استعفای نظربایف و آینده قومی - جمعیتی قزاقستان
با استعفای نورسلطان نظربایف از ریاست جمهوری قزاقستان در ماه گذشته میلادی روند خروج روس تباران از این کشور افزایش یافته است هرچند هنوز آماری رسمی در این باره منتشر نشده است.
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، نورسلطان نظربایف آخرین رهبر باقی مانده از دوران اتحاد جماهیر شوروی در قرقیزستان است که از سوی بسیاری از روس ها ضامن حفظ هارمونی قومی آنها در این کشور بود. ایگو پرورزف تحلیل گر روس تبار ساکن قزاقستان معتقد است هرچند نظربایف در پشت صحنه سیاست قزاقستان باقی خواهد ماند اما به نظر می رسد جانشینان وی تمایل کمتری به حفط تعادل بین منافع روس های ساکن در قزاقستان با خود قزاق ها دارند. نخبگان و رهبران آینده این کشور به اولویت حفظ منافع قزاق ها تمایل دارند که این امر موجب نگرانی برای روس تبارها گردیده است. در نتیجه، مهاجرت اقلیت روس تبار در ماه های آینده روند چشمگیری به خود خواهد گرفت و از این رو قزاقستان بیش از همیشه تجربه قزاق بودن را خواهد داشت. این امر به صورت طبیعی باعث می شود که دولت قزاقستان توجه کمتری نسبت به اقلیت و جامعه روس تباران این کشور داشته باشد (1).
پرورزف معتقد است روس تبارها و جامعه روس زبان در قزاقستان چندان از استعفای نابهنگام نظربایف متعجب نشده است چرا که پیش بینی می کردند دیر یا زود او در زمان حیات خود قدرت را ترک خواهد کرد. اما برخی تغییرات برق آسا از جمله تغییر نام پایتخت این کشور از «آستانه» به «نورسلطان» نگرانی هایی را برای آنها موجب شده است. روس تبارها و جامعه روس زبان نام جدید پایتخت قزاقستان را نامی بسیار «شرقی» می بیند و آن را نشانه ای از سوی رهبران جدید این کشور برای ترک این کشور از سوی این اقلیت می داند. اگر چنان که انتظار می رود روند مهاجرت روس تبارها از این کشور ادامه یابد نسبت این اقلیت به کل جمعیت قزاقستان از 25 درصد کنونی طی 10 سال آینده به زیر 10 درصد خواهد رسید؛ و در آن زمان است که قزاقستان واقعا تبدیل به یک کشور آسیای مرکزی خواهد شد و نه جمهوری دو ملیتی که رهبران شوروی در ابتدا آن را تشکیل دادند.
علیرغم کمبود آمار در این زمینه، اما شواهدی وجود دارد که این روند مهاجرتی آغاز شده است. پرورزف اشاره می کند: «تقریبا هر روز ساکنان بومی آلماتی در شبکه های اجتماعی می بینند که یکی از آشنایانش با وجود اینکه در قزاقستان از وضعیت اقتصادی مناسبی برخوردار است همراه با خانواده به روسیه مهاجرت کرده است. این امر باعث شده که حتی کسانی که هرگز به دنبال این کار نبوده و یا دلیلی برای آن نداشته اند در حال حاضر به فکر مهاجرت بیفتند.»
این وضعیت البته در برخی از موارد مشابه روند مهاجرتی است که در اوایل دهه 1990 میلادی و پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی اتفاق افتاد. نظربایف از ترس آنچه که ممکن است این روند مهاجرتی بر اقتصاد کشورش ایجاد کند و از سویی برای حفظ روابط با مسکو و شرکت های روسی تلاش کرده برای کاهش سرعت مهاجرت روس تباران از این کشور توجه ویژه ای را به این اقلیت ابراز کند. هر چند انگیزه زیادی برای این کار ندارد چرا که خروج روس ها همراه با ورود شرکت های غربی می تواند باشد. جانشینان نظربایف پیش زمینه مشابهی مانند او ندارند و کشورشان نیز به نسبت زمانی که نظربایف در دهه 80 میلادی به قدرت رسید بسیار بیشتر قزاقی است.
آرایش قومی دولت قزاقستان نشان دهنده این تغییر قومی-جمعیتی است. در دهه های اخیر سهم غیر قزاقی ها در اداره دولت به طور مداوم کاهش یافته است. به طور مثال اولین نخست وزیر قزاقستان پس از تشکیل این جمهوری فردی اوکراینی به نام ترشچنکو بود ولی دولت فعلی به طور انحصاری از قومیت قزاق تشکیل شده است. در واقع وضعیت قومیت قزاق در حال حاضر روندی صعودی دارد؛ مساله ای که هم روس ها و هم قزاق ها خصوصا با استعفای نظربایف شاهد سرعت بیشتر آن هستند.
اما این ماجرا پیچیدگی هایی دارد که ممکن است عواقب بیشتری را موجب شود. بسیاری از قزاق های نخبه و موفق، به زبان روسی صحبت می کنند و در نتیجه شکاف اصلی در جامعه بین گروه های قومی ایجاد نمی شود بلکه بین قزاقستانی های قزاق زبان و روس زبان اتفاق خواهد افتاد. خروج اقلیت قومی روس در واقع گروه قزاق های روس زبان را در موقعیت ضعیف تری قرار می دهد و از این رو قزاقستان بیش از گذشته هویتی سنتی-اسلامی و آسیای مرکزی به خود خواهد گرفت.
درصد قومی قزاق ها در بین جمعیت روس زبان این کشور، که خود محصول سیاست های شوروی است، بسیار زیاد است. در حقیقت دولتی که از لحاظ قومی اختصاصا از قزاق ها تشکیل شده است اما جلسات خود را به زبان روسی برگزار می کند و این امر موجب نارضایتی قزاق زبان ها است. قزاق زبان ها دلایل دیگری نیز برای سرخوردگی و ناراحتی نسبت به روس ها و قزاق های روس زبان دارند؛ قزاق های روس زبان عموما ثروتمندتر هستند و نگرش های اروپایی نسبت به جامعه و زندگی خانوادگی دارند. در حالی که قزاق زبان ها بیشتر گرایش به سبک زندگی سنتی دارند.
هر چند طی سالهای اخیر سهم قزاق زبان ها از قدرت افزایش یافت اما نظربایف همواره از قزاق های روس زبان حمایت کرده است. روند جدید خروج روس ها و روس زبان ها باعث خواهد شد که قزاقستانی های قزاق زبان و سنت گرا بیش از گذشته و با آزادی بیشتر دیدگاه های خود را مطرح و پیگیری کنند.
این روند باعث ایجاد شکاف هایی جدی در جامعه قزاقستان خواهد شد؛ در وحله اول بین روس تبارها و قزاقستانی های قزاق زبان و سپس بین قزاقستانی های روس زبان و قزاقستانی های قزاق زبان. در صورت عدم مدیریت ممکن است قزاقستان در آینده با بی ثباتی های اجتماعی و سیاسی روبرو شود. به نظر می رسد که جانشینان نظربایف تعهد چندانی به عواقب این وضعیت از خود نشان ندهند.
1. https://lenta.ru/articles/2019/04/05/uhodite/
/ انتهای پیام