ساخت لعاب سفال, سری نهان در دستان سفالگران شهرضا؛ قدمت هزار ساله سفال در شهرضا

به گزارش خبرگزاری تسنیم از شهرضا، شهرضا شهر کهن سفال و سرامیک است، صنایع دستی خاص شهرضا، سفال است و ویژگی‌های خاصی دارد که آن را از سفال و لعاب بقیه سرزمین ها متمایز می‌کند. شهرضا از گذشته‌های دور در سفالگری و سرامیک‌سازی درسطح کشور از منزلتی خاص برخوردار بوده و به گفته کارشناسان اهل فن، سفالگری در این دیار به حدود هزار سال پیش و سرامیک با 40 سال قدمت هنوز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

در شهرضا، سفالگران با دو نوع خاک کار می‌کنند. یکی خاک رس که متعلق به خود منطقه است و دیگر خاک سفید که از نقاط دیگر تأمین می‌شود. در شهرضا آثار متنوعی از قبیل کاسه و بشقاب، سرویس چای‌خوری، گلدان، زیر‌سیگاری، شعمدان، لیوان می‌سازند. سفال‌های این منطقه بیشتر به صورت منقوش عرضه می‌شود و نقاشی‌های آنها به چند شکل گوناگون است.

در برخی از انواع لعاب‌هایی که در سایر شهرها تولید می‌شود، موادی همچون سرب یافت شده که سرطان‌زا است، اما لعاب شهرضا عاری از این ایراد است، به همین دلیل است که فرمول ساخت این لعاب، همچون سری نهان، تنها در اختیار تعداد اندکی از هنرمندان این دیار بوده که سینه به سینه از پدران خود یافته‌اند.

انواع ظروف سفالی در شهرضا

*ظروف آبی رنگ سفالی: که در آنها نقوشی با رنگ سیاه به صورت خطوط و طرح‌‌‌هایی ظریف شامل گل، برگ و نگاره‌های ماهی، پرنده و حیوانات دیگر تمام سطح ظروف را می‌پوشاند. این آثار با خاک سفید ساخته می‌شود و چون این خاک بیشتر ناخالص است، پس از پخت اول، تمام سطوح خارجی و در صورت لزوم سطوح داخلی و خارجی محصول را با لایه‌ای از خاک سفید خالص‌ترکه به صورت دوغاب در می‌آورند، می‌پوشانند سپس با اکسید منگنز که رنگ سیاه ایجاد می‌کند، آنها را نقاشی می‌کنند. بعد سطح محصول را با لعاب آبی شفاف که نقوش از زیر آن دیده می‌شود، پوشانده و سفال را دوباره می‌پزند.

* سفال هفت رنگ: این نوع سفال نیز با خاک سفید ساخته می‌شود و پس از اندودن سطح طرف با لایه‌ای از دوغاب خاک سفید خالص‌تر، ابتدا نقوش مختلف گل و برگ را با خطوط ظریف سیاه ترسیم کرده، سپس داخل نقوش را با لعاب‌‌‌های رنگین متنوع پر می‌کنند و بعد تمام سطح را با لعاب بی‌رنگ می‌پوشانند و محصول را دوباره می‌پزند. این نوع سفال را به برای تنوع رنگ‌های به کار رفته در آن، هفت رنگ می‌نامند. در بسیاری موارد نقاشان سفالگر اصفهانی، اشیاء ساخته شده در شهرضا را پس از پخت اول خریداری کرده و به اصفهان می‌آورند و در همان جا به طریق فوق نقاشی می‌کنند.

* نقاشی روی سفال شهرضا، که بیشتر در اصفهان نقاشی می‌شود، شبیه سفال هفت رنگ است، با این تفاوت که روی سفال ساخته شده از خاک رس با لعاب‌‌‌های رنگین نقاشی می‌شود. در این نوع سفال فقط نقوش با لعاب است و زمینه بدون لعاب باقی می‌ماند. این نقوش اغلب از نقش‌‌‌های اسلیمی، ختایی، گل و برگ تشکیل می‌شود.

* ایجاد نقش به وسیله کنده‌کاری روی سفال نیم‌خشک: در این روش وقتی که سفال نیم‌خشک و آماده تراش شده، ابتدا سطحی را که می‌خواهند منقوش کنند را با اکسید منگنز که با آب مخلوط شده است سیاه می‌کنند و سپس نقوش دلخواه را روی آن به صورت کنده‌کاری و مقعر در می‌آورند و پس از پخت اول سطح نقوش کنده شده را با لعاب‌‌‌های رنگین زینت داده، تمام سطح سفال را با لعاب بی‌رنگ پوشانده و می‌پزند.

سفالگری یک شغل اجدادی

محمدحسین بهاری، کارشناسی ارشد مواد و سرامیک دارد و بین علمی که آموخته و صنعت و پیشینه خانوادگی یک ارتباط جالب برقرار کرده است.

وی که از استادکاران رشته سفال است درباره سفال می‌گوید، قدمت استفاده از خاک سفید در شهرضا به دوره صفوی بر می‌گردد. در خانواده بهاری حدود 200 سال است که چرخ سفالگری چرخ زندگی را می‌چرخاند. از زمان پدر بزرگ پدربزرگم سفال در خانواده ما وجود داشته است.

تغییراتی که این شغل نسبت به سال‌های قبل داشته است پودر مکانیزه است که به کارگاه می‌آید و دستگاه‌هایی که روز به روز روند تولید سفال را حرفه‌ای‌تر کرده‌اند.

می‌گوید انجام کار در این کارگاه به دو شکل است. یا با چرخ سفالگری یا استفاده از قالب به شکل ریخته‌گری دوغابی که از این روش کاشی و سرامیک هم می‌سازند.

بهاری با اشاره به فرآیند کار می‌گوید: ابتدا خاک در دستگاه خمیرگیری مخلوط شده و ورز داده می‌شود و بعد در دستگاه چرخکاری می‌شود و می‌ماند تا یک شبانه روز که برچیده و رطوبتش گرفته شود، بعد از پشت تراش می‌خورد تا سبک شود و ظریف و صیقل پیدا کند، خشک که شد می‌رود برای مرحله اول پخت.

وی ادامه می‌دهد: کوزه‌ها را 8-9 ساعت درکوره می‌پزند و بعد یک شبانه روز به آن استراحت می‌دهند تا خنک شود، بعد با قلم مو و رنگ‌های معدنی و شیمیایی رنگ‌آمیزی می‌کنند.

لعاب سفید یا آبی؟ مسأله این است

اگر قرار باشد لعاب آبی بر روی سفال اجرا شود فقط سیاه قلم زیر آن می‌خورد، اما اگر قرار باشد لعاب سفید روی آن بیاید طراحی هفت رنگ انجام می‌شود.

سبز آبی یا آبی سبز- رنگ خاص لعاب شهرضا

لعاب شهرضا یک رنگ سبز آبی خوبی دارد این برند مخصوص لعاب شهرضا است و بین این لعاب با شهرهای دیگر تمایز می‌دهد.

این استادکار رشته سفال درباره منشاء طرح و نقش‌ها معتقد است  که ماهی از نقش‌های قدیمی شهرضا است و نشان حیات است و در هنرهای زیادی آثارش پیدا است، از قالی قشقایی گرفته که به ماهی در هم معروف است تا بسیاری دیگر و بازنمایی صورت فلکی حوت است.

شهرضا یکی از مراکز عمده تولید سفال در کشور است

سرپرست اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرضا به خبرنگار تسنیم در این باره گفت: شهرستان شهرضا یکی از مراکز عمده تولید سفال در کشور است و بیش از 70 درصد از خاک زمین‌های این شهرستان برای سفالگری مناسب است.

ثریا صنایعی با بیان اینکه سابقه این هنر به دوران صفویه باز می‌گردد، افزود: وجود گل رس فراوان، درآمد اقتصادی برای رفع نیاز مردم، قرار گرفتن بر سر راه ارتباطی شیراز و وجود هنرمندان با ذوق و زبردست در این شهرستان از علل رونق این هنر در شهرضا است.

وی نقش گل و بوته و ماهی را از نقوش ویژه سفالگران شهرضا دانست و گفت: این شهرستان در سال گذشته عنوان شهر ملی سفال را به خود اختصاص داد.

ضرورت ایجاد اتحادیه سفال در شهرضا

نماینده مردم شهرضا و دهاقان با تأکید بر نقش و اهمیت صنایع دستی در ایجاد اشتغال و کاهش بیکاری در شهرضا اظهارداشت: جوانان زیادی در منطقه از بیکاری رنج می‌برند و این در حالی است که صنایعدستی همچون ذخیره‌ای ارزشمند در کنار آنها ا‌ست.

سمیه محمودی حمایت دستگاه‌های اجرایی از هنرمندان را یکی از مهم‌ترین ارکان ایجاد رونق در بخش بخش صنایع دستی دانست و افزود: لازم است اقدامات بیشتری برای رونق بیشتر این هنر در شهرستان انجام شود که یکی از مهمترین آنها ایجاد اتحادیه سفال شهرضا است.

وی با بیان اینکه در بسیاری از موارد هنرمندان به دلیل عدم آگاهی از شیوه‌های صیحح تولید محصول یا بازاریابی، توان رقابت با انواع مشابه خارجی یا داخی را ندارند، بیان کرد: آموزش در محیط‌های کارگاهی و با توجه به موقعیت مکانی و نیازهای بازار، نقش قابل توجهی در رونق این هنر صنعت در شهرضا دارد.

نماینده مردم شهرضا و دهاقان در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه سفال و سرامیک شهرضا یکی از برندهای اصلی این محصول در سطح جهان است، تصریح کرد: تلفیق نقش و نگارهای زیبا جلوه خاصی به سفال شهرضا داده است، فرمول ساخت لعاب سفال و سرامیک شهرضا‌ در جهان بی‌نظیر و بر اساس شیوه‌ای تهیه می‌شود که تنها هنرمندان این دیار از آن آگاه هستند.

وی با بیان اینکه ایجاد شهرک صنایع دستی و سایت‌های عرضه و فروش سفال و سرامیک شهرضا از جمله راهکارهای مناسب ایجاد رونق در این بخش است، تصریح کرد: ایجاد بسترهای مناسب عرضه و فروش محصولات ساخت دست هنرمندان سفالگر سبب ارتقای نقش‌ها و شیوه‌های جدید تولید محصول و هم چنین کسب بازارهای جدید فروش می‌شود.

محمودی با تأکید بر اینکه باید یک اتحاد جمعی برای تزیین نما و منظر شهری با سفال و سرامیک شهرضا ایجاد شود تا با انجام مجموعه‌ای از اینگونه اقدامات مسیر تبدیل شهرضا به عنوان شهر جهانی سفال هموار شود، افزود: لازم است المان‌های شهری همسو با اهداف عالی شهرضا برای معرفی سفال شهر و نیز معرفی آن به عنوان شهر ملی سفال طراحی و ساخته شود.

انتهای پیام/ش