نگاهی به انقلاب ۱۹۲۰ عراق؛ قیام مردمی علیه استعمار انگلیس

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، با شروع جنگ جهانی اول، انگلیس به بهانه جلوگیری از نفوذ آلمان، با نیروی نظامی خود از دهانه اروندرود به عراق که جزو قلمرو عثمانی بود، حمله کرد. مردم مسلمان عراق که در این اشغال تحت سلطه اجانب قرار گرفته بودند، با رهبری علمای دین دست به جهاد علیه اشغال‌گران انگلیس زدند. در این حرکت علمای عراق نه تنها حکم جهاد صادر کردند، بلکه خود در جبهه‌ های مختلف شرکت کرده، به مقابله با نیروهای بیگانه پرداختند.

هدف عراقی‌ها از قیام، استقرار یک حکومت مستقل بود. روحانیون نقش عمده‌ای در شکل‌گیری این انقلاب داشتند و آیت الله محمدتقی شیرازی رهبری قیام را برعهده داشت. این قیام به «ثوره العشرین» معروف شده است.

این قیام پس از چند ماه، توسط استعمارگران انگلیسی‌ سرکوب شد.

اشغال عراق توسط انگلیس

انگلستان با آغاز جنگ جهانی اول از خلیج فارس به عراق که جزو امپراتوری عثمانی‌ بود،‌ حمله کرد. مردم و قبائل مختلف عراقی با وجود نارضایتی از حکومت عثمانی برای دفع تجاوز انگلیسی‌ها به نیروهای ترک پیوستند. سید محسن حکیم که بعدها مرجع بزرگ شیعه شد، علیه انگلیسی‌ها به جنگ رفت. برخی علمای شیعه از جمله آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی در سامرا به وجوب جنگ با انگلیسی‌ها فتوا دادند.

پس از مدتی بیشتر عراق به تصرف انگلستان درآمد و با پایان یافتن جنگ جهانی اول، انگلیس تمام عراق را اشغال کرد.

رفراندوم

دولت انگلستان پس از وقایع و مسائلی،‌ تصمیم گرفت رفراندومی در عراق برگزار کند و نظرات ملت عراق را در سه موضوع ذیل به دست آورد:

آیا مردم برپایی یک دولت عربی که از مرزهای شمالی ایالت موصل تا خلیج فارس امتداد داشته و تحت الحمایه انگلستان باشد را ترجیح می‌دهند؟

در صورتی که مردم به این سیستم حکومت رضایت دهند،‌ آیا قبول دارند که در رأس آن یک شاهزاده یا شریف عربی قرار گیرد؟

در صورت قبول این اصل، چه کسی را برای قرار گرفتن در رأس این دولت قبول دارند؟

محققان معتقدند دولت انگلستان تلاش داشت نتیجه همه‌پرسی ادامه حضور انگلستان در عراق باشد.

آیت الله محمد تقی شیرازی در سال 1919م و در مورد همه‌پرسی که برگزار شد، فتوا داد «هیچکس جز مسلمانان حق ندارد بر مسلمانان حکومت کند» نمایندگان اهل تسنن و تشیع عراق در 1919م در بیانیه‌ای خواستار کشوری از موصل تا خلیج فارس شدند که یک کشور عرب باشد. در رأس این کشور یکی از فرزندان شریف حسین قرار بگیرد و پادشاه باشد. در کنار این پادشاه یک مجلس قانونگذاری نیز تشکیل شود که مرکز آن در بغداد باشد. محققان معتقدند با وجود مخالفت مردم، نمایندگان انگلستان تنها آرای هواداران انگلیس را ثبت کرده و به همین جهت به نتیجه واقعی این رفراندوم اهمیتی ندادند.

قیام 1920

مردم بخش‌هایی از کشور عراق در تابستان سال 1920م علیه حکومت انگلستان قیام کردند. این قیام به «ثوره العشرین» معروف شد و سه ماه ادامه داشت.

عوامل

محققان برای قیام 1920م عوامل مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را ذکر کرده‌اند. اما مهم‌ترین علت این قیام را عوامل سیاسی و دینی دانسته‌اند؛ دولت انگلستان از زمان اشغال عراق تا سال 1920م به عراقی‌ها وعده استقلال و اعطای حاکمیت می‌داد. این وعده‌ها با بیانیه‌ها، سخنرانی‌ها و حتی برگزاری رفراندوم به مردم رسانده شد. تا اینکه در سال 1920م و در کنفرانس «سان ریمو» متفقین سرپرستی و قیمومیت انگلستان بر عراق را پذیرفتند و مردم عراق از استقلال خود کاملا ناامید شدند.

آغاز قیام

پس از فتوای آیت‌الله شیرازی و اجازه درگیری مسلحانه، مردم و قبائل به سمت انقلاب علیه انگلستان ترغیب شدند. این قیام قرار بود در تاریخ سوم آگوست انجام شود ولی به دلیل وقایعی در تاریخ 30 جولای آغاز شد.

هدف این قیام بیرون راندنِ اشغال‏گران انگلیسی و ایجاد حکومتی مستقل بود. این قیام حدود یک سوم کشور را دربرگرفت و در بخش‌های میانی فرات و برخی استان‌های دیگر همچون ناصریه واقع شد.

بسیاری از مردم خواهان حکومتی اسلامی - عربی با حاکمیت یکی از فرزندان «شریف حسین» و مجلس شورای قانون‌گذاری بودند.

محققان نقش علماء و روحانیون را در انقلاب 1920 عراق بسیار مهم و حیاتی ارزیابی کرده‌اند. آیت الله شیرازی رهبری قیام را بر عهده داشت. روحانیونی همچون سید ابوالقاسم کاشانی، شیخ محمود جواد الجزایری و سید محمد علی هبه‌الدین شهرستانی نقش پررنگی در این انقلاب داشتند.رهبران و روسای عشایر نیز تاثیر عمده‌ای در قیام داشتند.انگلیسی‌ها ادعاهایی در مورد دخالت کشورهای خارجی از جمله آلمان، ترکیه و حتی آمریکا در این انقلاب داشتند.

نتیجه قیام

انگلیسی‌ها به لحاظ سلاح‌ بسیار پیشرفته‌تر از عراقی بودند و حجم سلاح‌های سنگین آن‌ها بسیار بیشتر بود. انگلستان از نیروی هوایی خود نیز در این جنگ بسیار استفاده کرد که بسیار تاثیرگذار بود. همچنین نیروهای کمکی انگلستان از ایران و هند به عراق اعزام شدند و مجموع این‌ها برتری نظامی و شکست طرف عراقی را سبب شد.

آیت الله شیرازی در سال 1920م و در اثنای قیام فوت کردند که اثر منفی بر قیام گذاشت.

پیامدها

تعداد عراقی‌های کشته شده در این قیام، بیش از 9 هزار نفر بود. از انگلیسی‌ها نیز 426 نفر کشته شدند و هزینه این جنگ برای آن‌ها معادل 40 میلیون پوند تمام شد.

دولت انگلستان در نهایت تصمیم گرفت دولت عربی را در عراق بر سرکار بیاورد و در عین حال قدرت و منافع خود را نیز حفظ کند. در سال 1921م «فیصل» فرزند شریف حسین توسط انگلیسی‌ها به عنوان پادشاه عراق انتخاب شد. شیعیان با وجود این‌که در ابتدا خواهان پادشاهی یکی از فرزندان شریف حسین بودند، با فیصل مخالفت کردند. این مخالفت به دو جهت بود:

انگلیسی‌ها فیصل را به این مقام برگزیده و به قدرت رسانده بودند.

در دولت فیصل بین 10 مسئول اصلی، 35 بخشدار و 85  مدیر محلی جز در شهرهای مذهبی هیچ فرد شیعه‌ای حضور نداشت و این سبب مخالفت شیعیان شده بود.

انتهای پیام/