«منشور اقتصاد در گام دوم»|پاشنه آشیل اقتصاد ما بانک است/ تمرکز ۶۰ درصد پول کشور در تهران + فیلم

 به گزارش خبرنگار اقتصادی باشگاه خبرنگاران پویا، شریان مالی‌ کشور ما با بانک گره خورده و سیستم اقتصاد ما بانک محور است و تقریبا 80درصد تامین مالی موجود از این نهاد تغذیه می شود و هر خانواده ای چه مستقیم و چه غیر مستقیم با آن دست و پنجه نرم می کند. اما امروز وضعیت این نهاد حیاتی به گونه ای شده که جدا از نارضایتی عمومی نسبت به نرخ سود بالا و مسائل ربوی تقریبا کمتر کارشناس و اقتصاددانی پیدا می شود که ابعاد فنی و علمی بانکهای ایران را رضایت بخش بداند.

در عرصه بین الملل سیستم بانکی ما نسبت به جهان به‌روز نیست و استانداردهای لازم را برای روابط بین بانکی ندارند.  و نیز در داخل گریبانگیر معضلات مهمی همچون: بنگاه داری، ضعف نظارت بانک مرکزی، دارایی های منجمد و سمی، زیان دهی و شکاف بین دارایی و بدهی، سودهای ثابت و نامشروع، اضافه برداشت غیر اصولی از بانک مرکزی، خلق پول و به تبع آن افزایش انبوه نقدینگی، قراردادهای صوری، فرار از شراکت در سود و زیان، طمع دریافت جریمه دیرکرد و سود مرکب، نبودن در خدمت تولید و... هست. در همین باره گفت و گویی داشته ایم با محمدجواد محقق نیا کارشناس پولی وبانکی و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی.

*سال 97  بانکها 700 هزار میلیارد تومان تسهیلات وارد چرخه اقتصاد کرده اند

تسنیم: کارشناسان اذعان دارند نظام مالی ایران وابسته به بانک و بانک محور است. به نظر شما این وابستگی تا چه اندازه است؟

در سال 97 سیستم بانکی رقمی حدود 700 هزار میلیارد تومان اعتبارات و تسهیلات جدید وارد چرخه اقتصاد کرده است. در حالی که بودجه عمرانی ما رقمی در حدود 60 هزار میلیارد تومان است، بنابراین بانکهای ما 11 برابر بیشتر از بودجه عمرانی دولت به چرخه اقتصاد نقدینگی واریز کردند و ازسوی دیگر تقریبا برخلاف بودجه عمرانی که اکثر اوقات تمامی آن به موقع پرداخت نمی‌شود، بانکها همه حجم 700 هزار میلیارد را به جامعه تزریق کرده‌اند. از این مبلغ حدودا 54 درصد آن سالانه وارد بخش بازرگانی و دلالی و غیررسمی می‌شود. وقتی سیستم بانکی از کشاورزی، صادرات و تولید حمایت نمی‌کند و تسهیلاتش به شکل هدفمند به مقصد نمی‌رسد حاصلش وضعیت آشفته کنونی ما می‌شود. در هیچ کجای دنیا سیستم بانکی رها و بی‌برنامه و خودمختار نیست بلکه همیشه همراه و مطیع دولت در طرح‌های اقتصادی است.

*60درصد پول کل کشور در تهران متمرکز شده است

تسنیم: عملکرد بانکها در زمینه عدالت تسهیلاتی و توزیع منصفانه منابع در کشور را چگونه ارزیابی می کنید؟

اعداد و ارقام نشان می‌دهد سیستم بانکی عدالت اقتصادی و توزیع عادلانه اعتبارات را رعایت نمی‌کند. امروز 60 درصد پول کل کشور در تهران متمرکز شده است الان شاهد هستیم پول و اعتبارات یک پروژه بزرگ تجاری - تفریحی در غرب تهران که رقمی در حدود 30 هزارمیلیارد است دقیقا دو برابر کل اعتبارات استان قم است. پول در غیر تهران و شهرستانها تزریق نمی‌شود و می‌بینیم که یک اثر این قضیه پدیده شوم هجوم جوانان شهرستانی جویای کار و آوارگی آنها در تهران است. الان دغدغه دولتمردان شده که سرمایه‌گذاری خارجی جذب کنند و مثلا رقمی حدود دو یا سه میلیارد دلار وارد کشور شود اما از این غافل هستیم که سیستم بانکی ما به تنهایی رقمی حدود 70 میلیارد دلار پول در کشور توزیع می‌کند.

*یک پیشنهاد برای نمایندگان و بودجه98

تسنیم: حرف اصلی شما این است که منابع بانکها دچار انحراف است و در خدمت تولید و اشتغال نیست؟

این منابع بانکی باید صرف توسعه گردشگری و تولید بشود ولی نمی شود. سواحل مکران و قشم و... باید توسط همین منابع آباد می‌شد. الان صادرات غیرنفتی ما رقمی در حدود 50 هزار میلیارد دلار است اگر سیستم بانکی حمایت برنامه ریزی شده می‌کرد و این رقم 100 هزار میلیارد دلار می‌شد دیگر آنچنان وابستگی به صادرات نفت نداشتیم. الان فصل بودجه است یک پیشنهاد بسیار خوب می‌توان برای نمایندگان مطرح کرد، نصف بودجه عمرانی را به یارانه تسهیلات به بخش‌های مولد و بنگاه های صادرات محور پرداخت کنیم.

بدین صورت که مثلا دولت اعلام کند که صادرکنندگان خوش‌سابقه و موفق- نه صادرکنندگان تازه کار- تسهیلات ارزان قیمت داده می‌شود. بنابر این صادرکنندگان تسهیلاتی با نرخ 20 درصد را درخواست می‌دهند و دولت پس تائید صلاحیت بنگاه به عنوان یارانه 10 درصد نرخ را موظف بشود از جیب خودش بدهد. اینگونه از صادرات و تولیدکننده داخلی حمایت بانکی می‌شود. با این سیاست رقم قابل توجهی از بودجه خود به خود به شکل هدفمند می شود و وام‌ها هدایت می‌شود و از انحراف منابع بانکی کاسته و وارد بخش حاصلخیز و مولد اقتصاد می‌شود.

*پاشنه آشیل اقتصاد ما بانک است؛ بانکهای ما به اقتصاد سیاه کمک می کنند

تسنیم: همبستگی توسعه یافتگی کشورهای پیشرفته با سیستم بانکداری شان چگونه بوده است؟

باید مدل بومی بانکی خودمان را طراحی کنیم. انقلاب صنعتی پایه‌های اولیه‌اش به وسیله بانک بنا نهاده شد. در همین باره یک مثال برای شما بزنم، آلمانها 100 سال از انقلاب صنعتی و پیشرفت انگلستان عقب افتادند اما وقتی توانستند مدل بومی بانکی خود را به نام (universal bank) طراحی کنند نه تنها عقب‌ماندگی‌شان را جبران کردند بلکه از سایر رقبا نیز پیشی گرفتند.

 الان پاشنه آشیل اقتصاد ما سیستم بانکی است تا وقتی دولت و حوزه‌های علمیه ندانند سیستم بانکی چقدر قدرتمند و تأثیرگذار است شیوه رشد اقتصاد را نیز نخواهند فهمید. اگر سیستم بانکی اصلاح شود مشکل بعدی اقتصاد ما که شفافیت است نیز به مرور سامان پیدا می‌کند. متاسفانه الان بانکهای ما به اقتصاد غیرشفاف و سیاه کمک می‌کنند.

*ضرورت طراحی مدل بومی بانکداری

تسنیم: در مورد طراحی مدل بومی بانکداری بیشتر توضیح دهید؟

 باید مدل بومی بانکی برای خودمان طراحی کنیم به شخصه در تحقیقات علمی خود یک الگو به نام "تفکیک بانکی" مطرح کرده‌ام که در آن تمامی بانکها به 3 بخش: 1.قرض‌الحسنه، 2.بانکهای بازرگانی با تامین مالی خرد، ب3.انکهای سرمایه‌گذاری جهت پروژه‌های بزرگ تقسیم بندی می‌شوند.

 از سوی دیگر متناسب با این نوع بانکها عقود و قراردادها نیز تفکیک می‌شوند. به این صورت که: 1.حساب جاری و عقد قرض‌الحسنه مختص به بانکهای قرض‌الحسنه می‌شود؛ 2.عقود مبادله‌ای مثل فروش اقساطی و مرابحه که دارای نرخ سود ثابت هستند برای بانکهای تجاری با هدف تامین مالی خرد اختصاص پیدا می‌کنند؛ 3.عقود مشارکتی که دارای ریسک شراکت و سود و زیان است همانند مضاربه در پروژه‌های بزرگ توسط بانکهای سرمایه‌گذاری استفاده می‌شود.

*دستکاری سلیقه ای در پرونده اعتبارسنجی

تسنیم: چرا باید یک بانک مختص وام دهی خرد تشکیل شود؟ چرا بانکهای ایران بر خلاف استانداردهای جهانی پایبند به اعتبارسنجی نیستند؟

 الان تجربه جهانی ثابت کرده تامین مالی خرد باید تا حد ممکن از سیستم بانکی جدا شود. الان در آلمان اگر کسی بخواهد خودرو بنز بخرد سراغ بانک برای دریافت وام خودرو نمی‌رود، بلکه به خود خودروساز مراجعه می‌کنند و به شکل مستقیم از او به شکل قسطی خریداری می‌کند و خود خودروساز اگر کمبود منابع داشت به بانک مراجعه می‌کند برای دریافت تسهیلات.بنابر این به این نحو از تشکیل چندین هزار پرونده وام خودرو در بانکها توسط مردم جلوگیری می‌شود.

 اعتبار سنجی ما باید سیستماتیک باشد. من زمانی که هیئت مدیره بانک بودم متوجه شدم هر مدیر شعبه می‌تواند با سلیقه خود پرونده اعتبارسنجی مشتری را به شکلی دستکاری کند که به شکل مثبت یا منفی جلوه کند. مقصر این کاستی‌هایی که در سیستم بانکی ما است بانک مرکزی و وزارت اقتصاد است چرا که وظیفه طراحی و مهندسی بانکها به عهده این دو نهاد است. بانکداری ما باید در جهت اهداف دولت حرکت کند ولی الان 180 درجه با آن تعارض دارد.

*بانکها ملاکشان برای وام دهی وثیقه چرب است و نه ایده و خلاقیت

تسنیم: چگونه می شود بانکداری وثیقه محور جای خود را به ایده محوری بدهد؟

بانکهای ما از ایده حمایت نمی‌کنند بلکه هر مشتری که وثیقه چربتری داشته باشد به او تسهیلات می‌دهند. البته مشکل این قضیه به مدیران بانکی نیز برنمی‌گردد چرا که آنها مجبور شده‌اند طوری تسهیلات بدهند که بازپرداخت آنها تضمین شود. آمریکا با عظمت اقتصادی خود یک بانک توسعه‌ای و حمایتی مخصوص صادرات دارد که در راستای حمایت از صادرات در طول تاریخ چندین بار سرمایه‌اش به صفر رسیده چرا که صادرکنندگان نتوانستند وام‌ها را بازپرداخت کنند، اما بانک توسعه صادرات آمریکا به خاطر وظیفه و رسالت خود که حمایت از صادرات به هر قیمتی است؛ صادر کنندگان را در تنگنا قرار نمی‌دهد.

*40میلیارد دلار از محصولات کشاورزی قبل از چرخه مصرف نابود می شود

تسنیم: در سایر بخش های اقتصاد ایران چه نقاط ضعفی به چشم می آید؟

امروز کشاورزی و صنعت ما بی‌پناه است، ما در سال 120 میلیارد دلار محصولات کشاورزی تولید می‌کنیم در حالی که 40 میلیارد دلار آن قبل از رسیدن به چرخه مصرف نابود می‌شود. ما در کشور 23 میلیون هکتار زمین قابل کشت کشاورزی داریم در حالی که2.5 میلیون هکتار آن زیر کشت رفته است اگر از صنایع تبدیلی بهینه استفاده کنیم دیگر رقمی در حدود 40 میلیارد دلار در بخش کشاورزی هدررفت نخواهیم داشت و همین صنایع تبدیلی نه تنها از هدر رفت جلوگیری می کند بلکه باعث اشتغالزایی حداقل 2.5 میلیون جوان می‌شود. امروز واردات صدردرصد سود دارد اما کشاورزی ما کمتر از 10 در درصد سود می‌دهد.