اقدام هسته‌ای جدید چه‌نسبتی با برجام و چه‌پیامی به غرب دارد؟

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم ــ روز سه‌شنبه 20 فروردین در سیزدهمین سالروز ملی فناوری هسته‌ای اعلام شد که ایران کار نصب زنجیره 20عددی از سانتریفیوژ پیشرفته خود موسوم به 6-IR را آغاز کرده، اقدامی که اگرچه در چارچوب برجام بوده اما با توجه به توان بالای این ماشین‌ها در غنی‌سازی که 10 برابر نسل اول سانتریفیوژهای فعلی ماست، می‌تواند به‌نوعی آینده غنی‌سازی در کشور را تغییر دهد و به‌عنوان نخستین ماشین‌هایی که پس از پایان محدودیت‌ها، غنی‌سازی صنعتی را برای ما به سرانجام می‌رساند فضایی جدید در جهان از ایران پیشرفته به‌نمایش گذارد، نکته‌ای که از نظر برخی طرف‌های 1+4 نیز دور نمانده و بر اساس برخی شنیده‌ها باعث نگرانی‌ها و ارسال پیام‌هایی از سوی آن‌ها به تهران شده است.

داستان ساخت 6-IR

اما داستان ساخت سانتریفیوژ در ایران از کجا آغاز شد؟ در واقع با توجه به نوع غنی‌سازی ایرانی که با استفاده از سانتریفیوژ گازی و مواد اولیه UF6 به‌حالت گاز است، کشورمان ابتدا از سال 1380 و از طریق مهندسی معکوس سانتریفیوژهای IR1، وارد عرصه ساخت این نوع ماشین‌ها شد و پس از آن در 18 سال گذشته گام‌به‌گام در این عرصه پیشرفت داشته تا جایی که امروز مدعی هستیم هر نوع سانتریفیوژی را به‌صورت صددرصد بومی طراحی می‌کنیم و می‌سازیم.

در این میان یکی از جدیدترین و پیشرفته‌ترین سانتریفیوژهای ایرانی که به‌نوعی جدیدترین زنجیره ابتدایی را نیز به ما هدیه کرده، از نوع سانتریفیوژ 6-IR است که بعد از سال‌ها تحقیق و توسعه توانسته امروز با تشکیل یک زنجیره 20عددی از آن در سایت غنی‌سازی شهید احمدی روشن (نطنز) گام بزرگی برای ایران اسلامی در عرصه غنی‌سازی به‌شمار رود، گامی که به‌توصیف متخصصان این حوزه باعث جهش 10برابری میزان غنی‌سازی ایران در سال می‌شود.

از نکات برجسته در این زمینه ساخت بومی این سانتریفیوژ در داخل و در کارخانه مونتاژ پیشرفته سانتریفیوژ در نطنز است، جایی که علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی در خردادماه سال قبل از آن رونمایی کرد و گفت: "این سالن برای سانتریفیوژهای IR-2m ,IR-4 ,IR-6 که جزو سانتریفیوژهای پیشرفته ما هستند، مناسب است، هم‌اکنون ظرفیت این سالن حدود 60 ماشین در روز است و اگر 60 عدد 6-IR را بخواهیم مونتاژ کنیم 60 تا 10 سو می‌شود 600 سو، ماهی 18 هزار سو و 10 ماه می‌شود 180 هزار سو؛ یعنی در عرض 10 ماه مجموعه سالن‌هایی که ایجاد شده‌اند، می‌توانند 180 هزار سو یا همان 190 هزار سوی مدنظر را تولید کنند". صالحی در بهمن ماه گذشته برای اولین بار خبر از آغاز تلاش برای تشکیل زنجیره 20تایی سانتریفیوژهای 6-IR داد و گفت: به‌زودی این اتفاق آغاز می‌شود.

ظرفیت غنی‌سازی 6-IR

یکی از مسائل مهم در سانتریفیوژ که به‌ویژه در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته، ظرفیت غنی‌سازی این ماشین‌ها در سال یا همان سو (SWU) است. برای ماشین 6-IR این میزان 10 سو اعلام شده که حدود 10 برابر ماشین‌های IR-1 فعلی و به این معنی است که ماشین جدید در سال می‌تواند 10 کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده به ما بدهد. این تفاوت در سو ناشی از پیشرفت‌های مهمی است که در ماشین نسل 6 صورت گرفته که از آن جمله می‌توان به جنس کامپوزیتی روتور آن در مقایسه با آلومینیومی بودن روتور IR-1 و سبک شدن روتور به‌دلیل استفاده از الیاف کربن، استفاده از یاتاقان به‌جای سوزن، افزایش قطر ماشین و... اشاره کرد.

وضعیت برجامی 6-IR

اما ایران برای اقدامات خود در حوزه سوخت هسته‌ای و غنی‌سازی  از جمله درباره سانتریفیوژ 6-IR محدودیت‌هایی را بر اساس برجام قبول کرده است. در متن اصلی برجام در دو ماده 3و4 زیر فصل غنی‌سازی و تحقیق و توسعه به سانتریفیوژ 6-IR اشاره شده اما توضیح مشروح‌تر این دو بند در پیوست یک برجام در بخش "تحقیق و توسعۀ ماشین سانتریفیوژ" قابل مشاهده است.

بر اساس مواد 32، 39، 54 و 63 این بخش، ایران به انجام آزمایش روی تک‌ماشین‌های سانتریفیوژ 6-IR و زنجیره‌های میانی آن ادامه خواهد داد و از یک سال و نیم مانده به سال دهم، آزمایش روی زنجیره 30 ماشین را شروع خواهد کرد.

ایران این آزمایش‌ها را از تک‌ماشین و زنجیره‌های کوچک به زنجیره میانی با یک روال منظم جلو خواهد برد و بر اساس برنامه خود، در پایان سال هشتم ایران سالانه 200 عدد ماشین سانتریفیوژ IR-8 و 6-IR از هر نوع را به‌غیر از روتور تا سال دهم شروع خواهد کرد. بعد از سال دهم ایران ماشین کامل را به همین مقدار در سال تولید خواهد کرد تا نیازهای غنی‌سازی و تحقیق و توسعه غنی‌سازی خود را برآورده سازد.

جدی شدن استفاده از ماشین 6-IR و بر سر زبان‌ها افتادن این سانتریفیوژ جدید ایرانی به دوره ابتدایی خروج آمریکا از برجام و دستور رهبر انقلاب مبنی بر تسریع در آماده‌سازی زیرساخت‌های رسیدن به ظرفیت 190هزار سو در خرداد ماه سال قبل برمی‌گردد که علی اکبر ولایتی در سخنانی که بوی انتقاد از برجام از آن به مشام می‌رسید توصیه کرد استفاده از 6-IR و IR-8 سرعت بگیرد؛ پس از آن بود که دکتر صالحی در تیرماه 97 از ساخت یک کارخانه با ظرفیت تولید روزانه 60 موتور سانتریفیوژ ‌6-IR  خبر داد. صالحی در گفت‌وگو با خبرگزاری صدا و سیما، اظهار کرد: ما این کارخانه را به‌جای این‌که در هفت، هشت سال آینده بسازیم در حین مذاکره ساختیم، اما راه‌اندازی نکردیم. همان زمان این اقدام ایران با واکنش محتاطانه غرب روبه‌رو شد و در برخی محافل زمزمه خروج کشورمان از برجام به گوش رسید که البته توسط تهران تکذیب شد.

بازگشت‌پذیری با 6-IR

اما یکی از سؤالات مهم در این میان نقش سانتریفیوژ 6-IR در برنامه بازگشت‌پذیری احتمالی ایران است. جواب این سؤال را مهندس رحیمیان نماینده وقت سازمان انرژی اتمی در مذاکرات هسته‌ای در گذشته (سال 94) به خراسان داده و گفته بود: اگر بخواهیم در فردو به گذشته برگردیم دیگر انتخاب ما ماشین‌های نسل اول نیست و قطعاً از ماشین‌های پیشرفته‌تر مثل 6-IR یا IR-4 یا IR-8 استفاده می‌کنیم، در واقع کار درست این است که IR-1ها را جمع کنیم و ماشین‌های پیشرفته و با ظرفیت بیشتر بگذاریم، مثلا 1500 ماشین 20سو نصب کنیم که معادل 30 هزار سو می‌شود و این پاسخ محکمی به طرف مقابل و 3 برابر ظرفیت امروز نطنز است. با اقدام جدید ایران در عرصه 6-IR، گام بزرگی در عملیاتی کردن این نظریه که بازگشت‌پذیری ایران با ماشین‌های نسل اول نخواهد بود برداشته می‌شود و همان گونه که بهروز کمالوندی در گفت‌وگو با روزنامه همشهری تأکید کرده، نشان از این دارد که سخنان مقامات کشورمان در خصوص فضای خروج ایران در برجام یک بلوف نیست و می‌تواند نگرانی‌های طرف‌های مقابل را صدچندان سازد.

پیام روشن ایران به غرب

در مجموع به‌نظر می‌رسد با رونمایی از آغاز نصب زنجیره 20عددی 6-IR، اگرچه هنوز برای اتمام تست‌های مکانیکی و تزریق گاز UF6 راهی نه‌چندان طولانی باقی مانده و می‌توان گفت بیش از 70 درصد مسیر طی شده اما جهش کشورمان به سطح جدیدی از غنی‌سازی که 10 برابر گذشته است و به‌نوعی عبور از مرز میان کشورهای پیشرفته و درحال‌توسعه در این حوزه به‌شمار می‌رود و نیز توان جایگزینی 48 هزار ماشین 6-IR به‌جای ماشین‌های IR-1 فعلی در سایت نطنز که می‌تواند در نهایت 480 هزار سو غنی‌سازی در سال به ایران بدهد، اقدامی امیدبخش و نویدگر اتفاقی روشن در صنعت هسته‌ای کشورمان به‌رغم تهدیدات و محدودیت‌های صورت گرفته است، از طرف دیگر می‌تواند پیام‌هایی روشن برای طرف‌های مقابل و حتی همان یک کشور بدعهد در 1+5 باشد که بداند ایران اگرچه بر اساس سیاست اصولی خود همچنان به برجام پایبند بوده و گزارش‌های 14گانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز تأییدکننده این پایبندی هستند اما هرگز نباید به‌قول رئیس جمهور کشورمان آستانه تحمل جمهوری اسلامی در این زمینه را بیازمایند و بدانند صبر ایران نیز سقفی دارد که اگر از این سقف عبور کنند ایران تا رسیدن به غنی‌سازی صنعتی و بسیار فراتر از آن‌چه قبل از برجام بوده فاصله چندانی نخواهد داشت.

منبع: روزنامه خراسان

*