ریشه‌های اعتراضات در سودان؛ اشتباه راهبردی عمر البشیر

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم،  چند هفته ای است که  مردم سودان در اعتراض به وضعیت بد معیشتی خود در شهرهای مختلف این کشور تظاهرات برپا کرده اند.  آنان خواهان  برکناری " عمر البشیر " رئیس جمهور سودان شده اند.  قرار است انتخابات سراسری سودان  طی سال جاری میلادی در این کشور  برگزار شود  و عمر البشیر به عنوان نامزد انتخاباتی در آن شرکت کند. تحلیل زیر به  ریشه های نا آرامی در سودان،  تغییر نگاه خارطوم  از  محور مقاومت به سمت عربستان  و فرجام عمر البشیر می‌پردازد.

سودان از زمان به قدرت رسیدن جنبش اسلامی سودان در سال 1989 میلادی روابط بسیار مستحکمی با ایران و گروه های مقاومت فلسطین داشت و میزبان این گروه ها از جمله حماس و جهاد اسلامی در خاک خود بود و به خاطر این مواضع اسلامی و شرافتمندانه خود مشکلات زیادی را متحمل شد. با وجود مشکلات اقتصادی و بحران های داخلی سودان، حمایت این کشور از فلسطین یکی از مهمترین  دلایل حمایت مردم سودان  از حکومت عمر البشیر بود.  اما  از  سال 2015 شاهد تغییر در سیاست خارجی سودان بودیم  و این تغییرات با توجه به سیاست خارجی 29 ساله عمر البشیر در حمایت از محور مقاومت و حضور در کنار ایران،  به حدی ناگهانی جلوه کرد که بسیاری را از جمله در جهان عرب متعجب کرد.

این تغییر رویکرد، ابتدا با تغییر در سیاست خارجی سودان در قبال جمهوری اسلامی ایران کلید خورد که با اخراج  رایزن فرهنگی تهران از خارطوم همراه بود.  هر چند ابتدا این اقدام سودان یک اقدام تاکتیکی تحلیل می شد، اما سیاست سودان در پیوستن به ائتلاف عربی علیه یمن و در ادامه قطع کلی روابط خود با ایران در همبستگی با موضع عربستان در اعتراض به حمله به سفارت عربستان در تهران  نشان داد، تغییر در سیاست خارجی سودان  نه تنها تاکتیکی نبوده است  بلکه حکایت از تحولی جدی در رویکرد خارطوم  به مسائل منطقه دارد.

بحران های اقتصادی و تغییر در سیاست خارجی

  بحران ها و مشکلات داخلی سودان نقش تعیین کننده ای در تغییر سیاست خارجی خارطوم ایفا کرد. در حقیقت،  این بحران ‌ها در موضوعات اقتصادی، امنیتی و سیاسی آسیب پذیری دولت خارطوم  را  به شدت بالا برد ، به طوری که  رهبران سودان برای  رفع برخی از نیازها و برطرف کردن تهدیدات، ناگزیر به تغییر  رویکردهای خود شدند.  در اینجا باید گفت که  زمینه اصلی آسیب پذیری دولت سودان  به جدایی بخش جنوبی این کشور  و به دنبال آن از دست دادن 75 درصد از درآمدهای نفتی برمی ‌گردد که باعث وقوع بحران اقتصادی و نارضایتی مردمی شده است .

در این زمان، یارانه سوخت قطع شد و عربستان که یکی از سرمایه گذاران مهم در سودان بود، به دلیل اینکه خارطوم در خط مقاومت قرار داشت، سرمایه گذاری های خود را در سودان کاهش داد و بر مشکلات اقتصادی مردم این کشور  و دولت خارطوم افزود، لذا می ‌توان یکی از انگیزه های تغییر رفتار سودان را دریافت کمک مالی برای مدیریت بحران اقتصادی تحلیل کرد.  ناگفته نماند،  مشکلات داخلی دیگری در سودان  وجود داشته که در این روند تاثیرگذار بوده اند که از جمله آن می ‌توان به گسترش تنش های قومی و امنیتی در مناطقی نظیر " دافور" ، «کردوفان» و «نیل آبی» و تحریم های آمریکا علیه خارطوم به بهانه حمایت از تروریسم اشاره کرد.  

همچنین ناآرامی در نواحی مرزی همانند مرزهای جنوبی  از دیگر مشکلات دولت سودان است که در کنار موارد دیگر فشارهایی را  بر دولت این کشور  تحمیل کرده اند. بنابراین،  چنین چالش هایی در نهایت به تصمیم  رهبران سودان  در تغییر رویکردهای خارجی این کشور با انگیزه دریافت کمک ‌های مالی و رفع تهدیدات منجر شد.  اعزام نیروهای نظامی سودان به یمن و اعلام خبرهایی مبنی بر احتمال برقراری روابط سودان با رژیم صهیونیستی را باید در راستای  تلاش  برای کسب کمک های مالی عربستان  و آمریکا  و کاستن  از مشکلات اقتصادی  سودان دانست.

اشتباه راهبردی عمر البشیر

کشورهای عربی برای دور کردن سودان  از ایران  و محور مقاومت  وعده های مالی به خارطوم دادند مثلا عربستان وعده داد که 4 میلیارد دلار،  قطر 2 میلیارد دلار و امارات مبلغ دیگری در اختیار سودان قرار دهند.  بخشی از  این  وعده ها انجام شد، اما بخش زیادی  از  آنها هنوز  جامه عمل  به خود نپوشانده است.  در  اینجا باید گفت که  عمر البشیر  برای بقا در قدرت  و دریافت کمک های مالی تصمیم  به  جدایی  از  ایران  و محور مقاومت  و نزدیک شدن به کشورهای عربی گرفت.  به نظر می رسد رئیس جمهور سودان با اتخاذ چنین تصمیمی دچار اشتباه  راهبردی  شد.  او به خوبی می داند که بعد  از  فروکش کردن  تحولات منطقه، عربستان و سایر کشورهای عربی کمک های مالی خود را به طور کامل به خارطوم قطع خواهند کرد.  شاید به همین دلیل است که سودان ناگهان اعلام کرد که آماده برقراری مناسبات با رژیم صهیونیستی است  تا برای فردای خود چاره اندیشی کند.  اکنون خارطوم راه حل مشکلات خود  را در برقراری  روابط با آمریکا می‌کند. دولت خارطوم امیدوار است مشکلات سیاسی و اقتصادی خود  را  از  طریق  بهبود رابطه با آمریکا حل کند  لذا در حال گفت‌وگوها با واشنگتن است و به نظر می‌رسد که یکی از شروط آمریکا همان عادی سازی  مناسبات با تل آویو باشد.

فشار علیه خارطوم

 آمریکا به همراه همپیمانان منطقه ای خود یعنی رژیم صهیونیستی و عربستان، سال هاست که به دنبال تضعیف محور مقاومت هستند . در این میان فشارها بر سودان نیز به عنوان یکی از کشورهای حامی مقاومت ادامه داشت.  در حقیقت، تضعیف سودان از سال ها قبل کلید زده شد و با قرارداد نیفاشا ( جدایی جنوب سودان ) در 2005 میلادی و رسمیت یافتن همه پرسی برای جدایی جنوب  در 2009، روند تضعیف سودان پیش رفت. در این میان سودان به عنوان یکی از ضعیف ترین حلقه های مقاومت، تحمل فشارها را نداشت و با تغییر رویکرد در سیاست خارجی خود و تلاش برای نزدیک شدن به عربستان و آمریکا، سعی در حفظ خود کرده است، چرا که عربستان و آمریکا در تقسیم کاری هماهنگ با یکدیگر، سیاستی را علیه سودان آغاز کرده اند. آمریکا به عنوان ابر قدرت جهان تلاش کرد در بعد بین المللی از سال های دور فشارها را بر سودان بیشتر کند و در  واقع با همان سیاست قدیمی "چماق و هویج" به مقابله با سودان بپردازد. آمریکا با اعمال فشارهایی چون تجزیه سودان و در نتیجه تضعیف اقتصادی این کشور و حکم دادگاه لاهه در محکومیت عمرالبشیر سیاست چماق را در برابر سودان اجرا کرد و عربستان به عنوان همپیمان منطقه ای آمریکا، با ارائه کمک های مالی به سودان در پی کشاندن سودان به سمت خود و دوری از ایران عمل کرد.

به نظر می رسد  با قطع کمک های عربستان به سودان ، فشارهای داخلی بر حکومت عمرالبشیر افزایش خواهد یافت از طرفی ملت سودان که حامی اصلی فلسطین و ارزش های اسلامی هستند، به طور قطع،  از دولتی که نه توان پاسخگویی به مطالبات اقتصادی آنها را دارد و نه در حمایت از  ارزش های جهان اسلام مستحکم عمل کرده، انگیزه ای برای حمایت نخواهند یافت. این موارد،  بسترهای تظاهرات اخیر در سودان را به وجود آورده است.  ناگفته نماند که آمریکا و کشورهای عربی همچون عربستان و امارات از این تظاهرات به سود خود بهره برداری خواهند کرد. چرا که دولت خارطوم یک دولت اخوانی است،  هرچند که این دولت با جداشدن از ایران  و محور مقاومت به ریاض  نزدیک شد، اما از  آنجایی که عربستان با اخوانی ها مشکل دارد،  اصولا نمی تواند با دولت عمر البشیر کنار بیاید.

البشیر شریک نامطمئن غرب

بنابراین،  به نظر می رسد سودان برای گریز از این مسئله در پی یافتن تکیه گاهی به غیر از عربستان برای خود در آینده است، اما غافل از اینکه غرب سال ها حضور عمر البشیر در سودان  و حمایت از فلسطین را فراموش نخواهد کرد. همان طوری که با وجود تغییر رویکرد " معمر قذافی"  نسبت به آمریکا از سال 2003  در فرصتی که با تحولات لیبی برای غرب فراهم شد، نه تنها آمریکا از قذافی حمایت نکرد،بلکه برای کنار گذاشتن یک شریک نامطمئن، قذافی را از صحنه حذف کرد، لذا گرایش 180 درجه ای عمرالبشیر به سمت غرب و عربستان تنها مدت کوتاهی به رئیس جمهور سودان برای بقا در قدرت کمک خواهد کرد و در یک فرصت مناسب غرب و عربستان، عمرالبشیر را نیز حذف خواهند کرد چراکه غرب از هر فرصتی برای حذف شرکای نامطمئن استفاده خواهند کرد. این تجربه ای است که عمر البشیر در برابر دیدگان خود دارد.

*دکتر مصطفی قاسمی پژوهشگر تحولات شمال آفریقا