آیا در هر شرایطی می‌توان امر به معروف و نهی از منکر کرد؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، یکی از ارکان مهم اخلاقی اجتماعی در دین مبین اسلام ارزشی به نام امر به معروف و نهی از منکر است. این عمل در دسته‌بندی آموزه‌های کلامی جزو فروعات محسوب می‌شود و اگر به شکل مطلوب انجام پذیرد، جامعه را در مسیر تکامل خود به اهداف تعیین شده نزدیک و نیز بستر مناسبی را جهت برپایی دیگر شعائر اسلامی مهیا می‌کند.

این رفتار به قدری حائز اهمیت است که خداوند در آیات متعددی از قرآن از آن یاد کرده است. به عنوان مثال در آیه104 سوره آل‌عمران می‌فرماید: «وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُون‏؛‌ و باید از شما گروهى باشند که به سوى خیر دعوت کنند و به امر به معروف و نهی از منکر بپردازند؛ یقیناً اینان رستگارند».

امیرالمؤمنین(ع) در اهمیت امر به معروف و نهی از منکر آن را غایت دین‌داری معرفی کرده و فرمود: «نهایت دیندارى امر به معروف و نهى از منکر و بر پاى داشتن حدود (احکام الهی) است؛ غَایَةُ الدِّینِ‏ الْأَمْرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیُ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ إِقَامَةُ الْحُدُودِ» (غرر الحکم و درر الکلم، ص469) و یا در جایی دیگر فرمود: «تمام کارهاى نیکو و جهاد در راه خدا، برابر امر به معروف و نهى از منکر، چونان قطره‌‏اى‏ بر دریاى موّاج و پهناور است؛ مَا أَعْمَالُ الْبِرِّ کُلُّهَا وَ الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عِنْدَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنْ الْمُنْکَرِ إِلَّا کَنَفْثَةٍ فِی بَحْرٍ لُجِّیٍ» (نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص542)

همچنین از نظر آموزه‌های دین،‌ سکوت در برابر هرگونه منکری جایز نیست؛ در این باره امام حسین(ع) به نقل از امیرالمؤمنین(ع) و ایشان از رسول خدا(ص) می‌فرماید: «حلال نیست برای چشم مؤمنی که ببیند نافرمانی خداوند می‌شود، چشم‌پوشی کند، مگر اینکه نسبت به تغییر آن اقدام کند؛ لَا یَحِلُّ لِعَیْنٍ مُؤْمِنَةٍ تَرَى اللَّهَ یَعْصِی فَتَطْرِفُ حَتَّى تُغَیِّرَه‏؛ (الأمالی (للطوسی)، النص، ص55) از این جهت فرد مؤمن در شرایط مواجهه با یک منکر باید واکنش منفی خود را یا با رفتار و یا گفتار ابراز دارد؛‌ حال گاهی این فعل می‌تواند در قالب یک واکنش حسی و گاه تذکر زبانی با در نظر گرفتن شرایط فقهی‌اش باشد.  از شرایط اولیه انجام امر به معروف و نهی از منکر را آگاهی فرد به حلال و حرام شمرده‌اند. احتمال تأثیربخشی از دیگر شروط این عمل است. همچنین اگر فردی جان و مال خود را در معرض تهدید جانی ببیند، ضرورتی بر انجام این عمل واجب وجود نخواهد داشت.

بنابراین بر فردی که آگاه به جوانب امر به معروف و نهی از منکر نیست، واجب نیست خود را در مقام این کار قرار دهد. امام صادق علیه‌السلام درباره امر به معروف و نهی از منکر سؤال شد که آیا بر تمام امت واجب است یا نه؟ فرمود: خیر؛ پرسیدند: چرا واجب نیست؟ فرمود: این کار بر عهده شخص نیرومندی است که فرمانش را ببرند و معروف را از منکر باز شناسد، نه بر کسانی که ناتوانند و خود هدایت نیافته‌اند و از روی ناآگاهی دیگران را از حق به سوی باطل می‌خوانند.