حماسه حضرت زهرا(س) را باید شاعرانه بگوییم
فاطمه نانی زاد معتقد است در اشعاری که برای حضرت زهرا (س) سروده می‌شود باید به دو عنصر عاطفه و حماسه پرداخته شود.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، شعر فاطمی(ع) از زیرمجموعه‌های شعر ولایی است که در هیئت‌های امروزی روز به روز رشد می‌کند و دل‌های مستمعین بیشتری را با خود همراه می‌کند اما در عین حال به‌دلیل نوظهور و محل اختلاف بودن جایگاه حساسی است، بر همین مبنا با فاطمه نانی زاد شاعر آیینی به گفت‌وگو نشسته‌ایم تا برایمان از ضعف‌ها و قوت‌های اشعار فاطمی بگوید.
*شما به عنوان یک شاعر خانم که کارهای اجرایی هم انجام داده است حرکت و روند شعر آیینی و انقلابی را در این سال‌های اخیر چگونه می‌بینید؟
مطمئناً توجه شاعران در این سال‌های اخیر به این نوع اشعار بیشتر شده است شاید یکی از دلایلش این باشد که حضرت آقا در دیدارهایی که داشتند راهنمایی ها و راهکارهای ویژه ای را برای سرودن اینگونه شعرها ارائه دادند و این مسئولیت شاعران متعهد را بیشتر کرده است ، لذا شعرهایی که سروده شده است شعرهای درخشان تر و ویژه تر بودند.
اگر بخواهیم به پیشینه قبل از انقلاب هم بپردازیم قطعا شعرهایی با رنگ های الهی و مذهبی فراوان پیدا می شود اما این که ما می‌گوییم شعر آیینی منظورمان شعری است که در ساحت اهل بیت نوشته می‌شود؛ قبل از انقلاب اسلامی با این فراوانی در استقبال شاعران برای سرودن مناقب و مراثی حضرات آل الله و این حجم از شعر سروده شده با تنوع در قالب و سبک و زبان مواجه نبوده ایم ولی بعد از انقلاب اسلامی به نظر می آید که با وجود بسترسازی هایی که شده در حوزه شعر اهل بیت بیشتر نمود پیدا کرده ایم.
یک نکته‌ای که باید خیلی به آن توجه کرد حضور خانمهاست ؛ یعنی انقلاب اسلامی ما جریانی بود که متکی به یک قشر خاص نبود و همه نقش داشتند، مخصوصاً در حوزه فرهنگ و هنر در بعد از انقلاب ، می‌توان به این نتیجه رسید که حضور خانم ها هم خیلی پررنگ تر شده است.
*به نظر شما این حضور مثبت بوده یا منفی؟ یک نگاه کلی داشته باشید به اینکه تا به امروز چه کرده ایم؟
با توجه به آن صحبت حضرت آقا که فرمودند شعر سرمایه ملی ماست ، نهادها، ارگانها و سازمانها تلاش کردند تا فضای مناسبی را برای حضور خانمها ایجاد کنند. خانم ها بعد از اینکه وارد زندگی متاهلی می‌شوند نقش همسری و مادری هم به نقش های دیگری که دارند اضافه می‌شود لذا باید مکانی که حضور پیدا می‌کنند -منظور محافل و جلسه‌های است که برای ارائه شعرشان حاضر می‌شوند- باید هم به لحاظ امنیت روانی برای خودشان و هم خانواده هایشان مکانی دارای اعتبار ویژه باشد.
مثلا برای خانم ها از طرف موسسه ها و ارگان های معتبر در سال‌های اخیر دوره های آموزشی گذشته شده است مثل دوره های مکاتبه ای ،دوره های حضوری و اردوهای آموزشی ؛ این نشان می‌دهد که متولیان امر فرهنگ به این نتیجه رسیدند که نقش خانم ها در حوزه هنر و به ویژه شعر ، نقش کلیدی و تاثیرگذار است و برای اینکه بتوانند در این محافل حضور پیدا کنند و هنرشان را در خدمت ارزش‌ها به کار بگیرند این تدابیر اندیشیده می‌شود و به لطف خداوند مورد استقبال قرار گرفته است و این یک موفقیت است.
*برگردیم به فضای شعر ؛ تفاوتی در نگاه و سرودن یک شعر توسط یک خانم با یک آقا وجود دارد؟
این تفاوت خواه‌ناخواه وجود دارد با توجه به اینکه خانم ها به لحاظ روحی و روانی نسبت به آقایان عاطفی تر هستند و از آنجایی که یکی از عناصر سرودن شعر ، عنصر عاطفه است این عنصر در شعر یک خانم پررنگ‌تر است. در ضمن خانم ها به لحاظ روانشناختی جزء نگر هستند و این در نگاه شان به دنیای پیرامون و موضوعاتی که برای سرایش شعر بکار می برند به چشم می آید.
*چقدر خانم ها موفق بودند که نشانه های زندگی فاطمی را در شعرهایشان بگنجانند؟
به نظر من این بحث را از اینجا شروع کنیم که برای سرودن شعر فاطمی به چه مواردی نیاز داریم؛مهمترین مطلب شناخت است شاعر لازم است مطالعه خوبی در مورد ویژگی های زندگی حضرت زهرا(س)داشته باشد به هر حال شعر فاطمی مانند شعر رضوی ،شعر نبوی و شعر علوی زیر مجموعه شعر آیینی تلقی می شود اما زمانی که قرار است راجع به یکی از شخصیت ها ، مثل حضرت زهرا(س) صحبت کنیم باید شناخت کافی داشته باشیم ؛ داستان زندگی حضرت زهرا(س) فقط منوط به قضیه فدک و ماجرای در و دیوار و اینها نیست باور کنید ایشان مادر بودند ، ایشان همسر بودن، ایشان دختر رسول خدا بودند و ایشان حامی و حمایتگر ولایت بودند وهمه این ابعاد اگر شناخته شده باشد می‌توان فهمید که ایشان به طور ویژه ای از طرف خداوند مورد عنایت هستند همانطور که ما در حدیث کسا می‌خوانیم؛ که محوریت حضرت زهرا(س) است و حتی حضرت علی(ع) حتی رسول خدا(ص)و حتی حسنین (ع) هم زمانی که میخواهند معرفی شوند با نسبتی که با حضرت زهرا(س) دارند معرفی می‌شوند پس شاعر وظیفه دارد ویژگی‌ها و فضایل و سبک زندگی حضرت زهرا (ع) را درست انعکاس بدهد.
*چطور باید مضامین مرثیه را از کشته شدن صرف رها کنیم؟ نباید طوری نشان بدهیم که اهل بیت مثل بقیه کشته شدند؛ بلکه کشتن آنها در اوج عزت بوده است ،چطور باید این وظیفه را به عنوان یک زن شاعر انجام داد؟
ما باید حماسه حضرت زهرا(س) را بگوییم ، اولا شاعر زمانی که برای حضرات معصومین صلوات الله علیهم اجمعین شعر می‌سراید باید واژه هایش سوء پیشینه نداشته باشند. این مطلب خیلی مهم است ؛ حال اینکه ما می خواهیم رای یک خانم شعر بسراییم این حریم را محدودتر می‌کند به خاطر اینکه حضرت زهرا(س) بانویی هستند که خود اهل بیت روی ایشان حساس هستند ما اجازه نداریم که حتی اگر مصیبتی هم بر ایشان وارد شده خیلی روشن و واضح بخواهیم به آن بپردازیم چه بسا بسیاری از اشعار مرثیه ما اشعاری هستند که در اوج عفاف و ستر به مسئله پرداخته اند, هم حماسه را گفتند و هم عاطفه را در نظر داشته اند و تلاش بر این بوده که به ساحت ایشان هم صدمه و آسیب وارد نشود. این مسئولیت هم به دوش آقایان و هم به دوش خانم ها است اما نگاه خانمها به حماسه سازی حضرت زهرا(س) و به دفاع ایشان از ولایت به عنوان همسر یک مسئله ی مهمی است (البته دفاع ایشان از ولایت دفاع از مبانی دین بود)، خواه‌ناخواه یک خانم شاعر عواطف زنانه به عنوان یک همسر را در شعرش بروز می‌دهد و به قلم در می آورد.
شما نگاه کنید آقایان هر چقدر هم تلاش کنند که بخواهند دوربین را بگذارند آن سمت و به این مسائل نگاه کنند قطعاً به اندازه یک خانم موفق نیستند چون این قضیه را تجربه نکرده اند و نخواهند کرد اما خانم ها می توانند از تجربیات خودشان استفاده کنند اما قوه خیال ما باید در تصویرسازی و خیال پردازی به گونه ای نباشد که زندگی ایشان مورد تحریف قرار نگیرد شاعران چه خانم و چه آقا باید نسبت به بیان مطالب امین باشند.
*با توجه به بحث وحدت که مقام معظم رهبری فرمودند زمانی که می خواهیم به مرثیه بپردازیم و زوایا را بگوییم طبیعتاً می‌رسیم به شخصیت‌هایی که اینها بزرگان اهل سنت هستند و عامل قتل صدیقه طاهره یا دستور دهنده قتل ایشان بوده اند ؛ طبیعتاً در اینجا ما اختلافاتی با اهل سنت داریم این مسئله خیلی حساس است و شاعر زمانی که می‌خواهد شعر بگوید چگونه این کار را انجام دهد که هم به ساحت وحدتی که بین مسلمین باید باشد خدشه وارد نشود و هم جریان شهادت مغفول نماند و طوری نشود که سالها و قرنها بعد بگویند که یک عده از شیعیان اصل قضیه را فراموش کرده بودند ؛ چطور می شود که این نوع تعادل را برقرار کرد ؟ و راهکارش چیست؟
ما نسبت به این مسئله بی‌تفاوت نیستیم ، اتفاقی که افتاده برای ما بسیار دردناک است و ما معتقدیم منتقمی قرار است بیاید که انتقام ایشان را بگیرد اما نکته ای که حضرتعالی به آن اشاره کردید ؛ با توجه به اینکه شرایط جهان اسلام این سالها به گونه‌ای است که دشمن از اختلاف بین شیعه و سنی به عنوان یک ابزار استفاده می کند؛ وظیفه ما را در سرودن سنگین می کند ما نباید در سرودن، اصل واقعه را تحت شعاع قرار بدهیم باید امین باشیم و آنچه که اتفاق افتاده است را بگوییم اما به نظرم اگر شاعر از مستقیم گویی پرهیز کند و بیاید از ابزار هنر شعر مثل تنبیهات، تعابیر، کنایه و ... استفاده کند و هنرمندانه شعر بگوید می‌تواند هم امین باشد هم به اصل ماجرا ضربه نزند.
همینطور باید در شعر فاطمی سعی کنیم تا زمانی که شعر خوبی نتوانستیم ارائه بدهیم شعرمان را منتشر نکنیم متاسفانه بعضی شعرها به ساحت شعر فاطمیه لطمه می زنند.
*یکی از دغدغه های امروز شعر آیینی و اهل بیت این است که فکر می کنیم چون شعر آیینی و شعر اهل بیت ساحت مقدسی دارند نیازی به نقد و بررسی و تحلیل ندارند این نقطه ضعف را چگونه می‌شود حل کرد؟ و چگونه می‌شود شاعر آیینی ما نقد‌پذیر بشود؟
اتفاقاً شعری که برای ذوات مقدسه سروده می‌شود باید با دقت بیشتری مورد نقد قرار بگیرد یعنی دوستان شاعر آیینی ما خودشان را مبرا از این ندانند که نیازی به نقد ندارد ، ما مسئله مهمی که با آن مواجه هستیم این است که اگر می‌خواهیم شعر ما، شعر مانا و ماندگاری باشد پس باید حتما مورد نقد و بررسی قرار بگیرد و بعد هم وقتی شعر به یک جایی رسید که قابل انتشار شد منتشر کنیم اما متاسفانه در این فضاهای مجازی فاصله ای بین نوشتن و منتشر کردن نیست ؛ امروز می‌نویسیم و فردا منتشر می کنیم.
این موضوع خیلی جاها به جریان شعر ما و شعر آیینی به طور خاص ، ضربه زده و من خواهش می کنم از آن دسته بزرگواران ذاکر که از این اشعار استفاده می‌کنند, قدر مسلم اگر از شعر ضعیف استفاده نشود شاعر دیگر به خود اجازه نمی‌دهد که شعر ضعیف بگوید ، ذاکرین ما باید با دقت و وسواس از اشعار فخیم و فاخر و قابل اعتنا استفاده کنند تا شاعر خودش را موظف بداند که کارش را به نحو احسن انجام بدهد. چه اشکال دارد که ذاکرین شعری که ده بار خوانده شده را باز هم بخوانند!؟. اگر شعری خوب است به نظر من هر شب هم خوانده شود کم است . اگر این اتفاق بیفتد و ذاکرین هم یک مقدار وسواس در انتخاب اشعار خوب و پرمحتوا به خرج بدهند مساله حل می‌شود.
*به عنوان آخرین سوالی که از شما می‌پرسم اینکه شما در این سالها خیلی شعر در مدح و منقبت و مرثیه اهل بیت نوشتید و عرض ادب کردید چه کراماتی و نکته ای در این دیده اید ؟
به لطف خداوند و همان طور که شما فرمودید در این سال ها این اتفاق کم نیفتاده است که قلمم، با عنایت و نظارت حضرات معصومین (ع) به گردش درآمده و شعر گفته است اما من یک غزلی دارم برای حضرت علی ابن موسی الرضا علیه السلام که دوستانم می گویند ما هر وقت به زیارت امام رضا (ع) می رویم یاد آن شعرت می افتیم و آنجا یادت می کنیم. امیدوارم به واسطه این غزل علی بن موسی الرضا دستگیرم باشند. «باب الجواد راه ورودی به قلب توست/حاجت رواست هرکه از این راه می رود»
*به عنوان بخش پایانی اگر لطف کنید برایمان از کارهای فاطمی خود را بخوانید که گفتگویمان معطر شود به اسم و مرثیه حضرت زهرا سلام الله علیها.
هر چند خانه، از همه خانه ها سر است
این آشیانه مسلخ سرخ کبوتر است
از انتشار عطر تو در پر کشیدنت
آغوش خانه تا به قیامت معطر است
هر قدر خواستم که صبوری کنم، نشد
مادر، عجیب ماتم تو گریه آور است
از آن زمان که ابر شدی بین کوچه ها
باران گرفته صورت دیوارها تر است
بعد از تو هر چه لاله در این دشت داغدار
بعد از تو هر چه یاس در این باغ پرپر است
انتهای پیام/
