«سفری به سینکیانگ» ــ ۴ |از موسیقی با ریشه ایرانی تا تبدیل بیابان به جنگل
دولت چین در راستای افزایش بهره‌وری و مقابله با افراط‌گرایی در بزرگترین استان خود طرح‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی متنوعی را به اجرا در آورده که باعث افزایش سطح رفاه مردم سین کیانگ شده است.
گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم ــ استان سینکیانگ در شمال غربی کشور جمهوری خلق چین واقع شده است. سینکیانگ در واقع مرکز اوراسیا محسوب می‌شود و مساحتی بیش از 1.66 میلیون کیلومترمربع (17 درصد مساحت چین) را به خود اختصاص داده است. براساس مستندات و شواهد تاریخی، سینکیانگ پلی برای ارتباط قاره اوراسیا، کانال تبادلات تمدنی و اصلی‌ترین مسیر "جاده ابریشم" بوده است که شرق باستانی را به ممالک غرب متصل می‌کرده است. سینکیانگ به‌دلیل هم‌مرز بودن با هشت کشور و موقعیت خاص جغرافیایی و تنوع اقوامی که در پهنه زیستی خود دارد همواره شاهد حرکت‌های جدایی‌طلبانه و تضادهای قومی، نژادی و مذهبی بوده است که این مسأله در سال‌های اخیر با بروز جدی حرکت‌های تروریستی و افراط‌گرایی شدّت و حدّت بیشتری یافته است.
به‌طوری که پای تعدادی از گروهک‌های تندروی اویغوری که پیش از این از پیوستگان به طالبان در افغانستان معرفی می‌شدند، در سال‌های گذشته حتی به سوریه و عراق نیز باز شد و گروهک ترکستان شرقی یکی از متحدان جدی جبهه النصره محسوب می‌شود. اکنون بعد از شکست هیمنه تروریست‌ها در منطقه غرب آسیا، بزرگترین نگرانی مردم سینکیانگ بازگشت این تروریست‌ها به سینکیانگ و یا ترویج تفکرات و یارگیری مجدد ایشان در منطقه است، اتفاقی که به‌صورت موردی طی چند سال گذشته در این منطقه روی داد و انجام حملات تروریستی و حمله به مردم هزینه‌های زیادی برای جامعه سینکیانگ به‌همراه داشت.
سیاست‌های بسته دولت چین در دوره‌های گذشته، درگیری‌های قومی میان اویغورها و اقوامی همچون قوم هان، روحیات سلحشورانه و استقلال‌طلبانه اویغورها، نفوذ جریانات افراطی، انحرافات آموزشی و همچنین دست‌اندازی‌ها و تحریکات سیاسی کشورهای غربی و عواملی از این دست همواره به‌عنوان پاره‌ای از دلایل وقوع این اتفاقات قلمداد می‌شدند.
از چند سال پیش دولت رئیس جمهور شی جین پینگ پس از سال‌ها مواجهه با معضل افراط‌گرایی توانسته با شناسایی جزئی‌تر عوامل گرایش به تروریسم و افراط‌گرایی در این منطقه، ضمن تغییر و اصلاح برخی رویکردهای سابق، سیاست‌های کنترلی، امنیتی، فرهنگی، اقتصادی و رفاهی جدیدی را در قالب یک برنامه جامع تهیه و اجرا کند که مواجهه با این مسائل را طی حداقل سه سال گذشته در حد قابل قبولی مدیریت کرده و به نتایج درخور توجهی منجر شده است. با فراهم شدن فرصتی برای سفر به استان سینکیانگ، تیم خبری خبرگزاری تسنیم، در سلسله‌گزارش‌های میدانی به شناخت بهتر پهناورترین استان چین پرداخته و برخی از برنامه جامع دولت چین برای مواجهه با این مسائل را منتشر می‌کند. البته ناگفته نماند که این برنامه هنوز از جهات گوناگونی دچار ضعف‌ها و گسست‌هایی نیز هست که به‌نظر می‌رسد بخشی از آن به عدم احصای جزئی و شناخت دقیق دولت چین از گرایشات گوناگون اسلامی و گروهک‌های تکفیری برمی‌گردد. از سوی دیگر بخشی از اقدامات دولت چین برای مهار ابتدایی ماجرا با واکنش جدی و انتقادات رسانه‌های غربی، ترکی و عربی نیز مواجه بوده است که دولتمردان چین درباره آن توضیحاتی ارائه می‌کنند.
گزارش میدانی این سفر در بخش‌های مختلف منتشر می‌شود. در بخش اول به بررسی جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی استان سینکیانگ پرداخته شد. بخش دوم به بررسی تنوع قومیت‌ها و مذاهب در این استان و منشأ افراط‌گرایی در چین پرداخت. در بخش سوم راهکارهای دولت چین برای مبارزه با افراط‌گرایی و تروریسم مورد بررسی قرار گرفت. در چهارمین و آخرین بخش به طرح‌های توسعه‌ای دولت چین برای افزایش بهره‌وری و سطح رفاه مردم استان سین کیانگ پرداخته می‌شود.
* * * * *
مهدکودک هایی برای تربیت نسل بعد
اقدام دیگری که دولت چین به موازات این مراکز برای هدایت فرهنگی و آموزشی خانواده‌های ساکن سین کیانگ در نظر گرفته است، ایجاد مهدکودک‌های رایگان برای آموزش فرزندان و نسل جدید آنان در سطح شهرهای استان سین کیانگ است که در این مهدهای کودک فرزندان این خانواده‌ها تحت آموزش‌های منطبق با سیاست‌های دولت چین قرار می‌گیرند و به نوعی دولت از این طریق نسل بعدی آنان را تربیت می‌کند. این سیاست موجب شده تا برخی رسانه‌ها نسبت به تغییر هویت مسلمانی نسل بعدی مردم سین کیانگ ابراز نگرانی کنند که در این باره هم دسته دیگری از برنامه‌های دولت چین به این موضوع اختصاص یافته که برای سنین بالاتر کلاس‌های آموزش دهنده فرهنگ فولکلور با هدف حفظ باورهای کهن این مردم برگزار شود.
تصویری از یک مهد کودک در شهر آکسو
در مهدکودک‌های مذکور مربیان بومی مشاهده می‌شوند که انگیزه بالایی برای تربیت نسل جدید دارند و برنامه‌های قابل توجهی با هدف آموزش مهارت، بالابردن استعداد، توانایی انجام کارهای فیزیکی، تقویت حس اعتماد به نفس، تعهد اجتماعی، عقل معاش و همچنین حس تعاون و همکاری در این مراکز در حال اجراست و تمام این پروژه ها با هدایت دولت پیش برده می‌شود. تمامی این آموزش‌ها در قالب بازی به کودکان آموزش داده می‌شود، بازی‌هایی همچون عبور از موانع سخت با همکاری تیمی، بازی بازار و تمرین ساخت محصول و فروشندگی، بازی طراحی و نقاشی به طوری که هر کودکی بر روی دیوار مجموعه آثار خود را به تفکیک و در کنار دیگر دوستانش در پوشه‌ای مخصوص مشاهده می‌کند.
برپایی بازارهای کودکانه در مهدکودک
ایجاد حس رقابت با نمایش نقاشی‌های کودکان در راهروهای مهدکودک
تمرین بازی‌های گروهی در مهدکودک
بازی کودکان در حیاط مهد کودک
همچنین ساخت موزه‌های متعدد در این منطقه باعث شده که بخش قابل توجهی از تاریخ مردم سین کیانگ به صورت مستند در این مراکز محفوظ باقی بماند و از طرفی یک جذابیت گردشگری برای این مناطق نیز به شمار برود. هر چند که بعضاً در میانه گفتار برخی از راهنمایان این موزه ها و همچنین بخش هایی از مطالب نوشته شده در موزه ها هنوز برخی گرایشات جانبدارانه نسبت به یک قومیت خاص و در ضدیت با دیگر اقوام دیده و شنیده می‌شود.
موزه مردم شناسی ارومچی
مرد مومیایی کشف شده در حفاری‌های حومه ارومچی متعلق به سه هزار سال قبل
قلمدان متعلق به هزار سال قبل منقش به اسماء الهی
ساز قانون متعلق به سده‌های قبل در موزه ارومچی
دولت چین سرمایه‌گذاری‌های حمایتی گسترده‌ای را هم در دستور کار خود قرار داده تا از این طریق بتواند محیط روستاهای استان سین کیانگ را به دهکده‌های تفریحی و گردشگری تبدیل کند و بخشی از مردم روستا به کمک دولت در کنار فعالیت‌های کشاورزی به فعالیت هایی درآمدزا در این قالب ها نیز مشغول هستند.
یکی از مراکز گردشگری در روستایی در حومه شهر خُتَن
سرمایه گذاری برای حفظ صنایع دستی و حمایت از کارگاه های تولید کننده صنایع دستی، پوشاک، قالی بافی و ... در محیط های روستایی یکی دیگر از سیاست‌های هوشمندانه دولت شی جین پینگ است که به صورت فراگیر در این استان در حال اجرا است. این پروژه ها پیش از این در چند روستا به صورت پایلوت اجرا شده و امروز به صورت فراگیر در حال گسترش در نقاط مختلف استان است.
مرکز هنرهای موسیقی مقام
مرکز موسیقی مقام یکی دیگر از مراکزی است که هر ساله تعداد زیادی هنرجو پذیرفته و با حمایت دولت، موسیقی فولکلور و آوازهای سنتی سرزمین سین کیانگ و موسیقی اویغوری را زنده نگه می‌دارد و این سیاست دولتی دیگری است که قدری از حساسیت‌ها نسبت به دولت برای تغییر پیشینه فولکلور و تمدنی این منطقه می‌کاهد. در این میان نکته ای که برای هر ایرانی آشنا به دستگاههای موسیقی و آواز ایرانی نیز جالب توجه به نظر می‌رسد این است که نام تعداد زیادی از دستگاههای موسیقی و آوازها در این منطقه دقیقاً همان نام دستگاههای موسیقی ایرانی است. برای نمونه دستگاه سه گاه، چهارگاه یا آواز بیات ترک در دستگاه شور دقیقاً با همین نام در حیاط این مرکز موسیقی نوشته شده‌اند.
مجسمه توردی آخون که در سال 1956 درگذشت و از پیشگامان موسیقی مقامی سین کیانگ بود
همچنین بسیاری از سازهای موسیقی نیز دقیقاً با همان فرم سازهای ایرانی ساخته شده و بعضاً با نامی شبیه به همان نامی معرفی می‌شوند که در موسیقی ایران شناخته می‌شوند برای نمونه ساز کالون همان ساز قانون ایرانی است. بدیهی است که این پیوند بی ارتباط به سابقه تاریخی این منطقه که روزگاری متعلق به تمدن ایران باستان بوده است، نیست. در کتاب‌های تاریخی مکرر به این موضوع اشاره شده است که سابقه تاریخی زبان و نژاد خُتَنی‌ها و سکاها به تمدن ایران باستان و 12 قرن بعد از میلاد مسیح بر می‌گردد.
تعیین استان معین
بسیاری از شهرهای استان سین کیانگ به دلیل مشکلات زیرساختی و کاستی‌های پیشین مناطقی محروم برشمرده می‌شوند که سالیان سال از بودجه کافی برای توسعه برخوردار نبودند. همانطور که بیان شد، دولت چین در راستای این سیاست که محرومیت خود می‌تواند دلیلی بر سوء استفاده جریانات تندرو و رادیکال از مردم منطقه باشد چند سالی است که برنامه‌های جدی محرومیت زدایی و توسعه زیرساخت‌های استان سین کیانگ را در دستور کار خود قرار داده که یکی از مهمترین سیاست‌ها برای رفع محرومیت از این مناطق و تأمین بودجه لازم در قالب طرح تعیین استان معین برای هر یک از شهرهای سین کیانگ دیده می‌شود برای مثال شهر پکن موظف شده است که رقمی از مالیات سالیانه خود، چیزی در حدود 6 تا 10 درصد را به مدت 20 سال در اختیار چند شهر استان سین کیانگ قرار دهد.
یکی دیگر از اقدامات در قالب انتقال تکنولوژی و احداث کارخانه‌های مادر صنعت در این استان نمود پیدا کرده است که با سرمایه گذاری قابل توجه و انتقال تکنولوژی در عرض کمتر از دو سال، دولت چین توانسته حجم بالایی از شغل را در این منطقه ایجاد کند و با تکیه بر تولیدات این کارخانجات ماشین سازی توانسته قطعات اولیه و مورد نیاز بسیاری از کارخانجات دیگر را نیز تهیه کند و بخش قابل توجهی از فارغ التحصیلان مراکز فنی حرفه ای در قالب این برنامه جامع می‌توانند برای کار به چنین کارخانه‌هایی منتقل شوند.
شرکت "رایوال" یکی از این شرکت‌هاست که انواع نوارهای پلاستیکی مربوط به زمین‌های کشاورزی و گلخانه‌ای و بسته بندی محصولات را تولید می‌کند. تکنولوژی ابتدایی دستگاههای کارخانه در ابتدا تماماً از کشور آلمان وارد چین و منطقه سین کیانگ شده است و مواد پلیمری اولیه آن نیز امروزه از سنگاپور و آمریکا وارد این منطقه می‌شود. شرکت صنعتی تولیدی دستگاههای مادر تولید نساجی یکی دیگر از مجموعه کارخانجاتی است که توانسته مواد اولیه کارگاه‌های نساجی را در این استان تهیه کند. در این شرکت انواع دستگاههای ریسندگی و بافندگی تولید و عرضه می‌شود.
کارخانه "رایوال"
کارخانه "رایوال"
دولت همچنین سیاست‌های تشویقی مالی جدی برای متخصصان و کارآفرینان برجسته خود به شرط مهاجرت از شهرهای مدرن به این مناطق و کارآفرینی در نظر گرفته است و همین امر موجب شده که تعداد زیادی از اصحاب خدمات و کارآفرینان برجسته راهی این مناطق شوند.
کِکایا؛ پروژه سبز و الگویی برای ایران
شهر آکسو یکی از شهرهای استان سین کیانگ است که سالیان زیادی به سبب طوفان‌های شن و خاک خود شهره جهان شده بود. وضعیت به شدت نامناسب آب و هوا در بسیاری از اوقات سال شرایط زندگی را برای مردم این مناطق به شدت اسفناک کرده و مردم جرأت نداشتند برای ساعات زیادی از روز حتی از منازل خود خارج شوند.
تصویر هوایی از منطقه بیابانی پروژه «ککایا» در سال 1985
اما دولت چین در قالب یک برنامه دقیق از سال 1985 اقدام به اجرای پروژه عظیم موسوم به «ککایا» می‌کند و در عرض چند سال منطقه مذکور به یکی از سرسبزترین نقاط سین کیانگ و قطب های کشاورزی تبدیل شده است.
تصویر هوایی پروژه «ککایا»؛ رنگ سبز پیشرفت پروژه جنگل کاری در سال 1995 را نشان می‌دهد
این پروژه در سه فاز 10 ساله در سال 2015 به اتمام رسیده است و نکته جالب توجه درباره آن این است که با توجه به نزدیک بودن شرایط اقلیمی این منطقه به اقلیم جنوب و غرب کشورمان، ایران می‌تواند الگویی مناسب برای بیابان زدایی و رهایی از ریزگردهای منطقه باشد.
تصویر هوایی پروژه «ککایا»؛ سال 2017
ماجرا از این قرار است که دولت در ابتدا اقدام به هموار کردن زمین در این منطقه که دارای پستی و بلندی های عظیمی بوده است، می‌کند. اما به دلیل گستردگی و وسعت ماجرا در میانه کار اقدام به انتشار یک فراخوان عمومی کرده و از مردم دعوت به همراهی می‌کند. مردم که تلاش دولت برای بهبود شرایط را می‌بینند، همراه شده و دولت با در اختیار قرار دادن تراکتور به نیروهای مردمی داوطلب و حتی در بعضی مواقع ایجاد انفجار‌های هدایت شده تپه‌های بسیار بزرگ خاکی در این مناطق را نابود کرده و زمین منطقه را به شکلی یک دست مسطح می‌کند و بعد با رها کردن آب در کانالهای بزرگی که باز هم با کمک مردم و نیروهای دولتی تهیه شده موضوع تأمین آب زمین‌های کشاورزی و آبیاری قطره ای را در دستور کار خود قرار می‌دهد.
پروژه «ککایا»
امروز زمین‌های کشاورزی و باغ های بزرگ میوه که در حصار درختان سپیدار در برابر باد و طوفان مراقبت می‌شوند حجم بالایی از محصولات کشاورزی و انواع میوه‌ها را از این منطقه روانه بازارهای بین المللی می‌کنند. همچنین دولت در اقدامی هماهنگ و بطور موازی کارخانجات مدرن بسته بندی محصولات کشاورزی را در کنار همین مجموعه ها برپاکرده و پارک های علم و فناوری، محیط زیست و مراکز تهیه و پرورش نهال و مطالعات کشاورزی نیز در این مناطق به طور گسترده و جامع در کنار این مجموعه حضور دارند.
سیب از محصولات پروژه سبز «ککایا»
عناب یکی از محصولات پروژه سبز «ککایا»
همچنین راه اندازی موزه‌های کشاورزی و گلخانه‌های متعدد پرورش انواع گیاهان در کنار این مراکز خود به یک جاذبه گردشگری جذاب در این منطقه تبدیل شده است.
ایجاد پارک های ملی تفریحی از دیگر برنامه هایی است که دولت به منظور رفاه حال شهروندان این شهرها و همچنین کاهش میزان گردوغبار در شهر آکسو ایجاد کرده است. این پارک که امروزه به عنوان یک مرکز گردشگری معرفی می‌شود به دلیل حضور گونه‌های مختلف پرندگانی که به صورت آزادانه در محیط این پارک بزرگ زندگی می‌کنند، به یکی از جذابیت‌های جدی آکسو شهره شده است. پارکی که در عرض کمتر از دو سال ایجاد شده و کلنگ ایجاد آن از سال 2017 به زمین خورده است. به نوعی می‌توان گفت دولت چین اثبات کرده است که مهارت قابل توجهی در راه‌اندازی، پیش بردن و به سرانجام رساندن پروژه‌های جدید در زمینه‌های اقتصادی،گردشگری، فرهنگی و ... و آن هم در ابعاد بزرگ دارد.
این اقدام دولت ضمن اینکه موجب خلق تعداد بسیار زیادی شغل در منطقه آکسو شده، باعث شده که مهاجرت از منطقه‌ای که روزگاری آب و هوایی بسیار نامناسب برای زندگی داشت تقریباً به صفر رسیده و اتفاقاً موجب اقبال سرمایه گذاری و جذب مهاجر در این مناطق شده است. به نظر می‌رسد کمترین فایده این میزان از به جریان انداختن زندگی در این مناطق طی برنامه‌هایی که دولت شی جین پینگ اجرا کرده، امنیت برای منطقه و طبیعتاً دولت چین بوده است و امروز مردم این مناطق و حتی جریانات مسلمان اویغور بسیار بیشتر از گذشته دولت را در شناسایی و برخورد با گروهک های تروریستی همراهی می‌کنند و دولت و مردم مسلمان سین کیانگ روز به روز به یک همزیستی مسالمت آمیز نزدیک‌تر می‌شوند.
البته همانطور که اشاره شد بخش زیادی از اقدامات دولت چین در ایجاد مراکز فنی حرفه ای و کارگاه‌های تولیدی با انتقاد رسانه‌های غربی مواجه شده و از آن‌ها به اردوگاه‌های کار اجباری یاد می‌شود. برخی سازمان‌های حقوق بشری نیز ابراز نگرانی‌های گسترده‌ای در این سبک از مواجهه دولت چین با مردم این مناطق داشته‌اند. به نظر می‌رسد در رابطه با این بخش از ماجرا که گفته می‌شود هر فردی که ذره ای گرایشات اسلامی داشته باشد و یا برخوردار از محاسن بوده یا سفری به مکه داشته باشد راهی این اردوگاه‌ها می‌شود تا حدی مبالغه شده باشد اما در این باره که بخشی از افراد مشغول به فعالیت در این مراکز فنی حرفه ای و کارگاه های افرادی هستند که سابقه کیفری دارند، چندان بیراه گفته نشده است چه اینکه خود دولت چین نیز این را به صراحت اعلام و تأیید می‌کند که نگهداری این افراد درون زندان به مراتب هزینه زاتر از این است که این افراد در قالب این دست پروژه ها فرصت تربیت و زندگی دوباره را در اختیار داشته باشند.
عبدالولی پس از فراگیری مهارت در مراکز فنی حرفه‌ای به روستای خود بازگشته و زندگی تشکیل داده است
وی در یک کارخانه تولید کفش در نزدیکی روستا مشغول به کار شده و از زندگی خود راضی است
در روستاهای اطراف شهرهای بزرگ سین کیانگ، مکرر انسان‌هایی به چشم می‌خورند که سابقه افراط گرایی ضعیفی داشته‌اند و بعد از گذراندن دوره‌های آموزشی امروز با حمایت دولت توانسته‌اند برای خود شغلی دست و پا کنند و بعد از تشکیل خانواده در یک خانه روستایی به فعالیت کشاورزی و باغداری مشغول هستند و نکته مهم‌تر اینکه محصولات آن‌ها تماماً از جانب دولت و یا با حمایت دولت خریداری می‌شود. شاید این شیوه برای جوامع مدرن و دموکراتیک چندان مورد پذیرش نباشد اما این سیاست در کشور چین با جمعیتی در حدود یک میلیارد و 300 میلیون نفر یکی از دردسترس ترین شیوه‌هایی بوده است که تا کنون در مدیریت موضوع افراط گرایی با کمترین هزینه پاسخگو بوده است.
دانشکده طب مدرن و سنتی
یکی دیگر از مسائلی که در این منطقه به چشم می‌آید از موضوعی آغاز می شود که چندی پیش باز هم به موجی در رسانه‌های غربی علیه چین تبدیل شده بود. برخی رسانه‌ها مدعی شده بودند که دولت به دنبال ذخیره بانک ژنتیکی مردم منطقه سین کیانگ و مسلمانان برای مواجهه بیولوژیکی با آنان است. حال آنکه این مسأله به شکل دیگری نیز قابل روایت است هر چند که می‌توان از هر فعالیت بهداشتی و پزشکی چنین سوء بهره هایی نیز برد اما می‌توان ماجرا را از طرف خوب آن نیز دید که دولت چین به دلیل وضعیت بهداشت پایین در این مناطق اقدام به تأسیس مراکز درمانی و پزشکی گسترده و مجهزی کرده که حتی از دستگاههای به روز دنیا همچون سی تی اسکن‌های سه بعدی نیز برخوردارند و مردم این مناطق همگی به صورت رایگان در این مراکز تحت درمان قرار می‌گیرند. به عنوان مثال یکی از این مراکز، دانشکده طب سنتی چانجی در 30 کیلومتری ارومچی است که از کادر علمی مجرب و بیمارستانی مجهز برای درمان بیماران برخوردار است.
دپارتمان طب سنتی در دانشکده پزشکی چانجی
دولت چین در حالی اجرای این پروژه‌ها را طی دو تا سه سال اخیر سرعت بخشیده که برای عموم مناطق و شهرهای استان سین کیانگ برنامه چشم اندازی 20 ساله در نظر گرفته است و آنطور که گفته می‌شود برنامه ای برای این شهرها در نظر گرفته شده که استعداد آن‌ها تا حد شهرهای مدرن چین ارتقا یابد. جلسه چند هفته پیش رئیس جمهور چین با حضور 35 کشور جهان که در مسیر جاده ابریشم قرار دارند و دعوت از آنان برای اجرایی شدن این راهبرد و همچنین سرعت رشد اقتصادی این کشور این مدعا را چندان دور از ذهن نگه نمی‌دارد که منطقه سین کیانگ یکی از آینده دارترین مناطق در غرب چین خواهد بود.
اما همچنان جای این نکته خالی است که دولت چین درباره مواجهه با جریانات اسلامگرا و اتخاذ سیاست های دقیق در مواجهه با مسلمانان علاقه‌مند به مناسبات دینی نیازمند مشورت و مداقه بیشتر است.
هر چند دولت چین با بکارگیری برنامه‌ای هدفمند و اندازه‌گیری شده توانسته عملیات‌های افراطی و تروریستی در استان سین کیانگ را به صفر برساند و طبق آمار در 28 ماه گذشته کوچکترین اقدام افراطی یا تروریستی در این استان صورت نگرفته باشد اما باید به این مهم نیز توجه داشته باشد که صرف ارائه خدمات مالی و یا ایجاد محدودیت‌های مدیریتی و کنترلی که بخشی از آن‌ها توجیه عقلانی نیز دارد صرفاً به مثابه یک مسکن تلقی شده و نمی‌تواند جایگزین مهمترین عنصر یعنی ارائه آموزه‌های دقیق اسلامی و اعتقادی شود.
چه اینکه خلأ شناخت دقیق درباره جزئیات این موضوع موجب دست اندازی دولت‌ها و گروهک‌هایی خواهد شد که جزو سرمایه گذاران و پشتیبانان اصلی گروهک های افراطی در جای جای جهان هستند. به تعبیری عربستان سعودی یا امارات متحده عربی شاید بتوانند شرکای تجاری چین در حوزه انرژی باشند اما هرگز معلمان خوبی برای طلاب مشغول به تحصیل در مراکز اسلامی این کشور نخواهند بود.
انتهای پیام/