رقابت چین و روسیه برای نفوذ در قرقیزستان

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، خلا سیاسی ناشی از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 در سراسر منطقه اوراسیا فضا را برای ورود و تاثیرگذاری قدرتهای جهانی و منطقه ای یعنی ایالات متحده امریکا و چین در این منطقه محیا کرد. اما با کاهش نفوذ ایالات متحده به دلیل کاهش عملیات ها و نفوذ سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در افغانستان منطقه اوراسیا به طور فزاینده ای شاهد حضور و نفوذ روسیه ی احیا شده و چین می باشد. چین از طریق پروژه ی عظیم و زیربنایی احیای جاده ابریشم و روسیه نیز با اتکا به روابط سیاسی طولانی مدت خود در حال فعالیت و گسترش نفوذ در این منطقه هستند. پس از آن که قرقیزستان در سال 2014 پایگاه هوایی ایالات متحده آمریکا در ماناس را بست، روسیه تلاش ها و اقدامات زیادی برای تقویت حضور خود در این کشور کوهستانی آسیای میانه با هدف مقابله با قدرت نرم و اقتصادی چین انجام داد. به عنوان مثال اخیرا در تاریخ 28 مارس 2019 رئیس جمهور روسیه ولادیمیر پوتین از قرقیزستان دیدار و موافقنامه های اقتصادی با این کشور امضا کرد. رئیس جمهور قرقیزستان سورنبای جینبکف پس از دیدار با پوتین و در کنفرانسی مشترک با وی خبر از امضای توافقنامه ای مشترک بین دو کشور که منافع هر دو طرف را برآورده میکند داد و ابراز امیدواری کرد که روابط با روسیه به سطحی جدیدتر ارتقا پیدا کند. هر چند هنوز جزئیاتی از این موافقنامه منتشر نشده است. (1)

روابط روسیه و قرقیزستان از 150 سال پیش با انضمام قرقیزستان به امپراتوری تزاری روسیه آغاز شد. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی دز 1991 دولت بیشکک بدلیل فقر نسبی و انزوای این کشور سعی کرد ارتباطات قوی با مسکو را حفظ کند؛ هر چند به عنوان یک کشور تازه استقلال یافته فرصت ها و گزینه های دیگری نیز در پیش رو داشت.

نیروی هوایی روسیه از سال 2003 در پایگاه هوایی کانت (واقع در 20 کیلومتری شرق بیشکک) که تحت نظارت سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) تاسیس شده، مستقر می باشد. 2 سال پیش از این ماجرا و در اواخر سال 2001 ایالات متحده آمریکا پایگاهی هوایی در ماناس تحت عنوان "جنگ علیه تروریسم" به بهانه حمله به افغانستان تاسیس کرد. ارتش ایالات متحده تا سال 2014 به حضور خود در قرقیزستان ادامه داد و خروجش از این کشور نیز با استقبال گرم مسکو روبرو شد. یکی از توافقات روسیه و قرقیزستان که در سفر ماه گذشته پوتین به بیشکک صورت پذیرفت افزایش مساحت پایگاه هوایی کانت به 60 هکتار و همچنین افزایش اجاره سالانه این پایگاه از 4.5 به 4.79 میلیون دلار بود. (2)

تلاش قدرت های خارجی برای ایجاد پایگاه های هوایی در قرقیزستان همواره سیاست خارجی این کشور پس از فروپاشی شوروی را تحت تاثیر قرار داده است. واقعیت تلخ برای قرقیزستان این است که این کشور بیش از حد کوچک، ایزوله و فقیر است تا بتواند بدون در نظر گرفتن کمک های خارجی از نظر اقتصادی روی پا بایستد. علاوه بر این قرقیزستان از سوی نیروها و مسائلی که قادر به بی ثبات کردن منطقه هستند -مانند تجارت جهانی مواد مخدر و تروریسم- محاصره شده است؛ این مسائل باعث شده که قرقیزستان همواره به دنبال کمک از قدرت های خارجی باشد.

علاوه بر این، دستمزد کم همراه با فقدان فرصت های اقتصادی مناسب باعث شده که بسیاری از مردان قرقیز برای یافتن شغل به خارج از کشور بروند. هر چند در سال 2018 میزان دستمزد با 4.2 درصد به حدود 230 دلار در ماه رسید اما اداره دولتی مهاجرت قرقیزستان در گزارشی که در ماه ژانویه سال جاری منتشر کرد گزارش داد که بیش از 750 هزار مرد قرقیز در خارج از کشور کار میکنند که از این میزان حدود 640 هزار نفر در روسیه مشغول بکار هستند.(3) بر اساس این گزارش  35 هزار نفر در قزاقستان، 30 هزار نفر در ترکیه، 15 هزار نفر در امریکا، 5500 نفر در ایتالیا، 5 هزار نفر در آلمان و 3500 نفر نیز در کره جنوبی مشغول بکار هستند. قابل ذکر است که جمعیت این کشور در حدود 6 میلیون نفر است. میزان پولی که کارگران قرقیز از روسیه به قرقیزستان ارسال می کنند نقش مهمی در اقتصاد این کشور دارد. این میزان با 8.2 درصد افزایش نسبت به سال 2017 به 2 میلیون و 685 هزار دلار در سال 2018 رسید.(4)

علاوه بر مساله کارگران قرقیز شاغل در روسیه، عامل دیگری که باعث مزیت نسبی مسکو نسبت به پکن در قرقیزستان شده، احساسات ضد چینی مردم این کشور است. پس از تظاهراتی که در 7 ژانویه علیه چین در بیشکک برگزار شد، رئیس جمهور قرقیزستان از این تظاهرات انتقاد کرده و هدف از آن را تخریب روابط این کشور با چین دانست.

از اواسط دهه 90 میلادی نگرانی  نسبت به اهداف چینی ها از حضور در قرقیزستان خصوصا در مورد پروژه های زیربنایی عظیمی چون راه آهن چین-ازبکستان که از این کشور عبور می کند ایجاد شد. نقطه چالش برانگیز این است که در حالیکه چین به دنبال یک مسیر ترانزیتی شرق به غرب است، دولت قرقیزستان تمایل دارد که مسیری شمال این کشور را به جنوب -که بیشتر حالتی سنتی دارد و ازبک های مسلمان و اسلامگرا در آن زندگی میکنند- متصل کند. یک راه آهن شمال به جنوب که دره های چوئی و فرغانه را به هم متصل کند، پیشرفت قابل توجهی در حل مشکل اتصال و رابطه شمال و جنوب این کشور خواهد داشت. اما این پیشنهاد از سوی چین یا ازبکستان مورد استقبال قرار نگرفت چرا که چین به دنبال انجام پروژه هایی است که در درجه اول منافع اقتصادی خودش را تامین کند. این مساله و همراه با ترس از سلطه اقتصادی چین بر قرقیزستان باعث شده که نفوذ پکن بر بیشکک با موانعی جدی روبرو شود و از سوی دیگر روسیه از این فرصت ها استفاده کند. (5)

روسیه کمک به قرقیزستان را برای حفظ نفوذ خود در مرزهای سابق شوروی ضروری می داند. تاریخ مشترک، زیرساخت های یکپارچه و چالش های منطقه ای باعث شد که روسیه و قرقیزستان روابط اقتصادی قوی ای را تا امروز ایجاد کنند و این مسائل عملا روسیه را به نسبت چین، ایالات متحده و اتحادیه اروپا در موضع برتر قرار دهد. سوال اصلی برای مسکو این است که چگونه نفوذ خود را حفظ و حتی گسترش دهد.

بخش عمده ای از زیرساخت های حمل و نقل و ارتباطات در آسیای مرکزی، از جمله قرقیزستان، هنوز به سمت شمال یعنی به سمت روسیه است. ظاهرا بیشکک به این نتیجه رسیده است که باید روسیه را در هر گونه از توسعه زیر ساخت های راه آهن چین-ازبکستان که از این کشور عبور می کند دخیل کند.

البته خواسته قلبی مسکو از بیشکک در صحبتهای چند ماه اخیر وزیر امور خارجه روسیه ظهور پیدا کرد. سرگئی لاوروف طی سفر به قزاقستان در فوریه گذشته از علاقه مسکو به تاسیس یک پایگاه نظامی دیگر در صورت تمایل بیشکک پرده برداشت.(6) حال باید دید که قرقیزستان برای دریافت کمک های مالی بیشتر چه تصمیمی خواهد گرفت.

1. http://en.kremlin.ru/events/president/news/60159
2. https://regnum.ru/news/2600413.html
3. https://www.gazeta.ru/business/2019/03/02/12219025.shtml?updated
4. https://regnum.ru/news/polit/2604463.html
5. https://www.ritmeurasia.org/news--2019-03-08--chto-sulit-kirgizii-zheleznaja-doroga-iz-kitaja-v-uzbekistan-41475
6. https://www.vb.kg/doc/214902_jeleznaia_doroga_kitay_kyrgyzstan_yzbekistan:_voprosy_bez_otvetov.html