بهار ۹۸| سنت‌های زیبای نوروزی در پایتخت تاریخ و تمدن ایران؛ از"کوسه گلین" تا" سمنوپزان"
کوسه گلین یکی از سنت‌های زیبای مردم همدان است که در ایام نوروز به اجرا در می‌آید.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از همدان، نوروز که روز آغاز سال و ابتدای بهار و بزرگ‌ترین جشن ملی ایرانیان است که مراسم آن طی چندین هزار سال به‌طور مستمر در خانواده‌های ایرانی برگزار شده و می‌شود و در همدان نیز همانند دیگر نقاط ایران جایگاه ویژه‌اى داشته و آداب‌ورسوم خاص خود را دارد.
درگذشته از اوایل اسفندماه خانواده‌ها در تدارک کار‌ها و تهیه مقدمات برنامه‌هاى نوروزى بودند و از اولین اقدامات استقبال از سال نو می‌توان به تهیه مواد لازم جهت پخت شیرینى، تهیه لباس نو و مایحتاج شب عید مانند برنج و روغن و غیره اشاره کرد.
خانه‌تکانى و گردگیرى و به‌اصطلاح "دوده‌گیری" از دیگر آداب‌ورسوم استقبال از نوروز است و تمیز کردن و شستن فرش و فرش تکانى که در بیشتر محوطه کوچه‌ها و خانه‌ها دیده مى‌شد از دیگر کارهای مردم در پایان سال و نزدیک شدن به سال جدید بوده است.
سبزه ریختن از دیگر آداب‌ورسوم استقبال از نوروز است چرا که به عقیده ایرانیان قدیم سبزه مظهر حیات و سبزى و شادى زندگى و سمبل اقتصاد و برکت خانواده‌ها بود و چون نزد ایرانیان باستان گندم سمبل برکت و اقتصاد به‌حساب مى‌آمد، از قدیم‌الایام براى انداختن سبزه نوروزى از گندم استفاده مى‌کردند.
"دوده گرفتن" ازجمله آداب و سنت‌های استقبال از نوروز در همدان
کارشناس مردم‌شناسی میراث فرهنگی استان همدان در مورد آئین‌های سنتی مردم استان همدان در نوروز به خبرنگار تسنیم گفت: همدان یکی از مناطق سرد کشور محسوب می‌شود که از قدیم‌الایام گذاشتن کرسی در خانه مرسوم بود اما با نزدیک شدن به پایان سال در تقویم گاه‌شماری ایرانیان باستان به‌خصوص 10 روز آخر اسفند معتقدند که زمین در حال گرم شدن است و نفس می‌کشد.
فریبا نعمتی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در همدان اظهار داشت: با نزدیک شدن به بهار زمین سبز شده و هوا رو به گرما می‌رود و با رفتن پیرزن(ننه) سرما مردم به استقبال بهار می‌روند.
وی با اشاره به اینکه نظافت خانه و به اصلاح همدانی‌ها "دوده گرفتن" ازجمله آداب و سنت‌های استقبال از نوروز است، افزود: مردم سعی می‌کنند وسایل کهنه را برداشته و تا جایی که توان مالی دارند به نو و نوار کردن خانه برسند.
کارشناس مردم‌شناسی میراث فرهنگی استان همدان بیان کرد: در استقبال از بهار و با پایان رسیدن سال مردم لباس نو تهیه‌کرده و زنان سعی می‌کردند با حداقل امکانات سبزه و شیرینی‌های خانگی آماده کنند.
نعمتی عنوان کرد: در ایام پایانی سال بانوان با جمع شدن در خانه یک نفر در تنوری مشترک نان پخته و مقدمات عید را فراهم می‌کردند.
کوسه گلین از مراسم‌های زیبا و جالب مردم همدان در استقبال از بهار
وی با تأکید بر اینکه یکى از مراسم‌های جالب سنتى مردم همدان به‌خصوص در روستاها در استقبال از نوروز مراسم " کوسه گلین" بوده است، ابراز کرد: این مراسم حدود یک هفته مانده به عید به‌خصوص در روستاها اجرا می‌شد به این صورت که یک نفر با به تن کردن گونی خود را به شکل کوسه درمی‌آورد و چند زنگوله به خود آویزان کرده و سروصورتش را سیاه می‌کرد و یک کلاه به سر می‌گذاشت.
کارشناس مردم‌شناسی میراث فرهنگی استان همدان اظهار داشت: در مراسم کوسه گلین یک مرد نیز لباس زنانه به تن کرده و نقش زن کوسه را ایفا می‌کرد و همراه با دو نفر ساز و دهل زن در روستاها به راه افتاده و آمدن نوروز را نوید می‌دادند.
نعمتی افزود: در مراسم کوسه گلین کوسه و زنش با ساز و دهل وارد شهر و روستاها شده و فی‌البداهه شعر می‌خواندند و آمدن بهار و رفتن روزهای سخت و سرد زمستان را به مردم نوید می‌دادند.
وی با اشاره به اینکه کوسه و زنش به در خانه‌های مردم رفته و برایشان شعر می‌خواندند، گفت: اهالی شهر و روستا هر آنچه در توان داشتند نظیر شیرینی و گندم به آن‌ها می‌دادند.
کارشناس مردم‌شناسی میراث فرهنگی استان همدان بیان کرد: یکی دیگر از رسوم اجرای مراسم کوسه گلین این بود که پس از وارد شدن به خانه‌های مردم به در طویله صاحب‌خانه رفته و برای پربرکت شدن دام صاحب‌خانه دعا می‌کردند.
نعمتی با بیان اینکه کوسه گلین یکی از مراسم‌های مهم قبل از عید ایرانیان به‌خصوص در غرب کشور است، بیان کرد: در این مراسم هنگام غروب هر آنچه مردم به کوسه و زنش داده بودند یا با آن آش درست کرده و یا بین خودشان تقسیم می‌کردند.
سمنوپزان از رسوم مردم همدان در استقبال از نوروز است
وی با اشاره به اینکه با نزدیک شدن به سال بانوان مقدمات سفره هفت‌سین نظیر سبزه و سمنو را آماده می‌کنند، گفت: از دیگر رسوم خوب مردم همدان در استقبال از نوروز سمنوپزان است.
کارشناس مردم‌شناسی میراث فرهنگی استان همدان افزود: برای سمنوپزان گندم را می‌گذارند تا جوانه بزند و جوانه آن را خشک و پودر کرده و به کمک همسایه‌ها سمنو پخته و بین هم دیگر تقسیم می‌کنند زیرا سمنو را نماد زایش و خیروبرکت برای خانواده می‌دانند.
پختن رشته‌پلو و قرمه سبزی از رسوم اولین روز سال نو در همدان
نعمتی با بیان اینکه برای سال‌تحویل همه خانواده دور کرسی یا مجمع سفره هفت‌سین جمع شده و منتظر صدای شیپور یا تیر تفنگ برای سال نو می‌مانند، عنوان کرد: از دیگر رسوم مردم همدان در اولین روز سال نو پختن رشته‌پلو و قرمه سبزی است.
وی با تأکید بر اینکه بعد از تحویل سال دیدوبازدیدها شروع شده و سه روز اول سال کوچک‌ترها به دیدار بزرگ‌ترهای فامیل می‌روند، اظهار داشت: پس از دیدوبازدیدها به دیدار خانواده‌های عزادار رفته و نوعید می‌گرفتند تا تسلای خاطر خانواده عزادار بوده و عید را به خانه آن‌ها ببرند.
کارشناس مردم‌شناسی میراث فرهنگی استان همدان با اشاره به اینکه مردم تا روز 12 فروردین به دیدوبازدیدها می‌پرداختند، ابراز کرد: 13 بدر نیز با توجه به مناسب بودن برای اینکه 12 روز عید را به در بکنند روز سیزدهم به دل طبیعت رفته و از خانه بیرون می‌آمدند و باور داشتند که سرما و زمستان به پایان رسیده و باید با طبیعت آشتی کنند.
نعمتی با بیان اینکه در همدان نیز مانند سایر مناطق ایران روز 13 بدر با آداب‌ورسوم خاص برگزار مى‌شود، بیان کرد: درست کردن کوفته برای 13 بدر ازجمله رسوم مردم همدان است و بازی کمربند ازجمله بازی‌های آقایان در این روز بود.
وی با تأکید بر اینکه چهارشنبه‌سوری یکی از آئین‌های خاص عید نوروز است، گفت: مراسم چهارشنبه‌سوری به این صورت برگزار می‌شد که خانواده‌ها سعی می‌کردند که حداقل سه کپّه آتش روشن می‌کرده و جوان‌ها از روی آتش می‌پرداختند و همان شعر معروف "زردی من از تو سرخی تو از من" را می‌خواندند.
شکستن کوزه به معنای دور کردن بلا و سختی از خانه از جمله اعتقادات مردم همدان در چهارشنبه‌سوری بود
کارشناس مردم‌شناسی میراث فرهنگی استان همدان افزود: روز چهارشنبه‌سوری درگذشته در روستاها روی پشت‌بام آتش روشن می‌کردند و حتماً یک کوزه کهنه را از پشت‌بام به پایین انداخته و می‌شکستند.
نعمتی با اشاره به اینکه مردم معتقد بودند که با شکستن کوزه‌های کهنه بلا، سختی و نکبت از خانه دور می‌شود، عنوان کرد: برای روز چهارشنبه‌سوری حتماً یک کوزه نو خریده و به خانه می‌آوردند که شادی، برکت و خیر وارد خانه شود.
فال مهره از آداب‌ورسوم مردم همدان در شب چهارشنبه‌سوری
وی با بیان اینکه گرفتن فال مهره از دیگر آداب‌ورسوم روز چهارشنبه‌سوری در بعضی از روستاها بود، ابراز کرد: فال مهره به این صورت بود که یکی از زنان مؤمنه روستا شب قبل از چهارشنبه‌سوری به چشمه رفته یک کوزه آب با خود آورده و آن کوزه را روبه‌قبله می‌گذاشت.
کارشناس مردم‌شناسی میراث فرهنگی استان همدان افزود: روز چهارشنبه‌سوری اقوام در خانه یک نفر جمع شده و هرکدام از افراد حاضر در مجلس یک نشانه از خود نظیر سنگ، انگشتر و غیره به درون کوزه می‌انداختند.
نعمتی با اشاره به اینکه یکی از زنان حاضر در مجلس که ذوق شعر و یا سواد داشت و می‌توانست شعر بخواند، برای دیگر حاضران فال می‌گرفت، بیان کرد: دختربچه‌ای نابالغ لباس رنگی پوشیده و تور قرمزی به سرش می‌انداختند تا دست در کوزه کرده و نماد یا نشانی از کوزه بیرون بیاورد.
وی گفت: نماد و نشانی که از کوزه بیرون می‌آمد برای صاحب آن نماد شعری خوانده می‌شد و صاحب نماد با توجه به نیتی که داشت شعر را برای خود خوب یا بد تعبیر می‌کرد.
فال‌گوش ایستادن و قاشق زنی از دیگر رسوم زیبای مردم همدان در روز چهارشنبه‌سوری
کارشناس مردم‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان با بیان اینکه فال‌گوش ایستادن از دیگر رسوم مردم همدان در شب چهارشنبه‌سوری بود، اظهار داشت: زنان و دختران جوان چادربه‌سر در چهارراه‌ها به‌طوری‌که شناخته نشوند می‌ایستادند و پس از نیت کردن به صحبت‌های رهگذران گوش می‌کردند و اگر حرف خوب می‌شنیدند، می‌دانستند که نیّتشان برآورده می‌شود.
نعمتی با تأکید بر اینکه از دیگر رسوم خوب مردم همدان رسم قاشق زنی بوده است که بیشتر در روستاها انجام می‌شد، بیان کرد: در این رسم مرد یا زن برای اینکه شناخته نشوند چادربه‌سر کرده و برای قاشق زنی حداقل به هفت در خانه می‌رفتند و صاحب‌خانه هدیه‌ای به آن‌ها می‌داد.
شال اندازی از جمله رسوم زیبای مردم همدان در شب قبل از سال‌تحویل بود
وی با اشاره به اینکه یکی دیگر از رسوم بسیار زیبای همدانی‌ها در شب قبل از سال‌تحویل یا شب چهارشنبه سوزی شال اندازی بود، افزود: این رسم بیشتر مخصوص جوانانی بود که قصد ازدواج داشتند و به‌نوعی با این کار برای ازدواج اعلام آمادگی کرده و از خانواده دختر خواستگاری می‌کردند.
کارشناس مردم‌شناسی میراث فرهنگی استان همدان عنوان کرد: در رسم شال اندازی جوانان به پشت‌بام خانه دختران موردنظر خود رفته و از دریچه شالی را داخل اتاق آویزان می‌کردند و صاحب‌خانه پس از دیدن این شال درون آن جورابی، شیرینی و غیره گذاشته و به‌نوعی موافقت خود را برای خواستگاری اعلام می‌کرد.
به گزارش تسنیم، بیاییم برای دل‌چسب‌تر و خوشایندتر کردن سال جدید در این روزهای آخر سال از هزینه‌های غیرضروری دست‌برداریم و شادی را تنها با خرید چند گلدان زیبا و طبیعتی سبز و بهاری به فضای خانه‌ها هدیه کنیم و نفسی تازه در کالبد جسم و روح افراد خانه بدمیم چرا که فرهنگ کهن پیشینیان ما ایجاد آرامش و نشاط و سرزندگی برای همگان بود.
گزارش از مرضیه کیهانی‌فرد
انتهای پیام/ش
