رقبای منطقه‌ای ایران در عراق|بخش دوم: ترکیه

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، در قسمت گزارش رقبای منطقه ای ایران در عراق به عربستان پرداخته شد که طی دو سال اخیر و به ویژه ماه های گذشته تلاش زیادی برای توسعه روابط در سطوح سیاسی، اقتصادی و فرهنگی داشته است. سرمایه گذاری عربستان در عراق، گشایش سفرات و کنسولگری های عربستان در عراق و همینطور مقامات رده بالای سیاسی به ویژه از عراق به عربستان که پس از سه دهه انجام می شود، از نمونه های این تلاش است که فارغ از موفقیت آن در میان مدت و بلند مدت باید مورد توجه مقامات کشورمان قرار گیرد.

در این قسمت به دیگر رقیب منطقه ای یعنی ترکیه اشاره خواهد شد که در بعد سیاسی و اقتصادی طی 16 سال گذشته و با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه موفقیت های چشمگیری در داخل ترکیه و همینطور سطح منطقه ای و حتی فرامنطقه ای نظیر آسیای میانه، آفریقا و آمریکای لاتین داشته است.

روابط سیاسی

در بعد سیاسی روابط دو کشور به ویژه بعد از دوره رژیم بعث با فراز و نشیبهایی روبرو بوده است.

اسفند ماه سال 1395 مسعود بارزانی رئیس وقت اقلیم کردستان عراق به ترکیه سفر کرد در این سفر اتفاقات تامل برانگیزی رخ داد که اولین آن عبارت بود از، برافراشتن پرچم کردستان در فرودگاه در مراسم استقبال از بارزانی. این مسئله موجب شد بسیاری از ناظران رفتار ترکیه را با رئیس اقلیم کردستان همانند استقبال از رئیس یک دولت مستقل ارزیابی کنند.

البته این رویکرد ترکیه نسبت به اقلیم کردستان و بارزانی به دنبال منافع سیاسی و اقتصادی بود.

در بخش سیاسی، آنکارا تلاش داشت با پررنگ کردن نقش منطقه ای کردستان عراق و مسعود بارزانی، رقیب پ ک ک را در موقعیتی بهتر قرار دهد تا از این موضوع برای پیشبرد اهداف خود علیه پ ک ک و شورای رهبری آن که در کوهستان قندیل مستقر بود استفاده کند.

در بخش اقتصادی نیز، پس از سال 2009 با مهندسی احمد داوود اوغلو وزیر امور خارجه وقت ترکیه که بعدها در سال 2014 نخست وزیر ترکیه شد، آنکارا توجهات خود را به اقلیم کردستان به عنوان منبع تامین نیازهای انرژی خود معطوف کرد. حاصل این توجه، ایجاد خط لوله نفتی اقلیم کردستان به ترکیه در مدت زمانی کوتاه بود که باعث می شد اقلیم بتواند نفت منطقه را خارج از کنترل بغداد صادر کند که این امر برای دولتمردان بغداد گران آمده و بارها درباره آن هشدار دادند.

ترکیه همچنین در درگیری های بین بغداد و اربیل تلاش کرد بیشترین بهره برداری خود را داشته باشد و بر همین اساس اعلام کرد که تا زمانی که دو طرف به توافق نرسند، ترکیه پول نفت وارداتی از اقلیم را در بانک های خود نگه می دارد!

در بعد سیاسی نیز روابط دو کشور تا چند سال گذشته جالب توجه نبوده و به ویژه در دوره عبادی و مبارزه با داعش، شاهد حضور نیروهای نظامی ترکیه در موصل و شمال عراق به بهانه مبارزه با داعش و آموزش نیروهای نظامی کرد این منطقه بودیم که باعث موضع گیریهای شدید بغداد و پاسخ های تند آنکارا شد.

شدیدترین این موضع گیری ها در مهرماه 95 رخ داد که در آن عبادی خواستار بیرون رفتن نیروهای نظامی ترک از شمال عراق شد و اردوغان به وی پاسخ داد: عراق درخواست های مشخصی از ما در مورد بعشقیه داشت و اکنون آنها به ما می گویند عراق را ترک کنیم، اما ارتش ترکیه هنوز آنقدر ضعیف نشده است که از شما دستور بگیرد. نخست وزیر عراق به من توهین می کند. حد و مرز خود را بشناس.

رویای استقلال و تجزیه طلبی بارزانی اما شرایط را تغییر داد.

مهر ماه 1396 با وجود همه هشدارهای داده شده به سران اقلیم کردستان به ویژه مسعود بارزانی از سوی بغداد، تهران و آنکارا، رفراندوم جدایی برگزار شد که این موضوع عاملی بود برای اتحاد ایران، ترکیه و عراق برای مقابله با این اقدام تجزیه طلبانه و ترکیه نیز روابط اقتصادی خود با اقلیم را معلق کرد و مرزهای زمینی و هوایی خود را همانند ایران به روی کردستان عراق بست. امری که در نهایت با ورود نیروهای نظامی عراق به کرکوک به بن بست خورد و بارزانی از اقدام خود عقب نشینی کرد.

با عقب نشینی و کناره گیری مسعود بارزانی از ریاست اقلیم، برادرزاده وی نیچروان که نخست وزیر اقلیم بود همه تلاش خود را برای بازگشت روابط کردستان عراق با ایران و ترکیه به حالت سابق به کار بست که این امر به مرور زمان در حال رخ دادن است.

روابط اقتصادی

در مرز 370 کیلومتری ترکیه و عراق تنها دو گذرگاه مرزی هابور(خابور) و اوزوملو وجود دارد که واردات و صادرات کالا و عبور و مرور مردمی را در بر می‌گیرد.

حجم صادرات ترکیه در سال 2018 بالغ بر 8.3 میلیارد دلار است که این رقم نسبت به سال 2013 که 11.9 میلیارد دلار بود افت زیادی پیدا کرده است. یکی از دلایل این افت صادرات مربوط به رویکرد مردم عراق نسبت به ترکیه است که به دلیل آنچه حمایت ترکیه از داعش قلمداد می‌کردند، کالاهای این کشور را تحریم کردند.

همچنین ترکیه 1.4 میلیارد دلار در سال 2018 از عراق واردات داشته که نسبت به سال های گذشته بیشتر است.

صادرات ترکیه به عراق شامل مواد غذایی، فولاد و ماشین آلات بوده و واردات این کشور از عراق شامل ذغال سنگ و نفت خام است.

مدتی پیش مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه که به عراق سفر کرده بود، اعلام کرد که به دنبال گسترش روابط تجاری آنکارا – بغداد به 100 میلیارد دلار است. رقمی که برای روابط با روسیه نیز عنوان شده ولی درباره عراق کمی اغراق آمیز و دست نیافتنی به نظر می رسد.

روابط دو کشور در حال حاضر و با توجه به ظرفیت‌های موجود توان چنین توسعه ای را نداشته زیرا زیرساخت های آن فراهم نیست.

عراق و ترکیه تنها دو گذرگاه مرزی دارند و همچنین نگاه مردم عراق به مقامات ترکیه باعث شده که حجم روابط دو کشور طی سالیان گذشته به بیش از 12 میلیارد دلار در سال نرسد.

اقدام اخیر ترکیه در ساخت سد ایلیسو که بر روی رود دجله قرار گرفته و در صورت آبگیری، باعث کاسته شدن از 50 درصد آب ورودی به عراق می شود نیز در روابط دو کشور تاثیر گذار بوده است.

این موضوع تا به آنجا اهمیت دارد که در سفر سال 93 احمد داوود اوغلو نخست وزیر وقت به عراق، آیت الله سیستانی از وی خواست تا مانع آبگیری این سد شود و این روند متوقف شد.

در سال گذشته نیز ترکیه مجدداً اقدام به آبگیری سد کرد که با اعتراضات عراق و ایران فعلاً از آن منصرف شده است.

ترکیه تلاش دارد تا با راه اندازی یک گذرگاه مرزی دیگر به نام "اُواکوی" درصدد افزایش مرزهای تجاری و در نتیجه توسعه تجارتش با این کشور است.

سفر رجب طیب اردوغان در اواسط ماه جاری نیز می تواند نقطه عطفی بر توسعه روابط دو کشور قلمداد شود.

ترکیه به سرعت در حال گسترش روابط تجاری خود با کشورهای منطقه است که البته در این مسیر با چالش‌هایی روبروست که رقابت تخریبی با عربستان، امارات و مصر بر آن تاثیرگذار خواهد بود.

افق تجارت 100 میلیارد دلاری با عراق اگرچه دور از دسترس به نظر می رسد، اما نشان از عزم آنکارا برای توسعه روابط با بغداد و اربیل را دارد که این موضوع باید مد نظر مقامات کشورمان قرار گیرد.

انتهای پیام/