گزارش|ملی‌گرایان ترکیه، اشتراک و افتراق
تسلیم شدن حزب عدالت و توسعه در برابر تفکرات ملی‌گرایانه تند و راست افراطی، یکی از رویدادهای سیاسی و اجتماعی مهم ترکیه در سالیان اخیر است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، ملی گرایی یا ناسیونالیسم ترکی در نظام سیاسی و اجتماعی ترکیه، همچنان به عنوان یک گفتمان سیاسی و فکری مهم، هواداران بسیاری را دور خود جمع کرده است.
اگر چه در دهه‌های اخیر، تغییرات و تحولاتی در گفتمان ناسیونالیسم ترکی به وجود آمده و جریانات و جناح‌های مختلفی زیر چتر این تفکر سیاسی و اجتماعی مشغول به فعالیت هستند، اما اغلب آنها در مبانی فکری و هویتی و نژادی ترکی، دارای اشتراک نظر هستند. اما در برخی مسائل حکومتی، سیاست خارجی و رویکرد به اقوام دیگر ترکیه، تفاوت‌ها و افتراق‌هایی دارند.
چالش‌های تفکر ملی‌گرایی در دوران عثمانی
اگر چه تفکر ناسیونالیسم و ملی‌گرایی با عنوان جدید آن یک محصول غربی و اروپایی است و بعد از انقلاب فرانسه در اغلب کشورهای دیگر جهان در سده‌های نوزدهم و بیستم جان گرفته است، اما به درازای تاریخ، تصور دفاع از اشتراکات فرهنگی و ملی برای تبدیل شدن به یک گروه قدرتمند، همواره وجود داشته است.
اما در دوران امپراتوری عثمانی، با آن که نوع حکومت و ماهیت آن زاییده قدرت نظامی چندین سلسله ترکی همچون ترک‌ها و مغول‌های آسیای میانه، خوارزمشاهیان، سلجوقیان و دیگر گروه‌ها بود، اما در نهایت شکل و ساختار جغرافیای حکومت و همچنین سیستم خلافتی و استفاده از عنوان اسلامی برای آن پادشاهی، مجموعاً باعث آن شده بود که رویکرد نرم و منعطفی نسبت به تمام زبان‌ها، اقوام، گویش‌ها و گونه‌های مختلف هویتی و قومیتی در امپراتوری عثمانی وجود داشته باشد. چرا که این گروه‌ها، هم به عنوان بخشی از سپاه بزرگ عثمانی و هم در قامت بخشی از مالیات دهندگان تعریف می‌شدند و باید همه آنها در یک چارچوب بزرگ، مورد توجه قرار می‌گرفتند.
تنها نقطه استثنا در مورد رویکردهای تند در قبال اقوام، گروه‌ها و اقلیت‌ها، مرتبط با برخوردهای تند برخی از پادشاهان عثمانی در برابر علویان بود که کشتارهای وسیعی علیه آنها انجام دادند، اما در هر حال تعصب ترکی و استفاده از قوانین سختگیرانه در مورد زبان و نژاد، در امپراتوری عثمانی چندان رایج نبوده است.
ملی‌گرایی ترکی در دوران جمهوری
رویدادهای پس از جنگ جهانی نخست و انحلال امپراتوری عثمانی و تاسیس نخستین نظام جمهوری منطقه به نام جمهوری ترکیه در سال 1923 میلادی، در ایستگاه آغازین، بر اساس تفکرات اسلامی و تاکیدات اولیه مصطفی کمال آتاتورک بر مفهوم گسترده "عناصر اسلامیه" بود.
مصطفی کمال در آغاز، ترک‌ها، کردها، اعراب، لازها، چرکزها و دیگر گونه‌های قومی ترکیه را، عناصر اسلامی و برادر همدیگر خواند و امیدوار بود که بتواند در آنچه از امپراتوری وسیع عثمانی باقی مانده است، یک کشور یکپارچه به وجود بیاورد. اما اندکی نگذشت که قیام کردها به رهبری شیخ سعید پیران در منطقه کردنشین دیاربکر تغییرات مهمی در تفکر جمهوری آتاتورک به وجود آورد.
شیخ سعید پیران به دنبال خودمختاری کردها بود و سرکوب کردها در آن مقطع تاریخی به تندترین و خشن‌ترین شکل ممکن صورت گرفت و نه تنها شیخ سعید پیران و دیگر سران اصلی آن قیام اعدام شدند، بلکه متعاقب آن، محدودیت‌های قومی بسیاری در ترکیه به وجود آمد.
قیام کردها در آن دوران و قیام بعدی کردهای علوی به رهبری سید رضا درسیمی، مجموعاً شرایطی پدید آورد که باعث شد رویکرد جمهوری ترکیه نسبت به کردها بسیار خشن و سرکوبگرانه باشد.
اما از این واقعیت نیز نمی‌توان گذشت که تنها عوامل تحریک کننده آتاتورک برای پناه بردن به تفکرات ملی‌گرایانه تند، حرکات و قیام کردها نبوده بلکه تأثیرگذاری تفکرات افراطی نازیسم در ایتالیا و آلمان، بر ذهنیت سران آنکارا مشهود بود.
در بررسی مبانی تقویت کننده تفکرات ملی‌گرایانه راست افراطی در ترکیه، این واقعیت آشکار به چشم می‌خورد که نقش عصمت اینونو، یار غار مصطفی کمال، بسیار برجسته‌تر است.
اینونو که او نیز همچون مصطفی کمال یکی از پاشاها و سرداران سپاه عثمانی بود، در دوران مصطفی کمال به عنوان نخست وزیر فعالیت کرد و پس از آن نیز رئیس جمهور ترکیه شد.
او در تمام دوران اقتدار و همچنین در دورانی که دست راست آتاتورک به شمار می‌رفت، به شدت از تفکر نژادپرستانه ترکی حمایت کرد و اعزام ده‌ها کارشناس به روستاها و مناطق مختلف ترکیه به منظور اندازه گیری جمجمه و دیگر اجزای سر و صورت افراد برای تشخیص دادن اصیل‌ترین ژن ترکی از اقدامات تأثیرگذار بوده است.
احزاب ملی گرای ترکیه در دوران فعلی
در روزگار امروز در بسیاری از احزاب سیاسی ترکیه گفتمان ملی‌گرایی، حرف اول را می‌زند و مهمترین گفتمان و تفکر کانونی احزاب است. اما در عین حال دیگر احزاب نیز تا حدودی از تفکرات ملی‌گرایانه برخوردارند. چند حزب زیر به شکل جدی و آشکار، بیرق ملی گرایی برافراشته‌اند:
حزب حرکت ملی (MHP) به رهبری دولت باغچلی.
حزب خوب (IYI) به رهبری مرال آکشنر.
حزب وحدت بزرگ (BBP) به رهبری مصطفی دستیجی.
اما در عین حال، احزاب همچون جمهوری خلق و وطن نیز تا حد مشهود و قابل توجهی، دارای اندیشه ناسیونالیستی نژادمحور هستند.
نکات افتراق
حزب حرکت ملی و حزب وحدت بزرگ، در باورهای ملی گرایانه خود، اندیشه‌های محافظه کارانه‌تری دارند و به مبانی اسلامی و اخلاقی بهای بیشتری می‌دهند. آنها همچنین دور از اندیشه‌های چپ و سوسیال دموکرات هستند و در همان حالی که دارای تفکر ضد آمریکایی هستند، تمایلی به گرایش به سوگی سوسیالیست نیز ندارند، اما دیگر نهادهای ملی گرا به ویژه حزب وطن به رهبری پرینچک و تا حدودی حزب مرال آکشنر، تمایل دارند که در عین وفاداری به تفکرات ملی گرایانه، خود را به جریانهای سوسیال دموکرات نیز نزدیک کنند و در شرایط لازم با آنها ائتلاف کنند.
نکات اشتراک
دو نکته اشتراک نظر مهم بین احزاب و جریانات ملی‌گرا در ترکیه این است که همه آنها در دو نقطه مهم به همدیگر می‌رسند.
نخست، مخالفت با تثبیت موقعیت قومیتی و هویتی کردها در نظام سیاسی و اجتماعی ترکیه.
دوم، لزوم توجه ویژه و حیاتی به وضعیت ترک‌ها در دیگر کشورهای منطقه اعم از عراق، سوریه، آسیای میانه، قبرس و بالکان.
آکپارتی و احزاب ملی‌گرای ترکیه
سران حزب عدالت و توسعه به عنوان بخشی از شاگردان مکتب اسلام گرای نجم الدین اربکان نخست وزیر فقید ترکیه، همواره بر این موضوع تأکید کرده‌اند که اندیشه‌های اسلامی نزد این حزب، از مسائل هویتی و قومیتی اهمیت بیشتری دارد و در تفکر و منش سیاسی آنها، بها دادن به مسائل نژادی و زبانی، جایگاهی ندارد و از این نظر باید گفت که در نگرش کادرهای حزب سابق اربکان که هنوز هم از آن به عنوان "نگرش ملی" یاد می‌شود و همچنین در نگرش حزب عدالت و توسعه نسبت به مسائل سیاست داخلی و خارجی، تفکر نژادی و هویتی ترک‌ها، جایگاه چندانی ندارد اما در سالیان اخیر حزب عدالت و توسعه بر اساس یک منش و رفتار عملگرایانه و از سر مصلحت، خود را به جریان ملی‌گرای راست افراطی نزدیک کرده است و می‌توان گفت، تسلیم شدن حزب عدالت و توسعه در برابر تفکرات ملی‌گرایانه تند و راست افراطی، یکی از رویدادهای سیاسی و اجتماعی مهم ترکیه در سالیان اخیر است.
حال باید دید آیا در سالیان آتی حزب عدالت و توسعه آن قدر محبوبیت و جایگاه اجتماعی پیدا می‌کند که اعتبار خود را از گرو ملی گرایان افراطی در بیاورد یا ناچار خواهد شد به همراهی با آنها ادامه دهد.
انتهای پیام/
