی حجم عظیمی از داده‌ها را پردازش و از تکنیک‌های پیشرفته ریاضی جهت یافتن بهترین الگو استفاده می‌کند. این نوع معاملات یک حوزه میان رشته‌ای است که بر بینش محاسباتی، ریاضیات مالی، روش‌های عددی و شبیه‌سازی کامپیوتری تکیه و تصمیماتی به منظور مدیریت ریسک اخذ می‌کند، و پیش‌بینی‌ها و تصمیمات آن که بر پایه مدل و تئوری احتمالات ایجاد می‌شود.

بر این اساس با توجه به ویژگی‌هایی که الگوریتم‌ها دارند، چند وقتی است که رفته رفته این نوع از معاملات دارد جای خود را در بازار سرمایه کشور باز می‌کنند و موجب شده تا معامله‌گران نیز بخت و اقبال و سودآوری خود را از طریق این‌گونه معاملات برای کسب سود و دوری از زیاد در بازار سهام امتحان و تجربه کنند.

در این راستا در سال‌های گذشته تعدادی از بازیگران عملیاتی بازار مانند شرکت‌های ارائه‌دهنده نرم‌افزارهای کاربردی و زیرساخت در بازار سرمایه ظهور کرده‌اند که این کار موجب تقویت ساختار الکترونیکی بازار سرمایه کشور نیز شده است؛ و از سوی دیگر فعالان بازار سرمایه هم به سمت و سوی زیرساخت‌های نرم‌افزاری و جلب حمایت از تشکیل شرکت‌های نرم‌افزاری در بازار رفته‌اند.

در خصوص بازشدن جای معاملات الگوریتمی در معاملات بازار سهام و اهمیت این موضوع برخی کارشناسان معتقدند امروزه بخش عمده‌ای از فعالیت‌های بازار سرمایه از حالت دستی خارج شده و الکترونیکی انجام می‌شود.

از سوی دیگر در معاملات الگوریتمی این سیستم‌ها هستند که بر اساس اطلاعات و داده‌ها به جای فرد تصمیم‌گیری می‌کنند و دستورات خرید و فروش اتوماتیک به سامانه معاملات ارسال می‌شود، که این موضوع علاوه بر نقدشوندگی بازار و روانی دادوستد در بازار ثانویه، موجب کاهش رفتارهای هیجانی در جریان معاملات می‌شوند و این موضوع به منطقی و عقلانی شدن کمک می‌کند.

البته این در شرایطی است که معاملات الگوریتمی ابزاری آی تی محور هستند و فراهم آوردن زیرساخت‌ها، پیش‌نیاز تحقق آن و در نتیجه توسعه بازار سرمایه است. بعلاوه این که این موضوع هم مانند جوانب دیگر معاملات بازار سهام، نیاز به فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی است تا در پی آن شاهد افزایش حجم معاملات، تسهیل فرآیند نقدشوندگی و افزایش کارایی بازار باشیم.

در خصوص نقش و جایگاه معاملات الگوریتمی در  دنیا نیز همین بس که در بورس‌های دنیا سیستم معاملات الگوریتم 80 درصد معاملات را به خود اختصاص داده است و از الزامات بورس‌های توسعه‌یافته برای اعطای مجوز فعالیت بازارگردانی به نهادهای مالی متقاضی در انواع مختلف ابزارهای مالی، نیز در اختیار داشتن مکانیزم بازارگردانی مبتنی بر سیستم الگوریتم است.

در مجموع باید گفت معاملات الگوریتمی در بازار سرمایه به معنای استفاده از برنامه‌‌های رایانه‌ای و ماشین به جای انسان، در خرید و فروش سهام است که همان‌گونه که اشاره شد در این نوع دادوستد، سیستم‌ها با استفاده از داده‌ها، زمان‌بندی، قیمت و حجم سفارشات را ثبت می‌کنند.

این در شرایطی است که انجام معاملات با سرعت بالا، حذف خطا و هیجانات انسانی، محاسبه دقیق و درج قیمت و حجم بر اساس استراتژی‌های معاملاتی در نمادهای مختلف به‌صورت آنی، استفاده از مکانیزم بازارگردانی مبتنی بر سیستم الگوریتم، عدم دخالت انسال در فرآیند سفارش‌گیری، جمع‌آوری سریع و خودکار اطلاعات لحظه‌ای و تصمیم‌سازی خودکار و سریع، تشخیص ریسک‌های موجود در بازار، محاسبه ریسک قبل از انجام معاملات و اعمال دستورالعمل‌های دقیق در کنترل معاملات برای توقف زیان از جمله جذابیت‌ها و مزایای معاملات الگوریتمی در حالی بشمار می‌آیند.

البته این نوع معاملات در اقتصاد و بازار سرمایه‌ای کم‌نوسان و کم‌ریسک، بازدهی بیشتری دارد و رایانه‌ها و سیستم‌های معاملاتی هوشمند، هر چقدر هم که در خوانش روابط میان علت و معلول‌های بین مولفه‌های اقتصادی کارا باشند، هیجان‌زدگی و تاثیرپذیری و حساسیت بالای اقتصاد و بازار سرمایه از مولفه‌های ریز و درشت می‌تواند پیش‌بینی‌ها و پیش‌گویی‌های این قبیل سیستم‌ها را تحت تاثیر قرار دهد؛ که این موضوع با توجه به شرایط اقتصادی و بازار سرمایه کشور ما صادق است.

بنابراین کاربرد سیستم‌های هوشمند در معاملات بازار سرمایه زمانی بیش از پیش موثر و مفید واقع می‌شود که فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی مفیدی در خصوص کلیت اقتصاد و بازار سهام بوجود آمده و علاوه بر ثبات اقتصادی، رفتار معامله‌گران در بازار سهام نیز از هیجان‌زدگی بدور باشد.

*مهدی حاجی‌وند

انتهای پیام/