یادداشت | فناوری‌های برافکن در صنعت نفت و آینده ما

خبرگزاری تسنیم - تعداد فناوری­‌های برافکن (disruptive technologies) در دنیا زیاد است. ما هر روز با بسیاری از این فناوری­ها سرو کار داریم و فرقی نمی­کند این فناوری­ها در حوزه موبایل باشند یا صنعت نفت. فناوری­ برافکن گونه­‌ای از فناوری است که بازار جدید و زنجیره ارزش جدیدی ایجاد می­کند که جایگزین بازار فعلی شده و بدین ترتیب به عمر برخی شرکت­ها و محصولات پایان می‌­دهد. البته پس از مدتی این فناوری به یک فناوری معمولی تبدیل می­‌شود تا اینکه فناوری برافکن بعدی ظاهر گردد.

این مسأله در بازار نفت نیز صادق است به­‌گونه­‌ای که هرچند سال یا دهه فناوری­های برافکن ظاهر شده و قواعد بازی را تغییر می­‌دهند. مثلاً با ظهور حفاری افقی، بازار نفت تغییر کرد و مقادیر زیادی نفت تولید شد و بسیاری از کشورها توانستند به تولید خود ادامه دهند. اما این مسأله قابل مقایسه با شکست هیدرولیکی (hydraulic fracturing) نیست که به معنای واقعی کلمه یک فناوری برافکن بود.

شکست هیدرولیکی توانست یک صنعت کامل و تمام عیار برای نفت و گاز شیل در ایالات متحده ایجاد نماید. اگرچه فناوری­های شکست و استخراج نفت و گاز شیل جدید نیست و بیش از نیم قرن قدمت دارد، لکن توسعه این فناوری و تجاری شدن آن نقطه عطفی بود که آمریکا را به صادرکننده نفت و گاز تبدیل کرد تا جایی که در سال 2018 این کشور به بزرگترین تولیدکننده نفت جهان تبدیل شد.

به خاطر وجود این فناوری برافکن است که امروزه اوپک با چالش­ بزرگی در اداره بازار نفت مواجه است به ویژه اینکه کمیت نفت شیل تولیدی مشخص نیست. منطقه پرمیان تگزاس به‌عنوان یکی از غنی‌­ترین مناطق نفت شیل جهان هر روز شگفتی­‌های جدیدی را از حیث میزان نفتی تولیدی برای بازار نفت دارد.

اما آیا این تنها فناوری برافکنی است که کیان دولت­های نفتی را تهدید می­‌کند؟ دو عامل حجم و مکانیسم تحقیق و توسعه از یک سو و وجود یک زیست­بوم کامل آموزش، تحقیق و توسعه از سوی دیگر، به تولید فناوری­های جدید و تجاری شدن آنها می­نجامد.

پاسخ به این سؤال که فناوری برافکن بعدی در صنعت انرژی چه خواهد بود، آسان نیست. ممکن است فناوری برافکن بعدی در حوزه زغال سنگ باشد و امکان تبدیل آن به سوخت مایع (که هم اکنون نیز این موضوع در دنیا مطرح است) یا سوخت پاک وجود دارد.

فناوری‌­های برافکن در خلأ به وجود نمی­‌آیند و به مرور توسعه می‌­یابند تا به بلوغ برسند. شکست هیدرولیکی مثال خوبی برای این موضوع است چرا که این فناوری از گذشته وجود داشت لکن با بهبود قانونگذاری، توسعه پیدا کرد. برای ما به عنوان یک کشور نفتی آنچه اهمیت دارد برنامه‌ریزی برای آینده فارغ از نوع فناوری برافکن آتی است. ما در مقابل خود دو گزینه داریم؛ نخست اینکه منابع درآمدی خود را تنوع بخشیم و از وابستگی خود به نفت بکاهیم که حرف جدیدی نیست؛ اما گزینه دوم، سرمایه­ گذاری مستقیم در فناوری­ های برافکن آینده است.

* روح الله کهن هوش نژاد - دکترای مدیریت قراردادهای بین المللی نفت و گاز

انتهای پیام/