گزارش تسنیم|دعوای پنهان محافظه‌کاران و پیروان آتاتورک
شواهد اجتماعی و بررسی رویدادهای تاریخی صد سال اخیر نشان می‌دهد که جریان محافظه‌کار اسلام‌گرا٬ از مصطفی کمال٬ کینه به دل دارد اما این کینه را به دشمنی و مخالفت آشکار با او تبدیل نکرده‌اند.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم٬ در یکصد سالگی آغاز مبارزات موسوم به مجادله ملی و برجسته شدن نقش ژنرال مصطفی کمال پاشا در مبارزه با اشغال‌گران و آغاز روندی که منجر به تاسیس جمهوری ترکیه شد٬ ترکیه در مقطع تاریخی و فکری نوینی به سر می‌برد و بسیاری از حوزه‌های فکری، سیاسی و اجتماعی٬ تحت تاثیر اقتدار 17 ساله حزب عدالت و توسعه قرار گرفته‌اند.
آیا پایان آتاتورک‌گرایی فرا رسیده است؟
همین چند روز پیش بود که پس از درگذشت یکی از مورخین نامدار معاصر ترکیه به نام قادر مصر اوغلو٬ دو برخورد متفاوت با مرگ او صورت گرفت.
رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه، فواد اوکتای معاون رئیس جمهور، برات آلبایراک وزیر امور مالی و داماد رشد اردوغان و دیگر چهره‌های برجسته حزب حاکم به مناسبت درگذشت این مورخ ترک با انتشار پیام‌هایی درگذشت او را تسلیت گفته و فقدان او را برای ترکیه یک ضایعه بزرگ قلمداد کردند و مصطفی شن توپ رئیس مجلس ترکیه تابوت او را بر دوش گرفت.
اما این مورخ ترک که از علاقه مندان دوران عثمانی بود، پیش از وفات خود با انتشار چند پیام توییتری وصیت کرده بود که هیچ کدام از دوستداران و هواداران مصطفی کمال آتاتورک در مراسم تشییع جنازه او حضور پیدا نکنند.
او از منتقدین آتاتورک بود و معتقد بود که مصطفی کمال پس از تاسیس جمهوری ترکیه، شریعت اسلام و اخلاق و آداب اسلامی را در ترکیه تضعیف کرده است.
نقطه مقابل مورد مصر اوغلو٬ انتشار کتاب نفیس ییلماز اوزدیل در مورد زندگی آتاتورک بود که به مناسبت تاریخ تولد آتاتورک یعنی سال 1881 میلادی٬ تنها با شمارگان 1881 جلد چاپ شد و با آن که قیمت هر جلد آن معادل یک ماه حقوق یک کارمند بود٬ تنها در عرض دو ساعت تمام نسخه‌های آن به فروش رفت و نشان داد که تعصب بر سر آتاتورک برای علاقمندان او می‌تواند جنبه لوکس و کلکسیونی هم داشته باشد.
«آتاتورک‌گرایی» و به قول ترک‌ها٬ آتاتورکچیلیک٬ حالا دیگر یک ایدئولوژی مستولی و حاکم نیست و رفته رفته گرایش به آتاتورک و ارج نهادن به جایگاه سیاسی و فکری او٬ صرفاً به میراث خانواده‌های کمالیست و هواداران حزب جمهوری خلق تبدیل می‌شود و محافظه‌کاران روز به روز از او فاصله بیشتری می‌گیرند.
مخالفت با آتاتورک
شواهد اجتماعی و بررسی رویدادهای تاریخی صد سال اخیر نشان می‌دهد که جریان محافظه‌کار اسلام‌گرا٬ از مصطفی کمال٬ کینه به دل دارد، اما این کینه را به دشمنی و مخالفت آشکار با او تبدیل نکرده‌اند.
در سالیان اخیر٬ در برخی از شهرهای ترکیه٬ اهانت به مجسمه‌های آتاتورک٬ دور انداختن عکس‌ها و تمثال‌های بزرگ او٬ زدودن نام آتاتورک از اماکن آموزشی و خدماتی٬ تضعیف جایگاه اجتماعی و فرهنگی نهادهای مبلغ افکار آتاتورک و انتشار گفته‌های تند علیه آتاتورک در فضای مجازی٬ از مهم‌ترین رفتارهای محافظه‌کاران برای ابراز مخالفت با آتاتورک بوده است.
اما این رفتارها هنوز هم به یک گفتمان تبدیل نشده و توهین به آتاتورک یا نادیده گرفتن جایگاه او در تاریخ ترکیه به یک عرف تبدیل نشده است. چرا؟ به دو دلیل مهم: اول این که حتی محافظه‌کاران نیز بر این باورند که آتاتورک یک چهره ملی مهم است و اگر او نبود٬ معلوم نبود پس از جنگ جهانی نخست بر سر تکه‌های باقیمانده سرزمین عثمانی و آناتولی چه بلایی می‌‌آمد.
دوم این که در طول صد سال اخیر٬ منهای دوران اقتدار حزب عدالت و توسعه و بخشی از دوران حزب رفاه٬ جریان کمالیست و ارتش٬ در ترکیه از چنان قدرتی برخوردار بوده‌اند که هیچگاه اجازه نمی‌دادند به هیچ وجه در مورد آتاتورک بحث و مخالفت به میان بیاید.
اما حالا٬ جریان محافظه‌کار در رسانه‌ها٬ محافل دانشگاهی و فکری و برخی حوزه‌های دینی و طریقتی٬ آشکارا دم از این موضوع می‌زنند که مصطفی کمال٬ پس از تثبیت پایه‌های قدرت جمهوری ترکیه٬ بیشترین آسیب را به شریعت اسلام و دین‌داری زد و کاری کرد که هزینه دین‌داری و پافشاری بر آرمان‌ها و عادات و رفتارهای سبک زندگی اسلامی٬ به شدت برای خانواده‌های دین‌باور٬ بالا و غیرقابل جبران باشد.
آنان معتقدند که به خاطر محدودیت‌های مرتبط با حجاب و پوشش و راه ندادن دختران و زنان محجبه به دانشگاه‌ها و همچنین مبارزه با نماز و قرآن در ارتش و ساختار پلیس و ادارات٬ محافظه‌کاران به حاشیه رانده شدند.
اتاق فکر آکپارتی و آتاتورک
حزب عدالت و توسعه نیز با آن که همواره دست کم در حد پروتکل و تشریفات٬ احترام آتاتورک را نگاه داشته٬ اما در عمل کاری کرده که یاد کردن از آتاتورک و صحبت کردن از او٬ صرفاً یک موضوع مناسبتی٬ تاریخی و فرمالیته باشد و فقط در برخی مناسبت‌های ملی٬ از آتاتورک یاد شود.
سال گذشته در شرایطی که کمالیست‌ها انتظار داشتند که فرودگاه جدید استانبول به نام آتاتورک نامگذاری شود٬ اما اردوغان در اقدامی زیرکانه اعلام کرد که فرودگاه آتاتورک سرجایش می‌ماند و تعطیل نخواهد شد. بنابراین منطقی نیست که آن نام٬ بر فرودگاه جدید گذاشته شود. لذا فرودگاه جدید را استانبول نام نهادند و بعد از مدتی فرودگاه آتاتورک٬ عملاً به یک منطقه نظامی بسته و محدود برای آزمایش هواپیماهای بدون سرنشین تبدیل شد.
اردوغان در چند سال اخیر بارها با یاد کردن از دوران عثمانی و استفاده از اسامی مختلفی همچون سلطان یاووز سلیم٬ نشان داده که علایق حزب حاکم با گرایش‌های حزب جمهوری خلق و هواداران آتاتورک٬ از زمین تا آسمان فاصله دارد.
آتاتورک و دوران نوین
برخی از نهادهای فکری و مدنی و انجمن‌های فعال در حوزه نشر افکار و آثار آتاتورک٬ تلاش می‌کنند نشان دهند که تفکرات آتاتورک می‌تواند در تمام اعصار٬ راهنمای رهبران ترکیه باشد.
اما کیست که نداند در چند دهه اخیر٬ اصلی‌ترین حزب معتقد به تفکرات آتاتورک یعنی حزب جمهوری خلق که به دست خود آتاتورک تاسیس شده٬ عملاً نتوانسته برای کسب رای اعتمادی مردم و به دست آوردن قدرت٬ برنامه روشنی داشته باشد.
ترکیه در شرایط کنونی تلاش می‌کند علاوه بر گرایش به سمت غرب و ناتو٬ در جهان اسلام و در حوزه‌های سیاسی٬ فکری٬ فرهنگی و اقتصادی مختلفی از آسیای میانه تا خاورمیانه و آفریقا٬ به عنوان یک کشور اسلامی٬ پایه‌های خود را تقویت کند و در بیان اهداف و آرمان‌های سیاسی و فکری سیاست خارجی ترکیه٬ سخنی از آتاتورک و میراث فکری او به میان نمی‌‌آید.
بنابراین می‌توان چنین پیش‌بینی کرد که در صورت تداوم موازنات سیاسی داخلی کنونی در ترکیه و راکد ماندن میزان رای و محبوبیت جریان کمالیست٬ رفته رفته در نظام آموزشی٬ فرهنگی و رسانه‌ای ترکیه٬ محل چندانی برای تداوم نفوذ آتاتورک باقی نماند و در سطح جامعه ترکیه نیز٬ رفته رفته جریان کمالیسم به یک جریان ضعیف و محدود تبدیل شود.
انتهای پیام/
