تبدیل اردبیل به قطب گردشگری مذهبی با وجود آرامگاه‌های متعلق به دوران صفوی + تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از اردبیل، هزاران سال تمدن و حیات در اردبیل و شهرهای پیرامون آن موجب شده که از گذشته دین به عنوان یکی از عوامل شکل گیری تمدن‌ها و در ادامه تاریخ‌سازی در این منطقه شود.

تا جایی که در گذشته دور شکل‌گیری منطقه باستانی شهریری با عبادتگاه‌ها و در دوره اسلامی وجود امامزاده‌های متعدد و حتی حیات پیروان دین مسیحیت و زرتشت در این خطه و در ادامه با تبدیل تدریجی اردبیل به یکی از قطب‌های عرفان اسلامی و حضور و تعلیم شیخ صفی الدین اردبیلی موجب شده تا اردبیل از مهدهای گردشگری مذهبی محسوب شود.

هرچند به نظر می‌رسد نه مطالعات کافی از سیر شکل‌گیری ادیان مختلف در این منطقه انجام شده و نه معرفی آن نیز در سطح مطلوب و گسترده بوده اما پیروان ادیان به ویژه پیروان شیخ صفی الدین اردبیلی بارها در طول تاریخ اردبیل را به عنوان مقصد سفر خود برگزیده‌اند تا به اصطلاح سیاحت را همراه عبادت سازند.

بقعه شیخ کلخوران معرف خاندان صفویه

از جمله اماکن مقدسی که همچنان گردشگران معتقد از آن به احترام یاد می‌کنند، بقعه شیخ کلخوران محل دفن پدر شیخ صفی الدین است.

این بنای مقدس با معماری ویژه دوره صفوی در روستای کلخوران مجاور شهر اردبیل مشاهده می‌شود که بعد از توسعه شهر به محدوده شه اردبیل اضافه شده است و به مانند کلیدواژه معرفی خاندان صفوی و اعتقادات مذهبی آن است.

تا جایی که در طول سده‌ها چهره‌های سیاسی، مذهبی و اجتماعی متعددی نیز در جوار بقعه به خاک سپرده شده‌اند و با این وجود طرح‌های متعددی از جمله موزه مفاخر، موزه تعزیه یا پایگاه علمی پژوهشی با وجود وعده مسئولان فعلا عملیاتی نشده است.

قسمت اصلی بقعه که مقبره سه تن از اجداد شیخ صفی از جمله شیخ جبرئیل پدر شیخ صفی، شیخ قطب‌الدین جد او و صلاح‌الدین برادر شیخ جبرئیل است.

در محوطه بقعه معروف به باغ شیخ برخی افراد مهم سیاسی و مذهبی دفن شده‌اند که مهم‌ترین آنها مقبره کوچک با سردر بسیار کوتاه و کم‌عرض سید حمزه پسر امام موسی کاظم و برادر امام رضا (ع) است.

کلخوران از زمان حیات شیخ صفی‌الدین بر او و اولادش وقف شده و مهم‌تر آنکه واقفان به استناد کتاب تاریخی و مستند «اردبیل در گذرگاه تاریخ» نوشته بابا صفری از نوادگان چنگیز و فرزندان هلاکوخان مغول بوده‌اند که بر ممالک ایران سلطنت می‌کردند.

این مکان مقدس از دیرباز مورد احترام اهالی ساکن و حتی مسافران و گردشگران بوده تا جایی که دشمنان و متجاوزین در زمان مغول نیز به این بنای تاریخی احترام ویژه‌ای قائل بودند.

هرچند اقداماتی در مرمت و بهسازی محوطه این بنای تاریخی در حال انجام است اما به نظر می‌رسد مرقد پدر شیخ صفی الدین اردبیلی در سایه بناهای دیگری از جمله بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی واقع شده و معرفی مقبولی از آن صورت نگرفته است.

امامزاده صالح اردبیل کم‌رونق‌تر از تهران

یکی از بقاع متبرکه و امامزاده‌های اردبیل، امامزاده صالح است که بر خلاف ارتباط تنگاتنگ خود با امامزاده صالح در تهران نتوانسته به رونق مطلوب دست یابد و تنها پیروان و علاقه‌مندان به گردشگری مذهبی با سفر به اردبیل به این مکان مقدس سر می‌زنند.

در زمان حکومت بنی عباس مأمون به قصد فریب دادن مردم و موجه نشان دادن دستگاه عباسی حضرت امام رضا(ع) را به عنوان ولیعهد به طوس دعوت کرد. متعاقب این امر و عزیمت حضرت رضا (ع) خاندان و منسوبین حضرت که در مدینه و بغداد ساکن بودند به قصد زیارت و التزام در رکاب حضرت به سوی ایران حرکت کردند. از جمله کاروان‌هایی که جانب ایران حرکت کرد، کاروانی بود که حضرت امامزاده صالح (ع) و تنی چند از برادران بزرگوارشان در آن بودند.

پیکر پاک امامزاده صالح بنا به روایت دقیق در شهر اردبیل میدان عالی قاپو و سر مبارکشان در تجریش تهران به خاک سپرده شده است.

تاریخ ساخت بنای اصلی این امامزاده به عهد صفوی باز می‌گردد و هم اکنون به عنوان یک اثر وقفی در اختیار هیئت امنای مساجد استان است.

این بارگاه مدفن حضرت صالح ابن موسی کاظم (ع) است که بنا به قول مشهور و با استناد به کتب "ریاض الانساب"، "کنز الانساب"، "ناسخ التواریخ" و "حیاه الامام موسی بن جعفر" فرزند بلافصل امام هفتم شیعیان حضرت امام موسی الکاظم (ع) و برادر امام علی ابن موسی الرضا (ع) به شمار می‌رود.

امامزاده صالح از جمله سادات عالی رتبه و از امام زادگان صحیح النسبی است که بعد از شنیدن خبر ولیعهدی امام رضا و در اواخر قرن دوم از عراق به سمت ایران کوچ می‌کند.

به روایت اسناد تاریخی مقبره امامزاده حمزه که در مجاورت بقعه شیخ جبرئیل در قریه کلخوران واقع شده در واقع برادر امامزاده صالح است.

به گفته مدیر کل اوقاف و امور خیریه استان اردبیل، در طول سال برنامه‌های متنوعی در بقاع متبرکه با هدف معرفی آن تدارک دیده می شود.

حجت الاسلام مهدی ستوده تصریح کرد: از جمله اینکه در ایام نوروز، طرح آرامش بهاری به منظور معرفی بقاع متبرکه تعریف شده و در راستای آن مشورت دینی، پاسخ به شبهات دینی، برپایی نماز و مراسمات مذهبی و توزیع اقلام تبلیغاتی عملیاتی می‌شود.

وی به آماده‌سازی بقاع متبرکه در نوروز 98 نیز اشاره کرد و گفت: معرفی هرچه گسترده‌تر امامزاده‌ها و بقاع متبرکه و تبیین جایگاه دینی اردبیل ضروری بوده و لازم است تمامی دستگاه‌های اجرایی نسبت به تحقق آن همت کنند.

پایگاه جهانی شخ صفی نماد معماری اسلامی

یکی از دلایل تشدید اهمیت اردبیل به لحاظ گردشگری مذهبی شکل‌گیری و پایه‌ریزی خاندان صفوی در این خطه است.

هرچند در طول تاریخ چنانکه ذکر آن رفت ادیان مختلفی شکل گرفته و مدتی حیات داشته است، اما در خود اردبیل به واسطه وجود شیخ صفی الدین اردبیلی خاندان صفویه که بعدها داعیه‌دار انسجام و اتحاد دینی و مذهبی کشور و اعلام شیعه به عنوان مذهب رسمی شد، اردبیل می تواند به عنوان قطب گردشگری مذهبی قلمداد شود.

مجموعه نفیس بقعه شیخ صفی‌الدین به نام عارف نامدار شیخ صفی‌الدین اسحاق اردبیلی جد سلاطین صفویه، در سال 735 هجری قمری به دست فرزند وی صدرالدین موسی و در ابتدا گنبد فعلی الله الله محل دفن شیخ صفی‌الدین بنا شد.

پس از شروع حکومت صفویه، به سبب ارادت شاهان صفوی به جد خود، بخش‌های مختلفی به این مجموعه اضافه شد. به ویژه در دوره شاه‌عباس اول و از آن جا که وی ارادت فراوانی به شیخ صفی‌الدین داشت و بسیار به زیارت مقبره وی می‌رفت، برای تکمیل و تزئین این اثر، کارهای فراوانی صورت گرفت.

در عصر صفوی، بقعه شیخ با حضور استادان بزرگ عهد صفوی چنان به زیور آراسته شد که همچنان پس از گذشت چندین قرن به عنوان یکی از مفاخر تاریخی و فرهنگی ایران به شمار می‌آید.

این مجموعه حاوی ده‌ها اثر بدیع در مضامین مختلف رشته‌های هنری است که از آن جمله می‌توان به عالی‌ترین نوع کاشی‌کاری معرق و مقرنس و گچ‌بری کتیبه‌های زیبا و نفیس و خط خطاطان بزرگ دوره صفوی (میرعماد، میر قوام الدین، محمد اسماعیل و...) منبت‌های ارزنده، نقره‌کاری، تذهیب و طلاکاری، نقاشی و تنگ بری و غیره اشاره کرد.

رموز معماری این بنای تاریخی همچنان توسط محققان و کارشناسان در حال مطالعه است و گفته می‌شود تمامی کاشی‎کاری‌ها، خط نوشته‌ها، نوع ساخت و سازها و بخش‌های مختلف تعبیه شده هرکدام با نیم نگاهی به اعتقادات مذهب شیعه شکل گرفته است.

مقبره شیخ حیدر یادگار رشادت‌ها برای حفظ دین

بعد از شیخ صفی الدین اردبیلی نوادگان وی توانستند اتحاد و انسجام عقیدتی و سیاسی را زیرپرچم تشیع شکل دهند. تا جایی که شاه اسماعیل صفوی با وجود تاجگذاری در سنین پایین توانست این انسجام را با اعلام رسمی مذهب شیعه مستحکم ساخته و باورهای شیعی را ترویج دهد.

مقبره شاه اسماعیل صفوی در پایگاه جهانی شیخ صفی الدین و درست در مجاورت مرقد جد خود شیخ صفی الدین اردبیلی همه سال بهانه سفر علویان از کشورهای مختلف دنیا است.

هرچند علاقه‌مندی به سفر به بهانه زیارت مرقد شاه اسماعیل بارها مورد تاکید قرار گرفته، همچنان به نظر می‌رسد زیرساخت‌های لازم جهت رونق سفر علویان فراهم نیست.

در عین حال پدر شاه اسماعیل صفوی نیز در ترویج اعتقادات شیعی خاندان صفوی ایثارگری کمتری نداشته و شیخ حیدر از نوادگان شیخ صفی الدین اردبیلی، فرزند شیخ جنید در جنگ شروان کشته شد.

شیخ حیدر پس از مرگ پدر با اتحاد با آق قویونلوها و ازدواج با دختر اوزون حسن به نام مارتا که دین مسیحی داشت با شروان شاهیان جنگید و سرانجام در طبرستان کشته شد. بقعه شیخ حیدر در 92 کیلومتری غرب شهرستان اردبیل در مرکز شهرستان مشگین شهر واقع شده است.

محقق دونالد ویبلر معتقد است این بنا از آثار قرن هفتم و هشتم هجری است و در دوره صفویه تکمیل شده است. تاریخ احداث بنای فعلی به سال 731 هجری قمری بازخوانی شده و در سال 1311 به شماره 184 به عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده است.

امامزاده عبدالله کلور واقع در همسایگی سه استان

گردشگری مذهبی اردبیل بیش از آنکه به تعدد بقاع متبرکه مرتبط باشد به واسطه اهمیت تاریخی خود حائز اهمیت است تا جایی که در طول تاریخ اردبیل مهد تلاطمات و رویدادهای متعدد مذهبی و حضور و حیات چهره‌های شاخص مذهبی بوده است.

بیش از 100 بقاع متبرکه در این استان وجود دارد و در این میان برخی به واسطه ویژگی‌های منخصر به فرد خود از اهمیت کم‌نظیری برخوردار است.

از جمله مرقد امامزاده سید عبداله از نوادگان امام موسی کاظم (ع) است که در یک کیلومتری شهر کلور از توابع شهرستان خلخال واقع شده است.

به دلیل نزدیکی این امامزاده به سه استان کشور سالانه هزاران گردشگر از استانهای زنجان، گیلان و اردبیل از این بقعه متبرکه بازدید می‌کنند.

این امامزاده با سبک معماری ایرانی اسلامی ساخته شده و در حال حاضر به صورت هیئت امنایی اداره شده و در اختیار اداره اوقاف استان قرار گرفته است. همه ساله در اولین روز ماه رجب جشن رغایب در محوطه این امامزاده برگزار می‌شود.

این امام زاده به لحاظ قرارگرفتن در منطقه کوهستانی و به دلیل هم مرز بودن شهر کلور با استان گیلان دارای آب و هوای بسیار لطیفی در تمام فصول سال به ویژه بهار و تابستان است.

امامزاده سید سلیمان امانت دار نسخه شاهنامه

همچنین می توان از آرامگاه امام زاده سید سلیمان در شهر فخرآباد در دهستان قره سو و در 22 کیلومتری شرق مشکین شهر یاد کرد.امامزاده سید سلیمان نوزدهمین فرزند ذکور امام موسی کاظم (ع) است و با امام هشتم برادر بوده و از یک مادر متولد شده‌اند.

طبق روایات تاریخی در دوران خلافت عباسی پس از به شهادت رسیدن امام موسی کاظم به دست ماموران هارون الرشید فرزند آن امام تحت تعقیب و آزار ماموران خلیفه عباسی قرار گرفته و در نتیجه حضرت سید سلیمان نیز به علت ناامن بودن بغداد از مرز ترکیه موطن خویش را به طرف ایران ترک و به کوه سیاه (قره داغ) پناه می‌برد.

پس از مدتی وابستگان ماموران خلیفه حاکم از محل حضرت مطلع و پس از شناسایی وی را مجددا تحت آزار قرار می‌دهند تا اینکه این حضرت از دست ماموران فرار و به منزل بانویی به نام فخری از بستگان امرای منطقه ساکن در روستای فخرآباد پناه می‌برد.

در شجره نامه حضرت سید سلیمان از تاریخ وفات او هیچ اطلاعی در دست نیست. اما این احتمال قید شده است که در اواخر نیمه اول قرن پنجم وفات یافته و در فخرآباد به خاک سپرده شده است.

بنای فعالی امامزاده سید سلیمان در اختیار اداره کل اوقاف است. در این بنا ظروف قدیمی، کتب خطی و نسخه‌های دست نویس شاهنامه فردوسی نگهداری می‌شود. این اثر منتسب به دوره قاجار در سال 81 به شماره 6240 به ثبت ملی رسیده است.

مقبره سید سلیمان به سال 1243 هـ. ق مطابق آنچه که بر روی آجرهای بنا نوشته شده است و با توجه به شیوه معماری، در زمان قاجاریه ساخته شده ولی بنای اولیه مقبره در دوران صفویان بنیان نهاده شده است.

حیات سه فرزند امام موسی کاظم(ع) در اردبیل

در چند سال اخیر برخلاف غربت بناهای تاریخی- مذهبی، امامزاده ها به محل برگزاری برنامه‌های فرهنگی اردبیل تبدیل شده‌اند. تا جایی که یکی از این اماکن مقدس مرقد امامزاده سید صدرالدین است که به روایت تاریخ از فرزندان امام موسی کاظم (ع) بوده و از سال 1390 با احیای مرقد مطهر وی، بنای احداث شده به قطب برگزاری برنامه‌های فرهنگی، تبلیغی و معرفتی تبدیل شده است.

بنا بر اظهار و نقل تبارشناس نامی جمال الدین احمد بن علی حسینی معروف به ابن عنبه متوفی به سال 828 هجری قمری در کتاب (بحر الانساب) حضرت ایشان از فرزندان بلافصل امام موسی کاظم (ع) است که با برادران خود امام زاده صالح و امام زاده حمزه در نیمه اول قرن سوم هجری به دارالارشاد اردبیل آمده و در آن اقامت گزیده‌اند و در این شهر حسینی به ترویج معارف قرآن و اهل بیت (ع) و نشر احکام الهی پرداخته‌اند.

در برخی از نسخ بحرالانساب از ایشان به عنوان صدرالدین بن عون بن موسی بن جعفر(ع) و در برخی نسخ دیگر با عنوان صدر الدین بن صالح بن موسی بن جعفر (ع) یاد شده است. در گذشته این مرقد مطهر دارای گنبد و بارگاه بوده و از اقصی نقاط قفقاز و آذربایجان و گیلان به زیارت آن مشرف می‌شده‌اند و مورد توجه همه عالمان و عارفان و عموم مردم مسلمان ادوار مختلف بوده و در دوران سلجوقی و سپس سلاطین صفوی احترام خاصی نسبت به بقعه روایت می‌شود.

تجدید بنای این امامزاده در ابتدای جاده اردبیل – مشکین شهر از سال 1390 آغاز شده و هم اینک ادامه دارد.

گزارش از ونوس بهنود

انتهای پیام/ ع