"خانه زند"؛ مکانی برای تاریخ مردم‌شناسی در قم + تصاویر
گروه استانها_ خانه تاریخی زند که متعلق به دو برادر از اواخر دوره قاجار بوده به‌عنوان یکی از اسناد تاریخی باقی‌مانده از نسل‌های گذشته و تبلور فرهنگ و اعتقادات گذشتگان همواره مورد توجه بوم شناسان و گردشگران قرار داشته است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، شناخت دقیق جامعه بدون بررسی تاریخ آن امکان‌پذیر نیست و از جمله عوامل قابل‌مطالعه، فرهنگ معنوی پیشینیان است که شامل ارزش‌ها، دیدها، باورها، اندیشه‌ها، دانش‌ها و فن‌ها، آداب و سنت‌ها، علوم و فلسفه و ادبیات و هنر و همه فراورده‌های ذهنی نسل‌های گذشته را شامل می‌شود و تجسم مادی آن‌ها را می‌توان در معماری بناهای تاریخی مشاهده نمود.
در استان قم خانه‌های تاریخی زیادی وجود داشته که برخی از آن‌ها در وقایع و دوران‌های مختلف، معماری اولیه خود را از دست داده‌اند و برخی دیگر به‌عنوان میراث‌های فرهنگی امروزه در اختیار ماست که از جمله آن‌ها می‌توان به خانه حاج قلی خان، خانه ملأ صدرا، خانه حائری، خانه یزدان پناه، خانه آیت‌الله بروجردی، خانه شاکری و خانه سید حاجی روحانی اشاره کرد که همه آن‌ها دارای قدمت چندین ساله هستند.
در مرکز بافت قدیمی شهر قم و محله "چهار مردان"، کوچه‌ای وجود دارد که در میان اهالی بومی به "گذر قلعه" معروف است و در میانه‌های کوچه خانه تاریخی زند به چشم می‌خورد.
هر چند بیشتر بازدیدکنندگان این بنا را به شکل واحد یعنی می‌بینند، اما در حقیقت به دو بخش تقسیم می‌شود که مربوط به خانه دو برادر از بازماندگان قاجار با نام‌های حاجی قلی خان و حاج علی‌خان است و خانه حاج قلی خان در قسمت غربی خانه حاج علی‌خان زند واقع‌شده است.
کل مساحت بنا 400 مترمربع است که 320 آن زیربنای مفید است و با توجه به فرم و مصالح به کار رفته، به نظر می‌رسد این ساختمان متعلق به حدود 130 سال پیش باشد؛ اما اهالی قدیمی محل معتقدند که اتاق‌ها و فضاهای جنوبی بنا قدمتی بیش از 1200 سال دارند.
ورودی بنا شامل سردر کوتاه با نمای روکار آجری و بندکشی است که در قسمت پیشانی، اشکال هندسی و تزیینات نازک‌کاری دارد که از طریق پاگرد شش‌ضلعی (هشتی) و دالان جبهه جنوبی به حیاط مرکزی میان سرا ارتباط می‌یابد.
این عمارت شامل سه بخش است که شاه‌نشین تابستانی با بادگیر منفرد خود در جبهه شرقی واقع است، شاه‌نشین زمستانی که فضای بیشتری را در بر می‌گیرد و در جبهه شمال واقع‌شده و بخش سوم، مخصوص خدمه بوده که در جبهه غربی جای دارد .
خانه زند دارای 14 اتاق، 36 درب و پنجره چوبی از جنس گردو و ون و 14 ستون سنگی است که با سرستون تزیینی در ایوان شمالی و شرقی واقع‌شده‌اند. همچنین نقوش درب‌های چوبی، بادگیر منفرد، سرستون‌ها، پایه ستون‌ها و نیز لب چینی بام و بادگیر از جمله عناصر تزیینی خانه حاج علی‌خان زند محسوب می‌شود.
همچنین تاکنون اقدامات زیادی برای بازسازی و احیای این خانه تاریخی انجام‌شده که از جمله آن‌ها می‌توان به سبک‌سازی، ایزولاسیون، آجرفرش پشت‌بام، ساب و بندکشی دیوارهای نماهای خارجی، کف فرش حیاط و اتاق‌ها با مصالح همخوان بنا، مرمت حوض‌ها، حذف الحاقات غیراصولی و مرمت بادگیرها اشاره نمود.
این خانه تاریخی که در نیمه دوم دهه هفتاد به ثبت ملی رسیده، قبلاً بخشی از اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری قم بود و در حال حاضر علاوه بر یک خانه تاریخی به‌عنوان موزه مردم‌شناسی قم پذیرای بازدیدکنندگان است.
گزارش و تصاویر: محمد رفیعی موحد
انتهای پیام/ ع