واکاوی انقلاب‌های عربی‌ــ۱|انقلاب تونس حاکمیت شبه‌استعماری را سرنگون کرد/ وجود بسترهای همکاری ایران و تونس
یک کارشناس تحولات شمال آفریقا بسترهای انقلاب تونس را وجود تنگناها و فشارهای سیاسی، دینی، اقتصادی و فرهنگی دانست و در عین حال گفت: بسترهای همکاری ایران با تونس در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی وجود دارد.
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، مردم تونس در 14 ژانویه 2011 رژیم دیکتاتوری زین‌العابدین بن‌علی را سرنگون کردند. این انقلاب تأثیر شگرفی در جهان عرب گذاشت به‌گونه‌ای که مردم مصر و لیبی علیه دیکتاتورهای کشورهای خود به‌پاخاستند. به‌منظور واکاوی ریشه‌های انقلاب تونس، دستاوردها و ناکامی‌های آن، تأثیر فضای مجازی در پیروزی انقلاب، جایگاه رهبری در این انقلاب و ساختار سیاسی کنونی تونس گفت‌وگویی با "محمد منصوری‌منش" از پژوهشگران تحولات شمال آفریقا انجام دادیم که متن آن به‌شرح ذیل است؛
تسنیم: بسترهای سیاسی اقتصادی و اجتماعی که منجر به شعله‌ور شدن انقلاب تونس شد، کدامند؟ چرا رژیم بن‌علی ظرف دو ماه (از دسامبر 2010 تا 14 ژانویه 2011) سقوط کرد؟
منصوری‌منش: ما نباید چنین برداشتی کنیم که رژیم بن‌علی ظرف دوماه سقوط کرد. در اینجا باید پیش‌زمینه حرکت‌های سیاسی در تونس مورد توجه قرار گیرد. شما می‌دانید که این کشور در حوزه مغرب عربی قرار دارد. مغرب عربی منطقه خاصی است که تحولات تاریخی قابل توجهی در آن رخ داده است، درحقیقت، بعد از ظهور اسلام تحولات شگرفی در مغرب عربی اتفاق افتاده است. جریان‌های اسلامی که از خلافت گریزان بودند، به‌سمت شمال آفریقا حرکت پیدا کردند، لذا زیرساخت این منطقه در طول تاریخ از اسلام اهل البیتی(ع) برخوردار بوده است. در قرون 13 و 14 میلادی که عثمانی‌ها در شمال آفریقا حضور پیدا کردند، تقریباً می‌توان گفت در این زمان بود که تغییرات فرهنگی و ساختاری در مغرب عربی شروع شد. بین این جامعه تونس جزء مناطقی بود که به‌دلیل داشتن زیرساخت‌های اجتماعی مقاوم‌تر توانست در مقابل فرهنگ مهاجم بخش‌هایی از میراث تاریخ فرهنگی خود را به‌صورت نسبی حفظ کند و لذا شاهد ارتباط تاریخی مردم آن منطقه با اسلام قرون اولیه هستیم.
این کارشناس تحولات آفریقا با بیان اینکه بعد از عثمانی‌ها پای استعمار اروپایی به حوزه مغرب عربی باز شد ، اظهار داشت: حضور استعمار در این منطقه سبب شد تا آسیب‌هایی که در دوران عثمانی‌ها به‌وجود آمده بود، عمیق‌تر شود به‌ویژه در حوزه الجزایر و تونس که فرانسوی‌ها حضور قوی‌تری در آنجا داشتند، در حقیقت، ماهیت ضدمذهبی فرانسوی‌ها آثار بسیار بدی را در این کشورها به‌جای گذاشت. حضور استعمار در این منطقه به مبارزات سیاسی استقلال‌طلبانه منجر شد که در هر کشوری به‌گونه‌ای نمود پیدا کرد، اما جریان‌های اسلام‌خواهی تونس در مقابله استعمار یک روند غیرمسلحانه داشتند، یعنی جریان‌های مسالمت‌آمیزی در برابر فرانسه صف‌آرایی کردند. فرانسوی‌ها هم رفتارشان در الجزایر یک جور و در تونس جور دیگری بود، چون الجزایری‌ها با شدت عمل وارد مبارزه با استعمار فرانسه شدند و مبارزه مسلحانه را در پیش گرفتند، اما در تونس چنین جریانی شکل نگرفت بلکه مبارزه تونسی‌ها با استعمار فرانسه به‌صورت مبارزات منفی مردمی بود که هدایت آن را رهبران دینی فرهنگی و اجتماعی به‌عهده داشتند.
حفظ ساختارهای استعمار
وی با اشاره به عصر استقلال‌خواهی کشورهای مستعمره در دهه 50 و 60 قرن گذشته گفت: استعمارگران رفتار خود را متناسب با ویژگی‌های آن کشورها طراحی کردند. فرانسوی‌ها با توجه به رفتار سیاسی و فرهنگی مردم تونس پیشدستی کردند و از میان رهبران مبارزه و استقلال‌طلب گروهی را به‌سرپرستی "حبیب بورقیبه" انتخاب کردند که دارای گرایش‌های سکولار و غیرمذهبی بودند. این افراد پس از اعطای استقلال به تونس، امور این کشور را به‌دست گرفتند. افراد مزبور عموماً در فرانسه تحصیل کرده بودند و در مسیر مبارزات سیاسی آن عصر حضور داشتند، در حقیقت، فرانسه با این اقدام عملاً ساختارهای حضور خودش را در تونس قوی نگهداشت، به‌گونه‌ای که هم‌اکنون در مراکز علمی، دانشگاهی، فرهنگی، هنری تونس فرانسوی‌ها حضور فعالی دارند. البته طی دوره "بن‌علی" شاهد حضور آمریکایی‌ها در تونس بودیم که این موضوع سبب کُند شدن رشد نفوذ فرانسوی‌ها شد.
اسلام‌خواهی زیربنای جامعه
این پژوهشگر تحولات شمال آفریقا با تأکید بر اینکه ساختار فرهنگی اجتماعی جامعه تونس در طول تاریخ زیربنای اسلام‌خواهی داشته است، گفت: این ساختار با وجود تخریبی که طی سده‌های گذشته متحمل شده، توانسته است باورهای دینی و فرهنگی را درون خود نگهدارد، همان‌طوری که ما در جمهوری آذربایجان شاهد بودیم که شیعه بعد از ده‌ها سال حکومت کمونیستی، خودش را نگهداشت و اکنون در حال احیا شدن است، در تونس نیز چنین اتفاقی در حال رخ دادن است. مردم تونس باورهای دینی خود را در نهاد خانواده و روابط سنتی خودشان نگه داشته‌اند. ناگفته نماند که با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران بازگشت به اسلام در تونس شکوفا شد. بنده در سال 60 که به تونس سفر کردم در سفارت جمهوری اسلامی ایران به‌مناسبت دهه فجر مراسمی برپا شده بود، جمعیت زیادی از جوانان، دانشجویان، خانم‌های محجبه تونسی در آنجا حضور داشتند و با شوق و اشتیاق از انقلاب اسلامی و امام خمینی(ره) حمایت می‌کردند. استقبال مردم تونس در مقایسه با سایر دولت‌های عربی وسیع‌تر و پرشورتر بود به‌طوری که همین خیزش مردمی نسبت به احیای اسلام موجب شد، آن جریان‌های خفته درون جامعه تونس بیدار شوند، به‌گونه‌ای که طی دو یا سه سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران یک جریان شگرفی در حوزه‌های دانشگاهی و مراکز سیاسی مستقل تونس ایجاد شد که به‌دنبال آن، جریان اسلامگرای "الحرکة الاتجاه الاسلامیه" در این کشور به‌وجود آمد. به‌تدریج مردم تونس استقبال گسترده‌ای از این جریان اسلامگرا به‌عمل آوردند. مطالبات جدیدی از سوی این جریان مطرح شد که حکومت حبیب بورقیبه به‌شدت احساس خطر کرد و اقدام به سرکوب و تبعید مبارزان کرد. هیچ تردیدی وجود ندارد که این اقدام بورقیبه با حمایت فرانسوی‌ها صورت گرفت.
برکناری بورقیبه
وی افزود: در این زمان بود که جریان‌ها در تونس منحل و غیرقانونی اعلام شد که بر اثر آن گروهی تبعید شدند و "راشد الغنوشی" نیز از تونس خارج شد. در این زمان یک دوره رکودی اتفاق افتاد. بدیهی است که حکومت تونس نسبت به مراکز دینی و جریان‌های سیاسی مستقل حساسیت بیشتری پیدا کرد. جریان‌های درون حاکمیت تونس تحلیل‌شان این بود که این سرکوب ممکن است به جریان‌های جدیدی منجر شود و اوضاع کشور را از کنترل خارج کند، لذا حاکمیت یک تغییراتی را درون خود ایجاد کرد، بدین معنا که حبیب بورقیبه را به‌صورت محترمانه کنار گذاشتند و بن‌علی با حمایت پشت‌صحنه آمریکا قدرت را در دست گرفت، در حقیقت، همان حرکتی که رژیم شاه در ایران در دهه 50 تحت عنوان نگاه نوی سیاسی در ظاهر اعطای آزادی‌ها و احترام به شعائر دینی و... انجام داد، بن‌علی هم با همین سیاست، قدرت را در تونس به‌دست گرفت. اما برخورد او با اسلامگراها همچنان سختگیرانه بود.
تنگناهای سیاسی اقتصادی
این کارشناس تحولات شمال آفریقا با اشاره به تأثیرگذاری فرهنگ غرب بر جامعه تونس گفت: پس از استقلال این کشور بخشی از ارزش‌های حاکم بر جامعه تونس به‌طرف ارزش‌های فرهنگ غرب متمایل شد، لذا فساد فرهنگی در این کشور رشد کرد. البته تبعیض و رانت حکومت هم در جای خودش بود، به همین دلیل، مردم تونس در تنگنای شدید ارزش‌های دینی، آزادی‌های سیاسی و فشارهای اقتصادی قرار داشتند و این فشارها هر روز متراکم‌تر می‌شدند. در اینجا باید بگویم، خودسوزی "بوعزیزی" که منشأ انقلاب تونس شد، یک تلنگری به غیرت دینی و اجتماعی مردم تونس بود. همان‌طوری که در ایران سرنخ انقلاب به شهادت مصطفی خمینی بازمی‌گردد. از یک مراسم بزرگداشت شروع و بعد به‌یک‌باره فراگیر شد. این فراگیری معنایش آن نیست که عامل انقلاب همان اتفاق است بلکه آن عامل، محرکی برای بروز اعتراضات مردمی بوده است. به هر حال، جریان‌های مختلف با انگیزه‌های خودشان به انقلاب تونس پیوستند. در این انقلاب، مردم به‌ویژه جوانان و پس از آن جریان‌های سکولار حضور داشتند اما بستر اصلی این انقلاب مردم بودند و بیشتر آنان خشم درونی خود را از رفتارها و سیاست‌های تبعیض‌آمیز و مغایر ارزش‌های دینی نشان دادند، بنابراین، زمینه‌های انقلاب تونس در عوامل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی این کشور ریشه دارد.
تأثیرگذاری فضای مجازی در پیروزی انقلاب
تسنیم: با توجه به نقش رسانه‌های فضای مجازی در انقلاب تونس بعضی‌ها آن را " انقلاب فیس‌بوکی" می‌نامند، نگاه شما به این زمینه چیست؟ آیا انقلاب تونس را یک خیزش مردمی در عصر مدرن می‌دانید یا از نوع انقلاب‌های رنگی؟
منصوری‌منش: بنده عامل اصلی انقلاب تونس را همان زیرساخت‌ها می‌دانم. از آنجایی که تونس نسبت به برخی کشورهای مغرب عربی گرایش بیشتری به غرب داشت، طبیعی است که پیشرفت‌های ظاهری در فضای مجازی بهتر از لیبی در آنجا شکل بگیرد. استفاده از رسانه‌های فضای مجازی قطعاً در انقلاب تونس مؤثر بوده است، اما چنین عاملی هیچگاه نمی‌توانست باعث خیزش مردمی در این کشور بشود. ناگفته نماند که ما نمی‌توانیم بگوییم که اسلامگرایان در نوک پیکان رهبری انقلاب تونس بودند همان‌طوری که نمی‌توانیم این موضوع را در مورد مصر بگوییم.
تسنیم: رهبری این انقلاب را چگونه باید منظور داشت؟ آیا انقلاب تونس یک خیزش مدرن محسوب می‌شود که مردم از طریق فضای مجازی قرار تظاهرات در مکان مشخصی را می‌گذاشتند؟ تحلیل شما در این زمینه چیست؟
منصوری‌منش: ببینید، حافظه تاریخی مردم در هر جامعه‌ای از یک طرف اندوخته‌ای از حوادث تلخ و نارضایتی‌ها است و از سوی دیگر، آرمان‌ها و خواسته‌های متراکم دست‌نیافته‌ای است که همواره در ذهن آنان موجود است. حالا صحنه بروز آن باید وجود داشته باشد. خیزش‌های مردمی نیازمند محرکه اولیه است. در تونس این محرکه وجود داشت. فقر و فشارهای اقتصادی در کف جامعه احساس می‌شد و در لایه‌های بالاتر آن، روشنفکران لائیک و سکولار ملاحظه می‌کردند که حق آزادی ندارند و روشنفکران اسلامگرا می‌دیدند که ارزش‌ها در کشورشان دچار آسیب‌های جدی شده‌اند، بنابراین، درون جامعه تونس شاهد حضور رهبران هستیم، رهبران دینی، رهبران سیاسی تونس که در طول انقلاب داخل یا خارج کشور حضور داشتند و فعالیت می‌کردند اما تحت یک سازمان واحدی نبودند. آن عاملی که شما اشاره کردید، بحث اینترنت، فضای مجازی و ارتباطات رسانه‌ای به زیرساخت‌های خیزش مردمی در تونس کمک کرد تا این خیزش به‌سمت سوی براندازی رژیم بن‌علی حرکت کند.
شکستن حاکمیت شبه‌استعماری
تسنیم: به‌نظر شما انقلاب تونس در چه عرصه‌هایی موفق و در چه زمینه‌های شکست خورده است؟
منصوری‌منش: با توجه به مسائلی که تاکنون مطرح شد، آنچه در تونس رخ داده یک اتفاق بزرگی است یعنی شکستن هیمنه یک حاکمیت شبه‌استعماری. در حقیقت، فرانسوی‌ها با اعطای استقلال به تونس از این کشور نرفتند. فرانسوی‌ها از الجزایر و مغرب نیز نرفته‌اند. هم‌اکنون فرانسوی‌ها حضور فعالی در بخش‌های دانشگاهی، رسانه‌ای،... و سایر ارکان حکومت دارند، بنابراین، نفس شکستن این حاکمیت یک پیروزی بزرگ در تونس محسوب می‌شود. بنده بر این باورم که با توجه به خمیرمایه‌های فرهنگی و مذهبی که در جامعه تونس شاهد آنیم، این جامعه زودتر از دیگر کشورهای حوزه مغرب عربی در مسیر رسیدن به اهداف اسلامی خود گام برمی‌دارد، یعنی از الجزایر، لیبی و مصر زودتر به آرمان‌های اسلامی خود دست پیدا می‌کند. این مهم به‌دلیل ویژگی‌های بافت فرهنگی اجتماعی جامعه تونس است.
صنعت گردشگردی مهم ترین منبع درآمد
تسنیم: در عرصه رسانه خبرهای مختلف از تونس دریافت می شود مثلا بحران های اقتصادی که از زمان های گذشته در این کشور وجود داشته و یکی از عوامل مهم انقلاب تونس محسوب می شود. مشکلات و بحران های اقتصادی نظیر نرخ بالای بیکاری، کاهش ارزش دینار، افزایش قابل توجه بهای مواد غذایی و ... همچنان ادامه دارد، به گونه ای که چندی قبل، مردم تونس در سالگرد پیروزی انقلاب شان به خیابان ها ریختند و تظاهرات کردند. به نظر شما انقلاب تونس در این زمنیه موفق عمل کرده یا شکست خورده است؟
منصوری منش: تونس فاقد منابع زیرزمینی نفت و گاز است. در آمدهای اقتصادی این کشور محدود است که مهم ترین آن صنعت گردشگری است. درحقیقت ، صنعت گردشگری یکی از مهم ترین منابع در آمدی دولت و ایجاد اشتغال در تونس محسوب می شود. به دنبال سرنگونی رژیم بن علی صنعت گردشگری در تونس چند سالی در حالت رکود به سربرد و به همین دلیل، درآمدهای دولت و مردم محدود شد و آثار منفی خودش را بر اقتصاد تونس به جای گذاشت. دوم ، نقش عوامل خارجی است ، فرانسوی ها و غربی ها تا قبل از سرنگونی رژیم بن علی رابطه تنگاتنگی با این رژیم داشتند و کمک هایی را در اختیار تونس قرار می دادند، پس از پیروزی انقلاب در تونس طبیعی است که فرانسوی ها هیچگاه به دنبال تحکیم واقعی دولت جدید تونس نبودند تا ارکان اقتصادی این حکومت تقویت شود. این مسائل باعث شد تا مشکلات اقتصادی در تونس تشدید شود. فشارهای اقتصادی موضوع جدیدی نیستند. مشکلات اقتصادی در کشوری همچون ایران که دارای نفت و گاز است و قابل مقایسه با تونس نیست، وجود دارد. به نظرم اعتراض به وجود مشکلات اقتصادی امری طبیعی است. از طرفی خود یکی از نشانه های فضای آزاد بعد سقوط نظام پیشین است. در اینجا باید به این نکته اشاره کنم که راشد الغنوشی ر هبر حزب النهضه تونس با توجه به شکست اخوان المسلمین در مصر کوشید روندی در تونس ایجاد کند تا دولت در اختیار جریان و گروه خاص اسلامگرایان نباشد تا به تنهایی پاسخگوی مردم در قبال مشکلات اقتصادی باشد. شما می دانید که اتحادیه مشاغل درتونس خیلی قوی هستند به گونه ای که می توانند رهبری اعتراضات مردمی را به عهده بگیرند.
تعدد سیاسی(چندحزبی)
تسنیم: جامعه تونس به رهبری حزب النهضه به سمت تعدد سیاسی در حرکت است ؟
منصوری منش: النهضه می کوشد تا رهبری خودش را در این زمینه به صورت غیر مستقیم اجرایی کند. شما می دانید که این حزب بیشترین کرسی را در پارلمان دارد. النهضه نمی خواهد خودش را به عنوان برنده در عرصه سیاسی این کشور نشان دهد.
شکاف در حزب النداء تونس
تسنیم:. شما می دانید که مشکلاتی بین النهضه و حزب النداء تونس وجود دارد. این درحالی است که حزب " تحیا تونس(زنده‌باد تونس) به تازگی توسط یوسف الشاهد تشکیل شده است. این حزب متشکل از سیاستمداران میانه رو دموکرات است که تعداد زیادی از اعضای حزب النداء به آن پیوسته اند. به نظر می رسد حزب تحیا تونس در انتخابات آینده این کشور رقیب النهضه خواهد بود. در همین حال، یکی از احزاب مهم تونس نیز خواستار ائتلاف با حزب النهضه شد تا تمساح های سیاست آنها را نخورند. به نظر شما روند سیاسی در تونس چه سمت و سویی خواهد داشت؟
منصوری منش: از آنجایی که احزاب سیاسی تونس بعداز بیداری اسلامی پای به عرصه گذاشته اند، وضعیت این احزاب همچون رژیم بن علی نیست. چرا ؟ به دلیل اینکه احزاب سیاسی کنونی در تونس مجبورند در یک صحنه واقعی سیاسی ایفای نقش کنند. در زمان بن علی احزاب باید کاری می کردند که حکومت راضی شود، فرانسوی ها راضی شوند. اکنون حاکمیت به عنوان یک جریان مستبد وجود ندارد که احزاب سیاسی را محدود کند. بنابراین، احزاب مجبورند قابلیت های واقعی خودشان را نشان بدهند. شما می دانید که یوسف الشاهد عضو حزب النداء تونس بود با وجود این ، او با " قائد السبسی" موسس این حزب و رئیس جمهور تونس مشکل پیدا کرد. این درحالی است که حزب النداء تونس بیشتر قائم به شخص السبسی است. با توجه به کهولت او با کنار رفتن السبسی حزب النداء تونس دچار مشکل می شود و به همان میزان کنشگری این حزب در عرصه تحولات سیاسی این کشور کاهش خواهد یافت.
تسنیم : اکنون حزب النداء تونس دچار شکاف شده است. اعضای همین حزب به عضویت حزب تحیا تونس به رهبری یوسف الشاهد در آمده اند.
منصوری منش : بله، این شکاف ایجاد شده است و این موضوع خیلی طبیعی است. شما تاریخ تحولات انقلاب اسلامی ایران طی دهه 60 و 70 را ملاحظه کنید. تنوع جریان های سیاسی ، بالا و پایین شدن آنها، فراز و نشیب های شان و تغییرمواضع شان یک بی ثباتی در آراء سیاسی احزاب به راحتی قابل مشاهده است. این موضوع هم در تونس وجود دارد. این وضعیت طبیعی است اما این یک روندی است که به سمت قانونمند شدن آرایش سیاسی در تونس حرکت می کند.
درک واقعیت های موجود توسط احزاب
تسنیم: این قانونمند شدن آرایش سیاسی برچه اساس خواهد بود؟ براساس معیار جامعه مدنی نظام مند می شود یا براساس ساختار سکولار؟
منصوری منش : شما نمی توانید در جامعه تونس جریان های سکولار و لیبرال را حذف کنید. این جریان ها دستکم طی دهه های آینده وجود خواهند داشت. ما برای دریافت پاسخ برخی سئوالات باید نگاهی به خودمان بکنیم مثلا اصلاح طلب های دهه 70 آلان برای بقای خود ناگزیر به تغییر وضعیت شده اند. اکنون جریان اصلاح طلب خودش را منتقد دولت نشان می دهد که در آن شراکت دارد. جریان به اصطلاح اعتدالی هم تغییر پیدا می کنند. سیال بودن این نوع احزاب در جوامع اسلامی قابل پیش بینی است. یعنی اینها به خاطر عدم برخورداری از مبانی فکری سیاسی مستحکم دچار تحولات می شوند. احزاب تونس نیز همین طور هستند. بنابراین ، احزاب لائیک و سکولار این کشور به سمت درک واقعیت های موجود در تونس حرکت خواهند کرد اما عرض بنده این است که روند تحولات سیاسی فرهنگی در این کشور یک روند روبه رشد برای شکل گیری جریان های سیاسی-اسلامی است. حتی النهضه که در درون خود دچار چالش شده است، آن نیز به سمت شرایطی حرکت می کند که بتواند آرمان های اسلامی خود را در حوزه سیاست اجرایی کند.
لازمه چنین حرکتی آن است که تمام جریان ها در چارچوب قواعد جامعه بایستی شروع به شکل گیری آراء مردم و جذب آنان کنند. یعنی هر جریانی که بر محور قاعده جامعه توانست بیشترین آراء مردمی را به خود جلب کند، آن جریان می تواند برگ برنده در صحنه آینده تونس را در اختیار داشته باشد. پس به دلیل وجود ساختارهای تاریخی و توانمندی های فرهنگی که در جامعه تونس وجود دارد، این امید است که اقبال بیشتری به جریان های اسلامگرا بشود، البته به شرطی که جریان های اسلامگرا از اندیشه و رویکرد های مستقل و مبتنی بر باورهای معتبر اسلامی برخوردار باشند. نا گفته نماند، جریان های اسلامگرا در جهان اهل سنت به ویژه اخوانی ها درحوزه اندیشه سیاسی و حکومتداری اسلامی با اتکاء به ظرفیت های مردمی برای مواجه شدن با چالش های داخلی و خارجی، ضعف هایی دارند. اما به نظر می رسد رهبری اسلامگراهای تونس به صورت نسبی به دنبال افزایش ظرفیت های دینی مردم است و همزمان با آن می کوشد تا عقلانیت دینی و سیاسی اسلامگرایان داخلی را تقویت کند.
تفاوت در اندیشه های اسلامی
تسنیم: شما می دانید مصر، عربستان و امارات حملات شدیدی را علیه اخوان المسلمین به راه انداخته اند و حزب النهضه را به گرایش به اخوانی متهم کرده اند. این درحالی است که به تازگی قانون مساوات زن و مرد در ارث از تصویب پارلمان این کشور گذاشت و النهضه مخالفتی با آن نکرد.
منصوری منش : خب این از نقاط ضعف النهضه است.
تسنیم: با توجه به فشارهایی که به النهضه وارد می شود. شما چشم انداز مناسبات تونس با عربستان، امارات و مصر را چگونه ارزیابی می کنید؟
منصوری منش: قرائت مسلمانان شمال آفریقا از اسلام با قرائت مسلمانان سایر کشورهای عربی مثل شورای همکاری خلیج فارس به کلی متفاوت و متمایز است.
تسنیم: این تفاوت و تمایز در چیست؟
منصوری منش : مردم و جامعه مصر را نباید در کنار عربستان و امارات قرار دهیم. تمایز در اندیشه فکری ، مذهبی و اسلامی تونسی ها با سعودی ها و اماراتی ها کاملا مشهود است. یعنی مردم شمال آفریقا به ویژه ساکنان تونس رفتارهای تعصب آمیز و متحجرانه را برنمی تابند. آن تحجرهایی که در جریان های افراطی وجود دارد، اصلا با اخلاق و منش مردم تونس سازکاری ندارد. در مجموع، فرهنگ مردم شمال آفریقا به ویژه تونسی ها به نوعی با فرهنگ اهل البیت ( ع ) درآمیخته است.
تسنیم: ببخشید که سخن شما را قطع می کنم، برخی از جنگجویان داعشی از مغرب، مصر، الجزایر و تونس بودند.
منصوری منش: بله، این چنین افرادی در هر جامعه ای وجود دارند لذا این موارد جزء استثناء ها محسوب می شوند. هنگامی که شما ملاحظه می کنید، در تونس و سایر کشورهای شمال آفریقا نه فقط اسلامگراها بلکه سکولارها نگاهی متفاوت به تحولات سوریه داشتند و این نگاه آلان مثبت تر هم شده است. بنده می خواهم عرض کنم که رفتار تونسی ها کاملا متفاوت است. بنابراین، ما نمی توانیم چنین گزینه ای را بپذیریم که در هماوردهای سیاسی خارجی در داخل تونس که در آینده خواهیم داشت، جریان سعودی اماراتی نقش عمده ای در تحولات سیاسی فرهنگی تونس داشته باشد. اکنون مراکز دینی به تدریج درحال احیا شدن هستند. حوزه های اندیشه ای درحال نوین سازی هستند. در این عرصه ها اصلا جای سعودی ها نیست.
بسترهای همکاری ایران با تونس
تسنیم: جای تفکرات نزدیک به اندیشه های ایران در تونس را چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا این امکان وجود دارد که با ارائه کمک های معنوی بتوان نقش بیشتری در آنجا ایفا کرد؟
منصوری منش: اکنون رایزن فرهنگی ایران در تونس فعال است البته این کارها تدبیر می خواهد. اگر انسان از روی احساسات عمل کند کار خراب می شود.
تسنیم: منظور از تفکرات نزدیک به ایران قرابت فرهنگی است. در حقیقت، از ظرفیت هایی که داریم پلی برای تقویت مناسبات دو کشور بسازیم.
منصوری منش : هیچ شکی وجود ندارد از میان کشورهای اسلامی که می تواند در تونس کار فرهنگی انجام دهد و اقبال داشته باشد، جمهوری اسلامی ایران است. این موضوع را باید در نظر داشت البته موانع و فشارها را نیز بایستی دید. مثلا چنانچه راشد الغنوشی تحت فشارهای سیاسی نبود، سبک و مدل مردم سالاری اسلامی را برای حکومت انتخاب می کرد. بنده نمی خواهم بگویم تمام نگرش ها و رویکردهای الغنوشی موجه است. برخی اشکالات به حوزه اندیشه ای باز می گردد. با وجود این، اسلامگرایان تونسی درحوزه سیاسی محدودیت دارند. هنگامی الغنوشی میگوید " من تاکید ندارم که اسلامگرایی را در عرصه سیاسی پیگیری کنم " این یعنی چه؟ یعنی باور دارد که سیاست اسلامی توان برون رفت از مشکلات کنونی جامعه تونس را ندارد. این یک اشتباره اصولی است . او به این ارزش ها و آرمان ها در حوزه نظر باور دارد اما تحلیلش این است از لحاظ سیاسی ، دولت، مشکلات اقتصادی و حتی خود مردم تونس آمادگی پذیرش فشارهای ناشی از اعلام کردن رویه اسلامگرایی در حکومت را ندارند. به هرحال، بستر برای ایران هم در عرصه اقتصادی و هم سیاسی فرهنگی وجود دارد اما تدبیر می خواهد. عرض بنده این است که ایران در رفتار سیاسی نباید بگوید تهران فقط به گروه ها و احزاب اسلامگرا توجه دارد. ایران بایستی به جریان های سکولار نزدیک شود و تعاملات و همکاری سیاسی با آنها را هم داشته باشد تا نهضت بیداری اسلامی در جامعه تونس به اهدافش برسد.
نبود فضای برای عادی سازی روابط با تل آویو
تسنیم: شما روابط تونس با آمریکا، رژیم صهیونیستی و برخی کشورهای عربی را چگونه ارزیابی می کنید؟
منصوری منش : جامعه تونس به دلائلی که بیان شد، پذیرای برقراری روابط با تل آویو نیست. در حکومت این کشور افرادی حضور دارند که دغدغه شان این نیست که تونس با رژیم صهیونیستی رابطه داشته باشند. این درحالی است که برخی شخصیت های سکولار و لیبرال در تونس وجود دارند که خواهان روابط با اسرائیلی ها هستند. آنان این حقیقت را در حوزه حکومت می دانند امروز هیچ جریان سیاسی نمی خواهد کاری کند که مردم را در این شرایط سخت تحریک شوند. قطعا بخش قابل توجهی از جامعه تونس نسبت به روند عادی سازی مناسبات با تل آویو حساسیت ویژه ای دارد. چنانچه دولت به سمت چنین اقدامی حرکت کند، حتما با شرایط جدیدی مواجه خواهد شد.
آشنا کردن مردم با آفریقا توسط رسانه ها
تسنیم: شما فکر می کنید اگر مطلبی در سئوالات بنده نبود و شما ضروری می دانید که مطرح شود خوشحال خواهم شد که بشنوم.
منصوری منش : کار شما رسانه است . ما بایستی درباره کشورهای شمال آفریقا و خود این قاره کار کنیم. رسانه های ما در این زمینه واقعا ضعیف و کم کارند. بنده در این زمینه دولتمردان به ویژه مسئولان وزارت خارجه را مقصر می دانم. ما آفریقا را در تمام زمینه از جمله روابط اقتصادی فراموش کرده ایم. اکنون تصویری که ایرانیان از کشورهای آفریقایی دارند، واقعا یک تصویر غیر واقع بینانه است. به نظرمن مهم ترین کاری که باید رسانه ها انجام دهند، این است که مردم را با فرهنگ، اقتصاد و ظرفیت هایی که در کشورهای آفریقایی وجود دارند، آشنا کنند. یکی از کارهای مهمی که امروز باید انجام دهیم، در صنعت گردشگری است چرا باید جای ما در این صنعت خالی باشد؟ ما باید بخشی از گردشگران ایرانی که به اروپا یا ترکیه می روند، تشویق کنیم به تونس و سایر کشورهای آفریقایی سفر کنند تا از قبل آن مناسبات فرهنگی، اقتصادی و سیاسی خود را با این کشورها گسترش دهیم. این مهم ترین کاری است که باید ایران انجام دهد.
تسنیم: از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید تشکر می کنم
منصوری منش: ممنون موفق باشید.
گفت وگو از عباس سیدمیر جمکرانی
انتهای پیام/
