یادداشت|ترکیه و سودای حمله به شرق فرات

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم٬ این روزها و در حالی که اختلافات سیاسی بین آمریکا و ترکیه به اوج خود رسیده٬ یک بار دیگر مقامات نظامی آنکارا تهدید کرده‌اند که برای حمله به مناطق کردنشین کردها در شمال سوریه و در شرق رود فرات٬ مهیا هستند.

روز شنبه خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه یک بار دیگر به طور رسمی٬ آمادگی نیروهای مسلح ترکیه برای آغاز عملیات شرق فرات را اعلام کرد.

خلوصی آکار در نشستی با فرماندهان ارتش، در خصوص دیدار اخیر مقامات تُرک با هیئت آمریکایی و همچنین عملیات احتمالی در شرق فرات گفت:  به آمریکایی‌ها تاکید کردیم که منتظر پاسخ فوری هستیم و تحمل تاخیر و تعلل را نخواهیم داشت.

مرور روزنامه‌های سراسری ترکیه در روز گذشته نیز نشان می‌دهد که موضوع حمله به شرق فرات به یکی از اصلی‌ترین موضوعات اخبار سیاسی ترکیه تبدیل شده و متفق اصلی اردوغان یعنی دولت باغچلی اعلام کرد که باید این منطقه به آتش کشیده شود.

نگرانی های ترکیه در شمال سوریه

اصلی‌ترین مساله و دغدغه ترکیه در شمال سوریه و در هر دو سوی غرب و شرق فرات٬ این است که حزب اتحاد دموکراتیک کردهای سوریه موسوم به پ.ی.د و شاخه نظامی آن یعنی ی.پ.گ یا واحدهای مدافع خلق٬ در واقع از نهادهای اقماری زیرمجموعه پ.ک.ک هستند.

ترکیه توانست در غرب فرات٬ عفرین و برخی مناطق دیگر را از چنگ کردهای وابسته به پ.ک.ک و تحت حمایت آمریکا درآورد و گروه‌های مخالف بشار اسد موسوم به ارتش آزاد سوریه را بر آن منطقه مسلط کند. اما حالا مداوماً تهدید می‌کند در آینده‌ای نزدیک٬ که به شرق فرات نیز حمله کند.

اصلی‌ترین دغدغه‌های ترکیه در شرق فرات

1.در اغلب مناطق شرق فرات و بر روی ارض واقع٬ قدرت سیاسی٬ اجرایی و دفاعی در دست نیروهای وابسته به پ.ک.ک است و ترکیه نمی‌خواهد در جوار مرزهای خود٬ شاهد سربرآوردن یک اقلیم کردستان دیگر باشد.

2.نهادهای اقماری پ.ک.ک٬ به احزاب و گروه‌های کُردی تحت امر مسعود بارزانی اجازه ظهور و بروز نداده‌ و آنها را از شمال سوریه بیرون رانده‌اند.

برخی از این گروه‌ها در استانبول و گازی عنتاب در کنار مخالفین سوری تحت حمایت ترکیه و برخی دیگر از آنان نیز ساکن اربیل در اقلیم کردستان عراق هستند. در نتیجه باید گفت٬ اگر کردهای تحت امر بارزانی هم در شمال سوریه حضور داشتند و ترکیه از بابت امکان نفوذ خود بر این مناطق خاطرجمع می‌شد٬ احتمالاً استراتژی دیگری تدوین می‌کرد.

3.نهادهای اقماری پ.ک.ک در شرق فرات٬ تحت حمایت نظامی٬ آموزشی و سیاسی آمریکا هستند و ترکیه از این بابت نگران است و چنین می‌اندیشد که همکاری آمریکا با پ.ک.ک در شمال سوریه٬ این گروه را در شمال عراق و در بازی جنگ با ترکیه نیز قدرتمندتر می‌کند.

4.مناطق مستعد کشاورزی٬ تجارت و استخراج نفت در شرق فرات در دست نیروهای وابسته به پ.ک.ک است و ترکیه از این می‌ترسد که این مساله بعدها و در سناریوهای آتی ترکیه٬ مخالفین اسد را در شرایط دشوار قرار دهد.

در شرق فرات چه خبر است؟

کردها در ترکیه٬ عراق و ایران٬ در مناطق جغرافیایی به هم پیوسته و یکپارچه زندگی می‌کنند. اما در سوریه چنین نیست. مروری بر نقشه و موقعیت جغرافیایی مناطق کردنشین شمال سوریه نشان می‌دهد که سه منطقه کردنشین شمال سوریه از لحاظ جغرافیایی یکپارچه و به هم متصل نیستند.

منطقه کردنشین عفرین و نزدیک به هزار روستای اطراف آن و منطقه بلبل٬ عزاز و بخشی از جرابلس و الباب٬ در غرب فرات هم اکنون در اشغال نیروهای ترکیه و نیروی موسوم به ارتش آزاد سوریه است.

دو منطقه کردنشین دیگر به نام‌های کوبانی با مرکزیت کوبانی و جزیره با مرکزیت قامیشلو در شرق رود فرات هستند و این دو منطقه تحت کنترل شبه‌نظامیان کُرد وابسته به پ.ک.ک است که مورد حمایت آمریکا هستند. البته بین کوبانی و جزیره نیز خط فاصل و گسست عربی – کُردی وجود دارد و همین موضوع کار را برای کردها تا حد زیادی دشوار کرده است. اما در چند سال اخیر٬ نهادهای اقماری پ.ک.ک توانسته‌اند بخش قابل توجهی از عشایر عرب٬ ترکمن‌ها٬ آشوری‌ها و ارامنه را با خود همراه کنند.

در شرق فرات٬ در شهرهای مهمی همچون کوبانی٬ قامیشلو٬ عامودا٬ ترب سپی یا درباسی٬ دیرک٬ رمیلان٬ عین عیسی٬ سرکانی و دیگر مناطق٬ قدرت در دست نهادهای اقماری پ.ک.ک است و علاوه بر نیروی نظامی٬ پلیس٬ کمیته‌های اقتصادی و سوخت‌رسانی٬ دانشگاه٬ مدارس و دیگر حوزه‌ها در دست پ.ک.ک است و دولت مرکزی سوریه فقط بر بخش کوچکی از قامیشلو حکمرانی می‌کند و در حسکه نیز حضور قابل توجهی دارد.

اما در این چند سال٬ نیروهای آمریکایی در این مناطق چندین پایگاه هوایی و زمینی ساخته‌اند و ده‌ها تریلی سلاح٬ مهمات و خودروهای نفربر در اختیار کردها گذاشته‌اند و بنا بر گزارش‌هایی که در بسیاری از رسانه‌های منطقه منتشر شده٬ کردهای تحت امر پ.ک.ک٬ نفت رمیلان را نیز به شکل غیرقانونی به فروش می‌رسانند و در شرق فرات٬ صاحب یک ساختار سیاسی شبه دولت هستند که البته نه تنها از سوی دولت مرکزی سوریه بلکه توسط دیگر کشورها نیز مورد شناسایی و مورد قبول قرار نگرفته است.

در مورد آمار نفرات نیروهای نظامی کُرد تحت امر پ.ک.ک٬ اطلاعات رسمی در اختیار نیست. اما گفته می‌شود که با احتساب نیروهای موسوم به سوریه دموکراتیک و ی.پ.گ٬ در حال حاضر بیش از 25 هزار نفر در این مناطق سلاح در دست دارند که بین 6 تا 8 هزار نفر از آنان در زیرمجموعه‌هایی همچون پلیس یا امنیت داخلی و بقیه در یگان‌های مدافع هستند.

چرا موضوع شرق فرات یک بار دیگر مطرح شد؟

حمله در اربیل و کشته شدن یک مقام مسئول امنیتی ترکیه به دست عوامل پ.ک.ک و همچنین درگیری‌های پراکنده این گروه علیه نظامیان ترکیه در چند استان این کشور٬ موجب بروز واکنش‌های تند شده است.

اما به موازات این موضوعات٬ در روزها و هفته‌های اخیر٬ رجب طیب اردوغان بارها در مورد ضرورت حمله به شرق فرات صحبت کرده و متفق او باغچلی نیز همین ساز را از پرده‌ای بالاتر و با نُت‌هایی به مراتب تندتر نواخته است.

باغچلی در این مورد گفته است: « آمریکا باید بداند که کارد به استخوان ما رسیده است و نمی‌توانیم بیش از این صبر کنیم. یا باید به همان شکلی که ترکیه می‌خواهد٬ در شمال سوریه و در شرق فرات٬ یک منطقه امن ایجاد شود و یا این که ترکیه با تمام توان حمله کرده و شرق فرات را به آتش بکشد.»

از فحوای کلام باغچلی٬ سخنان چاووش‌ اوغلو و مواضع خود اردوغان٬ می‌توان چنین دریافت که در گفت‌وگوهای اخیر جیمز جفری نماینده ویژه ترامپ در پرونده سوریه با مقامات آنکارا٬ توافقی حاصل نشده است.

ترک‌ها در دیدار با جفری این دو گزینه را بر روی میز گذاشته‌اند:

1.یا آمریکا در شمال سوریه یک منطقه امن عاری از حضور نیروهای ی.پ.گ ایجاد کرده و کنترل آن را به ترکیه بسپارد.

2.یا این که ترکیه به زودی به شرق فرات حمله می‌کند.

حالا سوال اینجاست: آیا واقعاً ترکیه به این تهدید عمل می‌کند؟

در پاسخ باید گفت٬ با توجه به عمیق‌تر شدن اختلافات ترکیه و آمریکا در سه موضوع حساس و به هم پیوسته (سامانه موشکی اس 400٬ هواپیماهای اف 35 و تحریم اقتصادی آمریکا علیه ترکیه) و همچنین با توجه به حضور نیروهای آمریکایی در شرق فرات٬ حمله ترکیه به این مناطق٬ بسیار مخاطره‌آمیز و پرهزینه خواهد بود.

لذا چنین به نظر می‌رسد که احتمالاً ترکیه می‌خواهد با کارت فشارهایی همچون شرق فرات و فرودگاه اینجرلیک٬ تیم دونالد ترامپ را رفته رفته اقناع کند که دست از تهدید ترکیه به تحریم اقتصادی بردارد.

در همین حال٬ باید به این مساله نیز اشاره کرد که در حال حاضر در ترکیه هیچگونه انتخابات و رقابت خاصی در جریان نیست و حزب حاکم نیازی به آتش تبلیغات داخلی ندارد و احتمالاً حمله به شرق فرات٬ مابه‌ازا و سود چندانی برای آکپارتی نخواهد داشت.

سوریه و دیگران چه می‌گویند؟

در حالی که ترکیه در مورد شرق فرات با آمریکا چانه‌زنی می‌کند٬ صاحبخانه نگاه دیگری به این موضوع دارد و هر دو طرف٬ یعنی آمریکا و ترکیه را در موقعیت شر می‌بیند.

به همین خاطر دولت سوریه نیز به شکل رسمی اعلام کرده که تصمیم گرفتن در مورد تشکیل منطقه امن٬ آینده سوریه و حفظ امنیت آن٬ در اختیار دولت و حاکمیت این کشور است و آمریکا و ترکیه حق ندارند که در جلسات محرمانه خود٬ در مورد سوریه هیچگونه تصمیمی بگیرند.

قطعاً اگر این موضوع به شکل جدی مطرح شود٬ دو بازیگر مهم دیگر یعنی روسیه و ایران نیز٬ مواضع خود را به شکل قاطعانه٬ اتخاذ خواهند کرد.

محمد علی دستمالی کارشناس مسائل ترکیه و کردها

انتهای پیام/