دستورالعمل‌های کاربردی برای سفرهای نوروزی/ چه کسانی در مسافرت نوروزی باید نماز را کامل بخوانند؟
اینکه هشت فرسخ از شهر دور شویم یا مجموع رفت و آمد بشود هشت فرسخ، برای گرفتن عنوان مسافر کافی نیست. مسافر بودن از نظر اسلام آدابی دارد که اگر رعایت نکنیم، هر قدر هم که از خانه و شهر و روستایمان دور شویم، باز هم مصداق مسافر نخواهیم بود.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، تعطیلات نوروز که شروع می‌شود،آمار سفرها هم بالا می‌رود. سفر کردن، به یکی از برنامه‌های زندگی خیلی از خانواده‌های ایرانی در این تعطیلات تبدیل شده است.
یادتان باشد برای اینکه سفر خوبی داشته باشید، چند نکته مهم و کاربردی در آیات قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام وجود دارد که شیرینی و جذابیت سفر شما چند برابر خواهد کرد.
خبرگزاری تسنیمدر گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام کاظم ارفع انجام داده، سفر کردن را از منظر دین اسلام مورد بررسی قرار داده تا اهمیت و جایگاه این دستور الهی در سبک زندگی ایرانی اسلامی مشخص شود.
چرا دین می‌گوید سفر کنید؟
در میان آیه‌های قرآن کریم و روایت‌های اهل بیت علیهم السلام، نکته‌های زیادی درباره سفر کردن وجود دارد. در اینجا این سؤال به ذهن خطور می‌کند که چرا دین می‌گوید سفر کنید؟
سفر کردن دلیل‌های بسیاری دارد. به آیه‌های قرآن و روایت‌های امامان معصوم علیهم السلام هم که نگاهی بیندازید، دلایل اصلی سفر کردن مشخص می‌شود. یکی از دلایل سفر کردن طبق توصیه‌های دینی، حفظ سلامت بدن و روح است. مشخص است که اگر کسی مدت‌ها در یک محل ساکن باشد، هم نگاهش به زندگی محدود می‌شود و هم از گستردگی جهان و قدرت بی‌پایان خدا بی‌خبر می‌ماند. به این صورت است که هم جسمش بیمار و کسل می‌شود و هم روحش از معنویات ناشی از سفر کردن بی‌بهره می‌شود. اول خسته می‌شود، بعد سعی می‌کند یا مجبور می‌شود که خستگی را تحمل کند، بعد کم‌کم باورش می‌شود که سختی و تکرار قانون زندگی است و راهی جز تحمل ندارد، بعد از آن زیر فشار زندگی همه انرژی و مقاومت تحلیل می‌رود، آدمی هم که انرژی‌اش را از دست می‌دهد دلسرد و افسرده می‌شود. این نکته را پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله تذکر داده و فرموده‌اند که: «سفر کنید تا سالم بمانید.»
سفر، روزی را زیاد می‌کند
گاهی حکمت سفر را کسب روزی عنوان کرده‌اند. درست است؟
بله. کسب روزی یکی از برکت‌های سفر است.
آیا این به این معناست که اگر سفر غیر کاری داشته باشیم هم روزی‌مان با سفر زیاد می‌شود؟ و یا این نکته فقط در مورد سفرهایی که به منظور کسب درآمد انجام می‌شود، مصداق دارد؟
نه. هر سفری چه به قصد درآمدزایی باشد و چه برای سیر و سیاحت و به خصوص زیارت ائمه اطهار علیهم السلام باشد، روزی انسان را زیاد می‌کند.
نکته قابل توجه در اینجا آن است که نباید روزی را تنها از منظر رزق و روزی مادی تعبیر کرده و در نظر بگیریم. روزی علمی، روزی تجربی و روزی معنوی هم انواع دیگری از روزی هستند. کسی که یک جا بماند و در تمام طول روزها و ماه‌ها و سال‌ها، سفر نکند به سختی بتواند به اندازه کسی که هر از گاهی سفر می‌کند، تجربه و علم به دست بیاورد و روزی معنوی‌اش را پر بار کند. به این دلیل که بعضی روزی‌های معنوی هستند که فقط در حین سفر و برخورد با نعمت‌ها و قدرت‌های الهی قابل کسب هستند. همان طور که در حدیثی که به نقل از امام صادق علیه السلام در جلد یازدهم کتاب وسائل الشیعه نوشته شده، مبنی بر اینکه آن حضرت فرموده‌اند: «مسافرت کنید تا سالم بمانید و مسافرت کنید تا روزی به دست بیاورید.»
سفر کنید تا ببینید!
در قرآن کریم بارها بعد از عبارت «سیروا فی الارض» یا «یسیروا فی الارض» (در زمین گردش کنید) عبارت «فانظروا» یا «فینظروا» را می‌بینید، یعنی خود خدا بارها در قرآن حکیمش تأکید فرموده که: «در زمین گردش کنید تا ببینید...» طبیعی است کسی که یک جا بنشیند و سفر نکند، نمی‌تواند بسیاری از نشانه‌های علم و قدرت خدا را ببیند.
در حقیقت سفر کردن در گستردگی بینش و معرفت ما نسبت به زندگی در کره زمین و دنیای مادی تأثیر زیادی دارد و موجب روشن شدن حقیقت زندگی می‌شود.
سفر کنید تا بهتر فکر کنید
حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام یکی از دلایل و آثار سفر را باز شدن ذهن و بهتر فکر کردن عنوان کرده‌اند. طبق روایتی که در کتاب مستدرک الوسائل نوشته شده، آن حضرت فرموده‌اند: «براى کسب بلندمرتبگی از وطن خود دور شو و سفر کن که در مسافرت پنج فایده است: برطرف شدن اندوه، به دست آوردن روزى و دانش و آداب زندگى و هم‌نشینی با بزرگواران.» حتی آن حضرت تأکید می‌کند که اگر کسی به تو درباره مشکلات و سختی‌های سفر گفت، با او دمخور نشو و رهایش کن. آن حضرت این نکته را در قالب شعری سروده است که در کتاب دیوان امام علی علیه السلام جمع‌آوری شده است.
چرا نباید به سختی‌های سفر توجه داشت؟
توجه داشته باشید که هر کسی زندگی و دنیا را آن طوری باور و درک می‌کند که با چشم‌های خودش ببیند. کسی که مدام در یک مکان ثابت زندگی کند و با افراد محدود معاشرت داشته باشد، به مرور دنیا را کوچک تصور می‌کند و دچار خستگی و کسالت می‌شود. به این علت که فکر می‌کند تمام دنیا در همان محدوده جمع شده و غیر از آن وجود ندارد. همین تصور به مرور زمان تبدیل به یقین می‌شود و آن وقت است که محدودیت دید عواقب بدی در روحیه و زندگی ایجاد می‌کند.
این در حالی است که اگر سختی‌های سفر را تحمل کنیم، برکت‌ها و فوایدی نصیب ما می‌شود که در روحیه و باور طولانی مدت اثر گذاشته و سبک زندگی را تغییر را می‌دهد. چون گستردگی دید از همین مسافرت‌ها به وجود می‌آید.
به چه کسی مسافر می‌گویند؟
در فقه اسلامی چه تعریفی برای مسافر گفته شده است؟ درواقع می‌خواهیم بدانیم اگر در شهر خودمان گردش کنیم یا به روستاهای نزدیک برویم هم حکم سفر را دارد و دستاوردها و فواید سفر نصیب ما می‌شود؟
اینکه در تعطیلات نوروزی چند متری از خانه دور شویم، مسلم است که سفر نکرده‌ایم. چون سفر کردن هم برای خودش آدابی دارد و گرفتن عنوان «مسافر» هم بی قاعده و قانون نیست. تعریف علمی و فقهی مسافر این است که مسافر در فقه اسلامی به کسی گفته می‌شود که حداقل هشت فرسخ از وطن خود دور شده باشد، و یا چهار فرسخ راه از دیار خود دور شود و چهار فرسخ برگردد، بدون اقامه ده روز در میان. چنین شخصی مسافر نامیده شده و احکام ویژه‌ای دارد.
بنابراین یکی از شرط‌هایی که در فقه اسلامی درباره گرفتن عنوان «مسافر» آمده، این است که شخص حداقل هشت فرسخ از وطن اصلی دور شده باشد یا چهار فرسخ دور شود و کمتر از ده روز در آن محل بماند و همان چهار فرسخ را به سمت وطنش برگردد.
مفهوم این عبارت به زبان امروزی ما این است که به کسی می‌شود مسافر گفت که تقریباً 48 کیلومتر از شهر خودش دور شود و یا اینکه مسیر رفت و برگشتش روی هم حدود 48 کیلومتر باشد، به شرطی که بیشتر از ده روز در جایی که به آن سفر کرده نماند. البته در تبدیل فرسخ به کیلومتر اختلاف نظرهایی هم وجود دارد که بهتر است هر کسی از مرجع تقلید خودش در این باره سؤال کند.
پس اگر کسی تمام 13 روز تعطیلات نوروز را در جای خاصی اقامت می‌کند یا برای گشت و گذار به یک جای خوش آب و هوا در نزدیکی منزل خود می‌رود، حکم مسافر را ندارد؟
درست است. اقامت بیشتر از ده روز در یک مکان هر اندازه هم که دور باشد، شامل احکام مربوط به سفر نمی‌شود. اما به هر حال آثار و برکت‌های سفر مانند گستردگی دید، روشنی قلب و افزایش بینش را خواهد داشت.
استثناهای مسافران
اینکه هشت فرسخ از شهر دور شویم یا مجموع رفت و آمد بشود هشت فرسخ، برای گرفتن عنوان مسافر کافی نیست. مسافر بودن از نظر اسلام آدابی دارد که اگر رعایت نکنیم، هر قدر هم که از خانه و شهر و روستایمان دور شویم، باز هم مصداق مسافر نخواهیم بود.
چه شرایطی برای مسافر بودن در آداب و احکام اسلامی تعیین شده است؟
یکی از نگات مهم در این زمینه آن است که فرد در سفر گناه نکند و به قصد انجام عمل گناه مسافرت نکند. چون در این صورت سفر باطل است. کلمه «مسافر» قداستی دارد که باید آن را درک کرد. بر اساس فقه اسلامی، اگر کسی به قصد گناه از خانه و خانواده‌اش دور شود و مسافت زیادی را برود و برگردد، نمی‌شود به او عنوان «مسافر » را داد. درواقع نه‌تنها سفر نباید به قصد ارتکاب گناه انجام شود، بلکه باید خودش راهی برای تمرین تقوا و بندگی خدا باشد.
نکته دیگر این است که خانم‌ها نباید بدون اجازه همسر خود سفر کنند، در غیر این صورت سفرشان باطل است و احکام سفر مانند شکسته خواندن نماز به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد. درواقع اطاعت زن از شوهر واجب است، همان طور که اطاعت از پدر و مادر برای فرزند واجب است. پس اگر خانمی بدون رضایت همسرش به سفر غیر واجب برود و یا فرزندی بدون اجازه والدینش سفر کند، عنوان مسافر را نمی‌گیرد. درواقع این جور آدم‌ها که تعطیلات نوروزی را به کام همسر یا پدر و مادرشان تلخ کرده و باعث رنجش آن‌ها می‌شوند، گناهی مرتکب شده‌اند که در شأن مسافر نیست.
بعضی شغل‌ها اقتضا می‌کند که شخص همیشه در سفر باشد. آیا این نوع رفت و آمدها هم مصداق مسافرت است؟
درست است. راننده‌هایی که در جاده‌ها رفت و آمد می‌کنند و خلبان‌ها جزء این گروه هستند. رفت و آمد صاحبان این نوع مشاغل جزء سفر حساب نمی‌شود. بنابراین اگر کسی تمام تعطیلات نوروز را مثل بقیه روزهای سال در جاده یا پشت فرمان هواپیما و مشغول کار است، در گروه مسافران جا نمی‌گیرد و باید نمازش را کامل بخواند.
گفتگو از: مریم مرتضوی
پایان پیام/
