بهار ۹۸|فردوس سرزمین یاقوت‌های سرخ کویر مسافران نوروزی را فرا می‌خواند+ تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از بیرجند، شهرستان فردوس سرزمین جواهرات سرخی به نام انار است و این شهرستان را بیشتر به باغستان‌های انار آن می‌شناسند از این رو در استان خراسان جنوبی به سرزمین یاقوت‌های سرخ شناخته شده است.

پیشینه تاریخی فردوس در قدیم (شهر تون)

شهر تاریخی تون از جمله شهرهای دوره اسلامی در قهستان محسوب می‌شده که از بافت شهری منسجم برخوردار و دارای کهندژ، شارستان و حصار و بارو بوده است.

مساجد جامع و کوشک از جمله قدیمی‌ترین آثار شهر تون هستند و مسجد کوشک با داشتن طاق‌های گهواره‌ای عظیم و نیم ستون‌هایی که به زیر دیوارهای مرمت شده سال‌های بعد رفته، با مساجد صدر اسلام مانند تاریخانه دامغان قابل مقایسه است.

این بنای خشتی در خود کتیبه‌ای از سال 554 هجری قمری را جای داده که قدیمی‌ترین کتیبه تاریخی باقیمانده در شهر تاریخی تون است و نخستین کتاب تاریخی که در آن نام تون آمده ( اشکال العالم) جیهانی است که متعلق به سده چهارم هجری است و تون را از جمله شهرهای واقع در ولایت قهستان ذکر می‌کند.

همچنین تون از همان اوایل اسلام از شهرهای مهم منطقه بوده و جایگاه اقتصادی و اجتماعی خاصی داشته است و این شهر در سال 1308 خورشیدی با تصویب هیئت دولت وقت از تون به فردوس تغییر نام داد.

صنایع دستی فردوس

صنایع دستی و هنرهای سنتی هر منطقه بدون شک بخشی از میراث فرهنگی عظیم گذشتگان ما است و به عنوان آثار باقی مانده از فرهنگ اجدادی و سنتی سرزمین ما در دنیای ماشینی امروز قابل بحث و بررسی است.

منطقه خراسان جنوبی به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و فرهنگی، صنایع دستی خاص خود را دارا بوده و از میان بیش از 250 رشته شناسایی شده و کددار صنایع دستی در سطح کشور بیش از 40 رشته در استان فعالیت دارند که از این میان چهار رشته بومی و اصیل منطقه شامل گلیم بافی، جاجیم بافی، پارچه بافی سنتی و آهنگری سنتی از سابقه طولانی و اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند.

رشته‌های فعال دیگر صنایع دستی استان شامل قالی، قالیچه، گلیم، جاجیم، انواع پارچه‌های سنتی، رودوزی‌های سنتی، البسه محلی، پاپوش‌های سنتی، نمد مالی، ترکه بافی، حصیر بافی(بوریا بافی)، خراطی، سازه‌های سنتی، سفالگری، چلنگری (آهنگری سنتی)، چاقو سازی، قفل سازی، علامت سازی، افزار فلزی (اسلحه سازی و ...) ، مسگری، حجاری (سنگتراشی) و گچبری سنتی است.

زبان و نژاد مردم این خطه کمتر دچار اختلاط و آمیختگی شده است

زبان رسمی و اصلی مردم فارسی است و این زبان در هر نقطه شهری و روستایی با لهجه خاص و منسوب به همان محل بیان می‌شود مانند لهجه قاینی که البته این لهجه‌ها با تفاوت ‌هایی در واژه، جمله بندی و تأکید بر روی هجاها همراه است.

از بازی‌های متداول این منطقه گله بازی، تشله بازی، بجول بازی، چوب بازی و هفت سنگ است که طرفداران خاص خود را دارد.

گفتنی است شهرستان فردوس علاوه بر باغستان‌های زیبای انار جاذبه‌های گردشگری فراوان دیگری نیز دارد که در ایام نوروز چشم انتظار مسافران نوروزی هستند.

مسجد جامع فردوس

این مسجد امروزه در قسمت جنوب شرقی شهر فردوس جای دارد. مسجد جامع از مساجد دو ایوانی است که زلزله‌ای در اوایل قرن ششم هجری بنای اصلی آن را ویران می‌کند.

آنچه از مسجد بر جای مانده ایوان قبله و شبستان‌های تابستانی و زمستانی در اضلاع شمالی و جنوبی است. ضلع ایوان قبله، اصیل‌ترین ضلع به لحاظ سابقه تاریخی است که با مقایسه آجرنما و نوع اجرای طاق و تویزه ایوان آن با ایوان و نقشه مسجد جامع زوزن، به دوره خوارزمشاهیان نسبت داده می‌شود.

مسجد جامع فردوس یک مسجد دو ایوانی سبک خراسانی بوده و بنای آن مربوط به قرون پنجم و ششم هجری قمری است.

آبـگرم معدنی

از جمله جاذبه‌ها و قابلیت‌های گردشگری و با اهمیت شهر فردوس آبگرم معدنی در فاصله حدود 20 کیلومتری شمال شرقی این شهر است.

این آبگرم طبیعی با خواص طبی - درمانی اعجاب انگیزش سالانه پذیرای بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی می‌باشد و از موقعیت مناسبی در منطقه برخوردار است.

استفاده از آبگرم معدنی در درمان بسیاری از بیماری‌های پوستی و مفصلی مؤثر و توسط پزشکان زیادی توصیه شده است.

مدرسه علمیه علیا

نام واقف این مدرسه میرعلی بیک است که در اواخر دوره صفویه آن را تعمیر کرده و تا پیش از زلزله مورد استفاده طلاب بوده است.

معماری این مدرسه در نوع خود کم نظیر است. پشت ایوان ورودی، هشتی واقع شده که در ضلع شرقی هشتی مدرس (محل تدریس) به شکل هشت ضلعی و پوشش گنبدی و در ضلع غربی آن، مسجد (نمازخانه) با تزئینات زیبای مقرنس واقع شده است.

رودی حیاط مدرسه در اضلاع شمال شرقی و شمال غربی هشتی است و در مرکز حیاط، گودال باغچه‌ای هشت ضلعی قرار دارد.

مدرسه دارای چهار ایوان، و در سه ضلع آن حجره‌های طلاب ساخته شده‌اند.

مسجد کوشک

مسجد با داشتن کتیبه‌ای به سال 554 ه. ق ساخت بنا را تا دوره سلجوقی به عقب می‌برد از سویی مسجد دارای طاق‌هایی است که به تقلید از سبک ساسانی و با ستون‌های قطور و متناسب با طاق‌ها است که دوره ساخت بنا را به سده‌های نخست اسلام می‌رساند به عبارتی فرم و اندام واره‌های مسجد هم پایه مساجدی چون تاریخانه دامغان می‌آید.

لایه‌های متعدد گچ بر دیواره‌ها نیز نشان از تحولات فراوان است که بر شالوده بنای مسجد کوشک گذشته است.

مسجد در کنار دروازه قاین شهر تون بنا شده که احتمال می‌رود مسجد متعلق به بافت شهری دیگری به لحاظ جانمایی بوده و با زلزله‌ها و تخریب‌ها کم کم به کنار حصار و باروی شهر رانده شده است.

پی‌گردی و لایه‌نگاری می‌تواند تغییرات شهر تون و چهره آن را تا حد زیادی مشخص کند.

امامزادگان فردوس

سلطان محمد و سلطان ابراهیم (علیه السلام) دوتن از نوادگان امام موسی کاظم (ع) هستند که در محله سادات شهر فردوس آرمیده‌اند.

بنای آرامگاه به دوران تیموری تعلق دارد و علیرغم گذر زمان و بروز زلزله‌های متعدد هنوز استوار و شکوه خود را حفظ کرده است.

تزئینات نقاشی که جدیداً نمایان شده و گنبد کاشیکاری شده آن با سابقه رفیع خود تعلق این بنا را به دوره تیموری تائید می‌‌کند.

رواق‌های گرداگرد حیاط این امامزاده همواره استراحتگاه زائران بوده است. آرامگاه امامزادگان فردوس علاوه بر معنویت خاصی که به خطه فردوس بخشیده است؛ یکی از منزلگاه‌های اصلی زائران بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) در طول تاریخ بوده است.

حمام جهانیار

در مورد تاریخ احداث بنا و بانی آن اطلاع دقیقی در دست نیست اما با توجه به شواهد معماری موجود می‌توان دوره تاریخی آن را به صفویه نسبت داد.

حمام جهانیار به دلیل همجواری با مسجدی به همین نام معروف گشته و مسجد جهانیار در زلزله سال 1347 بطور کامل تخریب شد اما حمام به دلیل قرارگیری در زیرزمین بیشتر سالم مانده است.

در حال حاضر شهر در جهت شمال گسترش یافته و حمام جهانیار به صورت بنایی متروکه درآمده است. بنا فاقد تزئینات خاص بوده فقط نوع طاق‌ها و نورگیرها و پوششها به همراه آجرکاری به صورت خفته راسته در دیوارهای پایینی سربینه می‌تواند از موارد تزئینی بنا به شمار آید.

حمام سردشت

در مورد تاریخ احداث بنا و بانی آن اطلاع دقیقی در دست نیست اما شواهد معماری دوره تاریخی آن را صفویه می‌داند.

حمام سردشت به دلیل قرارگیری در محله‌ای به همین نام، معروف گشته است. قابل ذکر است که قسمت‌های زیادی از این محله هنوز سالم و پابرجاست.

این حمام یکی از اماکن زیبا و در نوع خود جالب و دیدنی است که بخش‌هایی از گنبدهای آن به دلیل قرارداشتن در مسیر تردد ماشین، دام و انسان و بخش‌های داخلی آن در اثر عواملی از جمله نزولات جوی تخریب شده است.

اصول ساخت و عناصر تشکیل دهنده حمام‌ها یکی است و حمام سردشت نیز از این قاعده مستثنی است.

حمام شامل سردرورودی، دهلیز، بینه، سربینه، میان‌در، گرمخانه، خزینه، تون(گلخن) و هیزم‌دان (خارخانه) می‌باشد. در برخورد اول با این بنا، پهنه وسیعی از گنبدهای در خاک خزیده با نورگیرهای دایره‌ای شکل‌شان خود نمایی می‌کند.

حمام دارای دو ورودی است که یکی از آنها در جبهه شمال‌غرب و دیگری در جنوب‌غرب قرار دارد. از آنجا که سیه باد از بادهای دائمی این منطقه است و در اکثر اوقات موجب سرما می‌‌شود ورودی اولیه که در شمال‌غرب قرارداشته در اواخر دوره پهلوی مسدود شده و به جبهه جنوب غرب منتقل شده است.

قلعه کوه فردوس

تنها راه دسترسی به قلعه از طریق تنگه‌ای است که در جنوب غربی کوه (که شیب کمتری دارد) قرار دارد، ارتفاع برج‌ها تقریباً 5 متر است که به کمک سنگ‌های لاشه وملات گچ ساخته شده‌اند.

قلعه مزبور در دوران آبادی دارای دو دیوار و حصار تو در تو و چند برج دیده‌بانی بوده که محیط دیوار پایانی درحدود 1000 متر است.

دیوارهای قلعه از سطح منظم هندسی برخوردار نیستند. در قسمت پایانی قلعه آب انبارهایی دردل صخره‌ها کنده شده که طول هر یک حدود 10 متر و عرضش در حدود 2 متر بوده و از آب باران و برف پر شده و در مواقع محاصره به مصرف آب شرب ساکنان قلعه کمک می‌کرده است.

این آب انبارها، ذخیره تمام اهالی قلعه نبوده چون در پایین دیوار جنوب قلعه چاهی کنده بودند که امروز به چاه قنوت مشهور است.

در خط الرأس کوه آثار برج استوانه‌ای کوچکی قرار دارد که شاید محل افروختن آتش و با دیده‌بانی در ارتباط بوده است.

مسلماً این دژ، روزگاری بر جلگه‌های اطراف و راه‌های بازرگانی قدیم اشراف داشته، بخصوص راه‌های کاروانی دشت تون را هم می‌توانسته به خوبی دیده‌بانی کند.

گزارش از فاطمه واعظی نسب

انتهای پیام/