پرونده دخالت‌های عربستان-۱|تاریخچه دخالت سعودی در آفریقا؛ از تلاش برای مصادره انقلاب سودان تا تشدید جنگ داخلی لیبی
عربستان سعودی بنا به اعتبارات مختلف مداخله‌های نظامی و دیپلماتیک را در کشورهای آفریقایی که وضعیت امنیتی شکننده‌ای دارند، افزایش داده است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، به نظر می‌رسد عربستان سعودی و امارات متحده عربی به دنبال سوار شدن بر موج تحرکات مردمی در کشورهای آفریقا و مغرب عربی هستند تا بتوانند در درجه اول تغییر رژیم‌های متحد خود در منطقه را مدیریت کنند و از سوی دیگر منافع راهبردی خود در کشورهای آفریقایی را تحت تاثیر رویکردهای دموکراتیک مردمی نبینند. همین موضوع کلید واژه مداخله سریع عربستان و امارات در تحولات کشورهایی نظیر سودان، الجزایر و لیبی است.
تاریخچه و اسناد مداخله عربستان در تحولات آفریقا
- تلاش عربستان برای مصادره انقلاب مردمی سودان
بحران سودان از تحصن و اعتراضات گسترده مردم این کشور، در تاریخ ششم آوریل سال‌جاری آغاز شد. نظامیان سودان از عمرالبشیر که بیش از 30 سال روی کرسی قدرت نشسته بود، خواستند از قدرت کناره بگیرد و بیش از این عرصه اعتراضات و خواستههای مردمی را به خشونت نکشاند. اما آنچه در این میان حل نشده باقی ماند و اجماعی بر سر آن شکل نگرفت، این بود که نظامیان میخواستند رئیس شورای ریاستجمهوری سودان شخصی نظامی باشد اما ائتلاف گروه‌های آزادی و تغییر اعتقاد داشتند نظامی بودن رئیس این شورا با خواستههای مردم مطابقت ندارد؛ و چند چهره نظامی می‌توانند در این شورا حضور داشته باشند اما در نهایت ریاست این شورا باید بر عهده شخصیتی غیرنظامی باشد.در بحبوحه این اختلاف نظرها، عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز وارد میدان شدند و با جانبداری از شورای نظامی در برابر خواستههای مردم سودان ایستادند. این دو کشور اعلام کردند قصد دارند سه میلیارد دلار به شورای نظامی کمک کنند و تاکنون هم هر کدام 500 میلیون دلار کمک کرده‌اند.
مصر نیز از این قافله عقب نماند و با اعلام حمایت از شورای نظامی، در موضعی موافق با آل سعود ایستاد.
یکی از اقداماتی که باعث شد عربستان به هم‌پیمان خود خشم بگیرد مسأله بحران منطقه خلیج فارس بود. عمر البشیر برای حفظ روابط خود با قطر در بحران به وجود آمده میان ریاض و دوحه اعلام بی‌طرفی کرده بود. ریاض توقع داشت خارطوم موضع موافقی در قبال محاصره قطر اتخاذ کند، اما سودان که نسبت به بد عهدی‌های عربستان در قبال اجرای وعده‌های خود و توافق‌های به دست آمده کاملاً آگاه بوده نمی‌خواست ارتباط میان خود و قطر را به خاطر عربستان قطع کند.
البته سودان یکی از کشورهای عمده تأمین کننده نیروی نظامی برای جنگ عربستان و امارات در یمن به شمار می‌آید که همین مسأله نیز باعث تحمیل هزینه‌های هنگفت نظامی به خارطوم و اوضاع بد اقتصادی این کشور شد. سودان برای جلب نظر ریاض و ابوظبی، چهار هزار نیروی نظامی را به یمن فرستاد، اما ریاض به این نیروهای نظامی به عنوان مزدور نگاه می‌کند.
با شدت گرفتن اعتراضات مردمی در سودان طی ماه‌های گذشته عربستان با سو استفاده از اوضاع بد اقتصادی سودان و تحت فشار گذاشتن خارطوم تلاش کرد تا اهداف سیاسی خود را محقق کند و با اعطای رشوه به دولت سودان برای از بین بردن روابط ایران و این کشور تلاش کند. سودان اما این رشوه را قبول نکرد، به همین دلیل عربستان سعودی و امارات با اقدامات پشت پرده اعتراض‌هایی را به بهانه مشکلات اقتصادی طرح‌ریزی کردند.
بعد از آغاز تحولات الجزایر و شدت گرفتن اعتراضات داخلی در سودان، ریاض تصمیم گرفت با دخالت دادن ارتش در اعتراضات مردمی و منحرف کردن مسیر عدالت خواهانه آن و تعیین یکی از سرسپرده‌های خود به عنوان زمامدار کشور، هدایت این جریان‌های مردمی را به دست بگیرد.
- حمایت ریاض از شورش داخلی در لیبی
عربستان همچنین برای منحرف کردن افکار عمومی از تحولات عدالت‌خواهانه کشورهای آفریقایی با اعطای چراغ سبز به خلیفه حفتر فرمانده به اصطلاح ارتش ملی لیبی درگیریهای تمام عیاری را در پایتخت این کشور آغاز کرد.
پس از مرگ معمر قذافی، دیکتاتور سابق لیبی چندین سال است که این کشور شاهد درگیری‌ها و شورش‌های خونین بوده و دولت مرکزی واحدی در آن تشکیل نشده است. پارلمان مستقر در شهر طبرق که سال 2014 انتخاب شد و از حمایت «ارتش ملی لیبی» برخوردار است بر شرق این کشور حکومت می‌کند. این در حالی است که دولت وفاق ملی که سال 2015 تشکیل شد کنترل بخش‌های غربی لیبی، از طرابلس به بعد را به عهده دارد.
طی ماه‌های اخیر نیروهای وابسته به خلیفه حفتر فرمانده نیروهای «ارتش ملی لیبی» عملیات گسترده‌ای را برای اشغال طرابلس در درستور کار خود قرار دادند. وی پس از سفر اخیرش به عربستان سعودی تصمیم گرفت به شهر طرابلس حمله کند. بر اساس گزارش‌های منتشر شده خلیفه حفتر یک بسته مالی به ارزش 500 میلیون دلار از عربستان دریافت کرده که برای اجرای عملیاتش علیه طرابلس و خریدن بخشی از سیاستمداران لیبی و افسران مستقر در طرابلس کافی بوده است.
سرهنگ القنیدی مسئول دستگاه امنیتی-نظامی نیروهای موسوم به «البنیان المرصوص» در زمان درگیریهای طرابلس تأیید کرد که «عربستان، امارات، و مصر با هدف خلق یک السیسی جدید، از خلیفه حفتر، فرمانده شبه‌نظامیان الکرامه، حمایت می‌کنند».
القنیدی در این خصوص استدلال کرد حفتر پول و سلاح کافی برای مقابله با نیروهای البنیان المرصوص و ارتش لیبی در منطقه غرب را ندارد و این تحرکات او پس از سفر اخیرش به ریاض انجام می‌شود. وی افزود: حکومت عربستان در این سفر به خلیفه حفتر چراغ سبز نشان داد و برای کنترل منطقه غرب لیبی کمک‌های مالی در اختیار وی قرار داده است.
به گفته این افسر نظامی ارتش لیبی، «امارات و مصر نیز سلاح و تسلیحات سنگین در اختیار خلیفه حفتر قرار دادند. او افزود: ما اطلاعات دقیقی در اختیار داریم که نشان می‌دهد نیروهای حفتر از سلاحهای اماراتی و مصری استفاده می‌کنند و افزون بر این شبه‌نظامیانی از کشورهای چاد و سودان نیز به وی کمک می‌کنند.
بعد از شکست طرح‌های سعودی برای اشغال طرابلس توسط نیروهای حفتر، وی طرح «ب» را با هدف اشغال چاه‌های نفت موجود در مناطق تحت کنترل نیروهای دولتی لیبی در دستور کار قرار داده است.
روایت‌های رسانه‌های خارجی از مداخله عربستان در آفریقا
روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز اخیرا در مقاله‌ای با اشاره به مداخله‌های عربستان سعودی و امارات در امور داخلی سودان نوشت که آمریکا همچنان نسبت به این مداخله‌ها سکوت کرده است.
این روزنامه ضمن برشمردن اقدامات ریاض و ابوظبی در حمایت از حاکمیت نظامی در سودان و جلوگیری از ایجاد تحول یا انتقال حاکمیت به جریان‌های مدنی و دموکراتیک می‌افزاید که ریاض در همین راستا کمک‌های نقدی و غیر نقدی به ارزش 3 میلیارد دلار برای شورای نظامی انتقالی در خارطوم ارسال کرده است.
ریاض در همین رابطه ضمن هماهنگی با واشنگتن و مصر، اتحادیه آفریقا را مجاب کرد که به جای دو هفته به سودان 3 ماه برای انتقال قدرت به حاکمیت مدنی مهلت بدهد تا جلوی تعلیق عضویت این کشور در اتحادیه آفریقا گرفته شود.
نیویورک‌تایمز همچنین اعلام کرد که گروه‌های مخالف سودان از جمله تعدادی از گروه‌های مسلح اخیراً برای انجام برخی مذاکرات به ابوظبی پایتخت امارات سفر کرده‌اند تا بتوانند الحاق خود به دولت آینده را تضمین کنند. این روزنامه آمریکایی تاکید کرده است که اقدام مذکور نشان می‌دهد ابتکار عمل در تحولات سودان در دست عربستان و امارات است.
روزنامه نیویورک تایمز در عین حال به مخالفت شدید مردم سودان با مداخله‌های عربستان و امارات اشاره کرده و می‌افزاید که این موضوع در شعارهای مردم شرکت‌کننده در اعتراضات مشاهده می‌شود.
روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال نیز در مقاله‌ای تاکید کرد که عربستان و امارات به عنوان متحدان آمریکا نقش قابل توجهی در تعیین سرنوشت سودان دارند.
ماتینا گریدنیف و سمر سعید نویسندگان این مقاله تاکید کردند که شرکت کنندگان در تظاهرات اعتراض‌آمیز، حاکمیت شورای انتقالی نظامی در دوره انتقالی را نمی‌پذیرند و خواستار انتقال سریع قدرت به حاکمیت غیرنظامی هستند.
طرح محمد بن سلمان و محمد بن زاید ولیعهد عربستان و امارات در آفریقا که بعد از خیزش‌های مردمی در این کشورها شدت گرفت، برای ورود به منطقه مغرب عربی و شمال آفریقا بود که با کودتاهایی برای ناکام گذاشتن اعتراضات مردمی در الجزایر و سودان آغاز شده و با تلاش برای تثبیت نفوذ این کشورها در پایگاه‌های نظامی سومالی و جیبوتی و اریتره واقع در شاخ آفریقا ادامه پیدا کرده است.
در خصوص وابستگی ژنرال خلیفه حفتر به عربستان و آمریکا شاید دیگر نیازی به سند و مدرک نباشد. عربستان سعودی به دنبال پاتک ضد انقلاب مردمی لیبی است که طی سالهای گذشته موفقیت چندانی را رقم نزده است. ریاض به همراه امارات و مصر تلاش دارند ژنرال حفتر را پیروز درگیریهای اخیر در لیبی قرار دهند و به این ترتیب رقبای خود را از صحنه خارج کرده یا دست‌کم آنها را کنترل نمایند.
فتحی باشاغا وزیر کشور دولت وفاق ملی در لیبی اخیراً امارات را به تامین مالی و تسلیحاتی گروه‌های شورشی در این کشور متهم و اعلام کرد که به تازگی محموله‌های تسلیحاتی از طریق دو هواپیما به شرق لیبی ارسال شده است. وی ادامه داد که هواپیماهای مذکور از طریق یک دولت مشخص ارسال شده و در فرودگاه بنغازی بر زمین نشسته است. مضمون اظهارات باشاغا متوجه امارت بود که به نظر می‌رسد منبع اصلی حمایت مالی و تسلیحاتی برای نیروهای تحت رهبری حفتر است که ضمن نقض قواعد بین‌الملل و منشورهای سازمان ملل متحد، به درگیریهای لیبی نیز دامن می‌زند. این در حالی است که به تازگی اخباری در مورد حضور هواپیماهای بدون سرنشین اماراتی و موشک‌باران غیر نظامیان در طرابلس توسط آنها مخابره شده است.
انگیزه‌های اقدامات عربستان در آفریقا
با این وجود به نظر می‌رسد که ریاض و ابوظبی شرایط کنونی در سودان و دیگر کشورهای آفریقایی را فرصتی برای تقویت منافع استراتژیک خود در شمال آفریقا می‌دانند. آنها معتقدند که به این ترتیب می‌توانند ایران را از سواحل دریای سرخ دور نگه دارند. علاوه بر این که به این ترتیب نیروهای نظامی سودان در یمن که بالغ بر هزاران نفر است، حفظ خواهد شد.
عربستان و امارات همچنین به دنبال حمایت از سرمایه گذاری‌های بخش کشاورزی به ارزش ده‌ها میلیارد دلار در اراضی سودان هستند که برای تولید گندم و حبوبات برای مصرف داخلی دنبال می‌شود.
در شمال آفریقا نیز عربستان به خلیفه حفتر ژنرال بازنشسته لیبیایی وعده میلیون‌ها دلار کمک داده تا شورشیان تحت امر وی را تشویق به تقابل نظامی بیشتر با دولت وفاق ملی این کشور نماید که از مشروعیت بین‌المللی برخوردار است.
امارات و عربستان همواره به سواحل آفریقا به عنوان یک منطقه استراتژیک توجه می‌کنند که می‌تواند حمایت های لجستیک این کشور در جریان جنگ یمن را فراهم نماید. در همین راستا است که امارات تلاش دارد پایگاه نظامی و بندر خود در اراضی سومالی را حفظ کند.
عربستان و امارات از طریق اقدامات خود در آفریقا تلاش دارند با آن چیزی که آن را اسلام سیاسی معرفی می‌کنند و ترکیه و قطر را سردمداران این رویکرد می‌دانند، مبارزه کنند. این در حالی است که ترکیه و قطر مناسبات خوبی با دولت مشروع فایز السراج در لیبی دارند.
عربستان و امارات با ابراز نگرانی از نزدیک شدن به زمان پایان اولین دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا که حامی مطلق رویکردهای متحدان کشورهای حوزه خلیج فارس است و در عین حال محبوبیت اندکی در جامعه آمریکا دارد، زنگ خطر عدم انتخاب مجدد وی را به صدا در آورده اند و معتقدند در یک سال آینده باید به بهترین نحو از مناسبات خود با دولت ترامپ استفاده کنند. این ضرورت در نزد حفتر و گروه‌های نظامی حاکم بر سودان نیز احساس می شود. در همین رابطه حفتر نیز از دوره ترامپ برای تسلط بر لیبی استفاده کرده و چراغ سبز آمریکا و برخی قدرت‌های غربی را نیز به دست آورده است. حاکمیت نظامی سودان نیز تلاش دارد در این مدت سلطه خود برای مهار انقلاب مردمی در سودان را تقویت کند.
در نهایت باید گفت که عربستان با اعمال تغییر و تحولات در نظام‌های حکومتی در کشورهای آفریقایی و جهت دهی به اعتراضات مردمی در کشورهای آفریقایی سعی دارد منافع سیاسی خود را محقق کند که این مسأله لزوم هوشیاری ملت‌های آفریقایی که به دنبال تحقق عدالت در کشورهایشان هستند را می‌طلبد.
ادامه دارد....