دژ بسطام قره‌ضیاءالدین در یک‌قدمی ثبت جهانی/ آثار جهانی آذربایجان غربی سه‌تایی می‌شود
قلعه بسطام یکی از مهم‌ترین شهرهای اورارتویی زمان خود بوده و در سه‌کیلومتری شهر قره‌ضیاءالدین در شمال آذربایجان‌غربی است که با توجه به زیبایی و ظرافتی که در معماری این بنا به‌کار رفته هرساله میزبان گردشگران داخلی و خارجی است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از ارومیه، قلعه بسطام در 3کیلومتری غرب شهر قره‌ضیاءالدین مرکز شهرستان چایپاره به‌روی برجستگی صخره‌ای نسبتاً بلند واقع شده است فضاهای معماری ایجادشده به‌روی این برجستگی به‌صورت افقی در امتداد این صخره و در امتداد رودخانه قره‌چای گسترش یافتند.
این قلعه با نام اورارتویی روسایی اورو‌ــ‌تور به‌معنی شهر کوچک روسا در قرن هفتم قبل از میلاد طبق کتیبه‌ای که امروزه در موزه ایران باستان قرار دارد، این قلعه توسط «روسای دوم» از پادشاهان اورارتویی در سال 641 قبل از میلاد ساخته شده است.
این قلعه بزرگترین قلعه اورارتویی ایران و یکی از سه قلعه مهم دولت اورارتو و در زمان امپراتوری روسای دوم یکی از مراکز حکومتی وی بوده است. بسطام قبل از انقلاب مرکز مطالعات باستان‌شناسان آلمانی بود و تا آغاز انقلاب اسلامی در ایران با کاوش افقی و به‌صورت بنیادی مطالعه می‌شد.
این قلعه با سلطه قوم ماد بر این منطقه به‌صورت متروک مانده و فقط در دوران قرون وسطی همزمان با دوره مغول توسط گروهی از مسیحیان مورد سکونت قرارگرفته که از آنها نقش صلیب‌هایی روی صخره‌ها باقی مانده است.
هیئت آلمانی به‌محوریت این مرکز کلیه بررسی‌های انجام‌یافته خود را در هر دو آذربایجان ایران انجام داده و توانسته در عرض یازده سال در حدود 101 محوطه اورارتویی را شناسایی نماید و بر اساس این آمار معابد کوهستانی، مقابر صخره‌ای، مقابر ساختمانی، کانال‌های آب‌رسانی صخره‌ای، سیستم‌های آبیاری، چشمه آب وقف‌شده هالدی، کتیبه‌های میخی اورارتویی، یادمان‌های دوزبانه‌های اورارتویی آشوری شناخته‌شده در استان را باید افزود.
قدمت این قلعه به 800 سال برمی‌گردد و شهر دژ بسطام به‌شماره 949 در فهرست آثار ملی کشور به‌ثبت رسیده، عرصه و حدود حرایم استحفاظی و ضوابط آن از سوی سازمان متبوع مصوب شده است.
بر اساس نوع معماری این منطقه، قلعه بسطام با هدف کنترل مسیرهای تجاری که از طرف شرق دولت ترکیه به شهرهای تبریز، اردبیل و حوزه دریاچه ارومیه رفت‌‌وآمد می‌کردند، احداث شده است.
قلعه بسطام دیوار محکم سنگی دارد که روی صخره‌ای بلند قرار گرفته و رو به دشت و دره‌ای بزرگ و دارای سه اشکوب با کارکردهای گوناگون است اشکوب زیرین دربرگیرنده دروازه، مهمانسرا، اصطبل و جایگاه سربازان، اشکوب میانی که نیایشگاهی است با اتاق‌های گوناگون و اشکوب بالایی که اوج هنر معماری اورارتویی است و دارای سکونت‌گاه، جایگاه فرماندهی و راه‌های خروجی به بیرون از دژ است، تشکیل شده است.
کاوش‌های باستانی نشان می‌دهد که این قلعه طی 50 سال و در سه مرحله ساخته شده و دارای معبد، بازار، مقر حکومتی، برج، بارو، دروازه و راه‌های مخفی خروج مخصوص بوده است.
این قلعه دارای 3 بخش عمده شامل ساختمان شرقی، محوطه مسکونی (که افسران و کارمندان عالی‌رتبه با خانواده‌هایشان در آنجا زندگی می‌کردند) و خود قلعه است و ساختمان شرقی دارای یک دیوار سراسری پشت‌بندان است و محوطه‌ای حدود دوهکتار را در بر می‌گیرد.
بر اساس آثار اورارتویی دژ بسطام شامل یک پایین‌قلعه، یک میان‌قلعه که معبد خدایان اورارتو و یکی از انبارهای بزرگ آذوقه در آنجا قرار داشته و یک بالاقلعه است و بالاقلعه در بلندترین نقطه دژ قرار دارد و احتمالاً کاخ حاکم در آنجا بوده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی با اشاره به اینکه قلعه تاریخی بسطام با 54 هکتار وسعت بزرگترین قلعه تمدن اورارتویی در ایران به‌شمار می‌رود، می‌گوید: پرونده این اثر تاریخی جهت ثبت در فهرست آثار جهانی آماده شده است و با ثبت این اثر در فهرست آثار جهانی گام اساسی در معرفی و شناساندن آن برداشته شود.
جلیل جباری می‌افزاید: مرمت این اثر تاریخی به‌صورت مداوم در طول سال انجام می‌شود و تاکنون 2 مرحله کاوش‌های باستان‌شناسی در این محوطه تاریخی صورت گرفته که در نخستین کاوش توسط هیئت آلمانی، سنگ‌نوشته و لوح‌های گلی دربرگیرنده خط میخی اورارتویی کشف شده است.
وی تصریح می‌کند: در سال 1394 شمسی نیز با حمایت و پیگیری میراث فرهنگی استان و فرمانداری چایپاره، پروسه تشکیل پایگاه ملی اورارتوشناسی بسطام آغاز شد و در همان سال به سرانجام رسید.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی با بیان اینکه با شکل‌گیری پایگاه ملی در این مکان مطالعات حفاظت، مرمت و ساماندهی قلعه بسطام با انسجام بیشتری دنبال شده است، می‌گوید: در سایه هماهنگی با دانشگاه اینسبورگ اتریش و پژوهشکده باستان‌شناسی، انجام مطالعات ژئومغناطیس نیز در دستور کار پایگاه بسطام قرار گرفته است.
گزارش از فائزه نماززاده
انتهای پیام/ن*
