گزارش تسنیم| گمانه‌زنی‌ها برای تاسیس دومین پایگاه نظامی روسیه در قرقیزستان
پس از بازگشایی پایگاه هوایی کانت در سال ۲۰۰۳ و خروج آمریکایی‌ها از پایگاه هوایی ماناس در سال ۲۰۱۴، روس‌ها مذاکراتی را با قرقیزستان برای تاسیس دومین پایگاه نظامی خود با هدف آنچه مبارزه تهدیدات افغانستان می‌خوانند، آغاز کرده‌اند.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، اتحاد جماهیر شوروی طی عمر 70 ساله خود ساختار دفاعی و نظامی منسجم و گسترده‌ای در طول قلمرو جمهوری‌ها ایجاد کرد. این ساختارها معمولا متاثر از تهدیداتی که از سوی همسایگان متوجه این کشور می‌شد، تنظیم شده بودند. طبیعتا بر این مبنا مرزهای اروپایی شوروی پذیرای گسترده‌ترین و مرزهای چین پذیرای کمترین نقاط نظامی بود. با این حال وسعت بسیار زیاد سرزمین‌های شوروی در عین محدودیت منابع و تجهیزات موجب شده بود تقسیم کار دقیقی به لحاظ توزیع توانمندی‌ها صورت گرفته و به نوعی ساختار دفاعی این کشور به مانند یک «پازل پیچیده» عمل کند.
فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال 14 جمهوری از مسکو بخش مهمی از این پازل را بر هم زد. مسکو که تا پیش از این بخش مهمی از چارچوب‌های امنیتی خود را از طریق نقاط امنِ مناطق پیرامونی‌اش تنظیم کرده بود، دیگر حاکمیتی بر این نقاط نداشت. این مساله موجب شد تا یک خلاء جدی در ساختارهای دفاعی فدراسیون روسیه به وجود بیاید. از سوی دیگر تجهیزات، تاسیسات، زیرساخت‌ها و نیروهای امنیتی، اطلاعاتی و نظامی مسکو در این جمهوری‌ها، به ویژه در زمینه انرژی اتمی نیز خود بخش دیگری از مشکلات جدید مسکو بدل شدند. هم مسکو و هم واشنگتن هر دو هراس شدیدی از جمهوری‌های بی‌تجربه و تازه استقلال یافته با یک فضای روانی احساسی که از تسلیحات مدرن هسته‌ای برخوردار بودند، داشتند. نتیجه این هراس مشترک پیمان تسلیحات هسته‌ای بود که انتقال این تاسیسات به مسکو را تضمین می‌کرد.
با این حال اگرچه در دوره ریاست جمهوری بوریس یلتسین اقدام قابل توجهی در این زمینه صورت نگرفت، اما روی کار آمدن ولادیمیر پوتین تحرکات زیادی را در بازسازی ساختار دفاعی و نظامی روسیه با تعریف ژئوپلیتیکی «خارج نزدیک» به وجود آورد. پس از حل بحران‌های داخلی نظیر چچن، روسیه بازسازی قوای نظامی خود را آغاز نمود. در این چارچوب پایگاه نظامی 102 در شمال ارمنستان تقویت قابل توجهی به خود دید، سایت راداری گانتساویچی در سال 2003 در بلاروس تشکیل شد، پایگاه هوایی کانت در قرقیزستان در سال 2003 آغاز به کار کرد، پایگاه 201 در تاجیکستان در چند مرحله تقویت و مدرنیزه شد، فعالیت روس‌ها در پایگاه‌های راداری بالخاش، سامانه آزمایشی بالستیک ساری شاگان و پایگاه فضایی بایکونور در قزاقستان توسعه یافت، پایگاه راداری گابالا در جمهوری آذربایجان (که اکنون بسته شده) مدرنیزه شد و فعالیت آن گسترش یافت، در بازه 2006 تا 2012 نیز پایگاهی در ازبکستان شکل گرفت و در سال 2008 نیز پس از بحران آبخازیا و اوستیا، پایگاه‌های نظامی چهارم و هفتم روسیه در این مناطق مستقر شدند.
با این حال پر سر و صداترین و البته کم‌حاشیه‌ترین حضور نظامی روس‌ها در قرقیزستان بود. تا پیش از 2003 مسکو هیچ پایگاه نظامی در خاک قرقیزستان نداشت. این در حالی بود که آمریکایی‌ها در جریان حمله به افغانستان از سال 2001 پایگاه هوایی ماناس در قرقیزستان را اجاره کرده بودند. این امر در کنار تهدید حضور آمریکایی‌ها در قرقیزستان و ازبکستان موجب شد تا روس‌ها به فکر بازگشایی پایگاه‌های نظامی جدیدی در این مناطق بیفتند. با این حال کشور کوچکی همچون قرقیزستان توانایی پذیرش 2 پایگاه نظامی هوایی خارجی، یکی از آنِ روسیه و دیگری ایالات متحده را نداشت. همین امر موجب شکل‌گیری چالشی سخت میان روس‌ها و آمریکایی‌ها شد.
زمانی که عسکر آقایف با نزدیکی به پوتین نخستین زمزمه‌های خروج ایالات متحده از ماناس را مطرح کرد، انقلاب مخملی در قرقیزستان به راه افتاد، در دوره کورمان‌بیک باقی‌اف (که در نتیجه انقلاب مخملی روی کار آمد) نیز تلاش‌های روسیه جواب نداد و دریافت مبالغ هنگفت اجاره از آمریکایی‌ها در کنار نقش‌های واسطه‌ای اقتصادی اطرافیان باقی‌اف در ماناس، قرارداد اجاره آمریکایی‌ها مجددا تمدید شد، تا آن که نهایتا در دوره آلماس‌بیک آتامبایف در سال 2014 نهایتا آمریکایی‌ها مجبور به ترک ماناس شدند. این خروج آمریکایی‌ها در حالی صورت می‌گرفت که پس از حوادث اندیجان در 2005 نیز وادار به ترک ازبکستان شده و روسیه در چارجوب پیمان امنیت دسته‌جمعی پایگاهی را در این کشور دایر کرده بود.
با این حال به رغم تمام این موارد، به نظر می‌رسد روس‌ها در پی بازگشایی دومین پایگاه نظامی خود در قرقیزستان هستند. آلیق‌بیک جکشنکولوف، سفیر قرقیزستان در مسکو دو روز پیش در مصاحبه‌ای با خبرگزاری روسی تاس گفته بود بیشکک ممکن است با احداث این پایگاه موافقت کند. انگیزه وجودی احداث پایگاه جدید نیز افزایش تحرکات گروه‌های تروریستی در شمال افغانستان و در نزدیکی مرزهای آسیای مرکزی عنوان شده است. به گفته جکشنکولوف، جنگجویان داعش پس از سوریه و عراق در حال استقرار مجدد در افغانستان هستند و این حضور در بر دارنده ریسک فزاینده‌ای است که ممکن است پس از آن به تاجیکستان و قرقیزستان نیز ورود کنند.
سفیر قرقیزستان در مسکو همچنین تصریح کرده است که در جریان دیدار ماه مارس روسای جمهور دو کشور، پوتین و جین‌بیک‌اف قرار است پیرامون این موضوع بحث و گفت‌و‌گو کنند. محل دقیق استقرار پایگاه، نوع کاربری آن، تعداد نیروهای روس مستقر در پایگاه و نیز بهاء و امتیازی که بیشکک در ازای آن از مسکو می‌گیرد سوالاتی است که همچنان باقی مانده است.
از سال 2017 تاجیکستان درگیری‌های شدیدی با شبه‌نظامیان شمال افغانستان داشته است. در برخی موارد حتی نیروی هوایی تاجیکستان (بنا بر برخی گزارش‌ها نیز نیروی هوایی روسیه) اقدام به بمباران مواضعی در شمال افغانستان کرده‌اند. در سال 2018 نیز داعش چند حمله تروریستی را در تاجیکستان صورت داده است. در مرزهای ترکمنستان نیز اخباری مبنی بر بی‌ثباتی به گوش می‌رسد. هفته گذشته بود که خبر سرشماری سربازان ذخیره توسط دولت ترکمنستان در کنار از دست دادن کنترل و نگرانی‌های جدی در برخی نقاط مرزی نظیر «کرکی»، «لیباپ»، «تاگتابازار»، «سحرت آباد» و «ماری» به گوش رسید. تمام این موارد در حالی است که زمزمه‌های انتقال داعش به افغانستان و افزایش تحرکات این گروه در این کشور نیز به گوش می‌رسد.
با این حال سوال بزرگ‌تری که مطرح شده است، چرایی استقرار این پایگاه در قرقیزستان، با توجه به تهدیدات ذکر شده است. در حالی که قرقیزستان از ثبات نسبی برخوردار است، هیچ مرز مشترکی با افغانستان ندارد. این در حالی است که تاجیکستان با حدود 1200 کیلومتر مرز مشترک با افغانستان، با تهدیدات بی‌ثبات‌کننده متعددی نیز روبرو است. برخی تحلیل‌گران انگیزه اصلی مسکو برای تاسیس این پایگاه را تغییر موازنه منطقه‌ای به نفع خود در برابر تحرکات چین در منطقه و خروج تدریجی ایالات متحده آمریکا از افغانستان می‌دانند.
انتهای پیام/
