چگونه "سلامت دندان‌های خود" را تضمین کنیم؟

به گزارش خبرنگار بهداشت و درمان باشگاه خبرنگاران پویا؛ در جوامع امروزی با توجه به افزایش ارتباطات و حضور افراد جامعه در موقعیت‌های اجتماعی گوناگون، لزوم رعایت بهداشت دهان و زیبایی دندان‌ها بیش از گذشته حس می‌شود؛ علاوه بر این، با توجه به این که سلامت عمومی بدن با سلامت دهان و دندان رابطه مستقیم دارد، از این رو سلامت دهان و دندان اهمیت ویژه‌ای در حفظ و ارتقاء سلامت افراد جامعه دارد.

پیش از این در مطلبی با عنوان "علت‌"پوسیدگی دندان" چیست؟" به معرفی ساختمان و اختلالات و بیماریهای دهان و دندان، تأثیر متقابل بیماریهای دهان و دندان با بیماریهای مزمن و لزوم پیشگیری از این بیماریها پرداخته و اولویت‌های سازمان جهانی بهداشت جهت بهبود بهداشت دهان و دندان بیان شد همچنین در مطلبی دیگر با عنوان "بهداشت ضعیف دهان و دندان چطور باعث تهدید سلامتی می‌شود؟" به شاخص اپیدمیولوژیک و اهمیت بهداشت دهان و دندان پرداخته شد.

در مطلب پیش رو، به عوامل موثر بر سلامت دهان و دندان پرداخته شده است: 

 وضعیت اجتماعی اقتصادی

درک علل و عواقب ناشی از بیماری در حال تغییر است؛ در حال حاضر در نظر گرفتن عوامل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بهداشت و درمان قابل توجه است و با این استدلال که با کاهش فقر می‌توان به سلامتی بهتر دست یافت. سیستمهای بهداشت و درمان، از جمله سیستم بهداشت دهان و دندان، می‌تواند در این زمینه نقش داشته باشد؛ در بسیاری از مطالعات اپیدمیولوژیک، نقش مهم عوامل اجتماعی، رفتاری و زیست محیطی در بهداشت و بیماریهای دهان و دندان نشان داده شده است؛ رابطه میان پوسیدگی دندان با تعیین کننده‌های اجتماعی و اقتصادی بهداشت به خوبی اثبات شده است. به اعتقاد McDonald بین سطح اقتصادی، اجتماعی و پوسیدگی دندان در دوره شیری ارتباط معکوسی وجود دارد.

مطالعات نشان می‌دهد، فاکتورهای چندی، مانند وضعیت اقتصادی اجتماعی، تعداد افراد خانواده، آگاهی والدین روی رفتارهای بهداشتی دهان کودکان و نوجوانان تأثیر می‌گذارد؛ در بسیاری از کشورهای کم درآمد، اگر خدمات درمانی در دسترس باشد، هزینه درمان پوسیدگی دندان به تنهایی در کودکان بیش از هزینه تمامی مراقبتهای بهداشتی در کودکان است؛ کودکان خانواده‌های کم درآمد و اقلیت و افرادی با نیازهای مراقبت بهداشتی خاص در معرض بیشترین خطر دسترسی ناکافی و بهداشت ضعیف دهان و دندان هستند؛ هر چند میزان پوسیدگی دندان در کشورهای با درآمد کم و متوسط تا سالهای اخیر کمتر شده است اما با تغییر در سبک زندگی، افزایش مصرف قند، مواجهه ناکافی با فلوراید و فقدان برنامه ملی جهت پیشگیری از بیماریهای دهان و دندان، میزان این بیماری رو به افزایش است؛ در مقابل، در کشورهای با درآمد بالا، کاهش پوسیدگی دندان از 20 سال گذشته تا کنون مشاهده شده است که این الگو به عنوان نتیجه تعدادی از اقدامات بهداشت عمومی از جمله استفاده مؤثر از فلوراید، همراه با تغییر شرایط زندگی، شیوه زندگی و بهبود شیوه‌های مراقبت از خود و ایجاد برنامه‌های بهداشت دهان و دندان دیده می‌شود.

گزارش رئیس کل بهداری دولت فدرال آمریکا در سال 2000 نشان می‌دهد که از هر 4 کودک آمریکایی یک نفر در فقر متولد می‌شود؛ کودکان و نوجوانانی که در فقر زندگی می‌کنند، دو برابر بیش از همسالان مرفه خود به پوسیدگی دندانی مبتلا می‌شوند و احتمال بیشتری وجود دارد که بیماری آنها درمان نشده باقی بماند؛ کودکان با وضعیت اجتماعی اقتصادی پایین در معرض خطر بیشترین پوسیدگی دندانی قرار دارند؛ هر چه وضعیت اقتصادی بهتر می‌شود، عملکرد مادران در رعایت بهداشت دهان و دندان کودکانشان نیز بهتر می‌شود، این بدان علت است که در وضعیت اقتصادی خوب، امکان استفاده از امکانات بهداشتی و تامین مخارج درمانی بیشتر است.

Manal می‌نویسد که عوامل اجتماعی اقتصادی خیلی مهم است و با میزان بهداشت دهان و دندان رابطه دارد و سطح اقتصادی بالا و رژیم غذایی با میزان آگاهی و عملکرد بهداشتی مرتبط است، به طوری که سطح اقتصادی بالا، ارتباط مستقیم با آگاهی و عملکرد خوب در زمینه بهداشت دهان و دندان دارد، در سطوح اقتصادی اجتماعی بالا، شیوع پوسیدگی دندان و بیماریهای دهان و دندان کمتر می‌شود.

در وضعیت بهداشت دهان و دندان کشورها و در مناطق مختلف یک کشور اختلاف وجود دارد که این ممکن است با وضعیت اجتماعی و اقتصادی نژاد یا قومیت، سن، جنس یا وضعیت سلامت عمومی مرتبط باشد؛ سلامت خوب، یک منبع مهم برای توسعه اجتماعی، اقتصادی و شخصی است؛ عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی، رفتاری و بیولوژیکی می‌تواند سلامتی را بهبود بخشد یا آن را مختل کند؛ افزایش شهرنشینی، تغییرات جمعیتی، اجتماعی و زیست محیطی باعث نیاز به روشهای مختلف در زمینه اقدامات بهداشت دهان و دندان شده است، بعید است که با مداخلات جداگانه که رفتار خاصی را مورد هدف قرار دهد بتوان بهداشت دهان ودندان را بهبود بخشید؛ مؤثرترین، پایدارترین مداخلات ترکیب سیاستهای اجتماعی و اقدامات فردی که از آن طریق شرایط و شیوه زندگی را ارتقاء داد.

خطر نسبی بالای بیماریهای دهان و دندان در ارتباط با عوامل فرهنگی از قبیل شرایط زندگی نامساعد، سطح تحصیلات پایین، فقدان سنتها، باورها و فرهنگ در حمایت از بهداشت دهان ودندان است، جوامع و کشورهایی که در معرض نامناسب فلوراید قرار گرفته‌اند در معرض خطر بیشتری از پوسیدگی دندان هستند؛ دسترسی کم به آب سالم و امکانات بهداشتی، از عوامل خطر زیست محیطی در بهداشت دهان و دندان و همچنین سلامت عمومی هستند؛ کنترل بیماریهای دهان و دندان به دسترس بودن و دستیابی به سیستم بهداشت دهان ودندان بستگی دارد اما کاهش خطرات بیماریهای دهان ودندان تنها در صورتی امکانپذیر است که خدمات به سمت پیشگیری و مراقبتهای بهداشتی اولیه متمایل باشند.

عوامل خطر سلامت عمومی مانند مصرف بیش از حد الکل، استفاده از سیگار یا سایر دخانیات، رژیم غذایی ضعیف، استرس، بهداشت دهان و دندان را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ ارتباط بین این رفتارها در شیوه زندگی و افزایش عوامل خطر پوسیدگی دندان، بیماری پریودنتال، عفونتهای دهان و دندان، سرطان دهان و سایر شرایط و وضعیت دهان و دندان، نشان می‌دهد نیاز به اتخاذ رویکرد یکپارچه برای ارتقاء سلامت عمومی و سلامت دهان و دندان است؛ رویکرد عوامل خطر مشترک، فرصتی را برای آمیختن ارتقاء سلامت دهان ودندان در ارتقاء سلامت عمومی فراهم می‌کند؛ به احتمال زیاد، چنین رویکردی کارآمدتر و مؤثرتر نسبت به برنامه‌هایی که تنها یک بیماری یا شرایطی را مورد هدف قرار می‌دهند.

در بسیاری از کشورهای درحال توسعه، منابع و ظرفیتهای ملی، انسانی، مالی و مادی، هنوز هم برای اطمینان از در دسترس بودن و دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی ضروری با کیفیت بالا برای افراد و جمعیتها به خصوص در جوامع محروم کافی نیست  و دندانها اغلب درمان نشده باقی می‌مانند یا به دلیل درد و ناراحتی، دندان را خارج می‌کنند؛ بنابراین انتظار می‌رود که از دست دادن دندان و اختلال درعملکرد دهان به عنوان یک مشکل رو به رشد بهداشت عمومی در بسیاری از کشورهای درحال توسعه باشد.

مراجعه به دندانپزشک

دندانپزشکان نقش مهمی در حفظ سلامت کلی دندانها دارند؛ بنابراین مراجعه هر6 ماه یکبار به دندانپزشک جهت اطمینان از سلامت دندانها و لثه ضروری است؛ انجمن دندانپزشکی آمریکا حداقل دو بار در سال، مراجعه به دندانپزشک را به منظور حفظ سلامت و بهداشت دندانها توصیه می‌کند؛ نخستین مراجعه به دندانپزشک در کودکان در سن یکسالگی توصیه می‌شود.

تغذیه

کودکان برای جویدن غذا، صحبت کردن، داشتن لبخند زیبا نیاز به دندانهای سالم دارند؛ یک رژیم غذایی خوب برای رشد کودک ضروری است؛ مطالعات، ارتباط بین رژیم غذایی و پوسیدگی را نشان داده‌اند؛ براساس این مطالعات تاکید فراوانی براین مرحله از برنامه کنترل پوسیدگی شده است، همچنین شواهدی وجود دارد که ارتباط بین تنقلات و فراوانی دفعات خوردن و نوشیدن را با بروز پوسیدگی دندانی اثبات می‌کند؛ هدف محدود کردن رژیم غذایی به پنج گروه اصلی، دو جنبه دارد، رژیم غذایی کافی، اساس سلامت عمومی خوب است، البته در طی دوره تشکیل دندان برای کمک به تامین تکامل طبیعی ساختمان آن ضروری است؛ بعلاوه این واقعیت ثابت شده است که اگر کودکان و بزرگسالان از رژیم غذایی پایه پیشنهادی و مصرف غذاهایی با مقادیر کافی پروتئین، میوه و سبزیجات تازه به دقت پیروی کنند، اشتها برای خوردن تنقلات در بین وعده‌های غذایی کم می‌شود.

تقریبا تمام مواد غذایی ازجمله شیر یا سبزیجات، دارای انواع مختلفی از قندها هستند که می‌توانند در پوسیدگی دندان تاثیر داشته باشند، باید سعی شود، همیشه با توجه به برچسب مواد غذایی و نوشیدنیها، آنهایی انتخاب شود که دارای کمترین مقدار قند هستند؛ از جمله توصیه‌های دیگر که در زمینه ارتباط تغذیه با سلامت دهان و دندان انجام شده است، توصیه در مورد کاهش مصرف نوشیدنیهای شیرین که یک عامل خطر عمده در پوسیدگی دندان است، همچنین سایش دندان نیز به نظر می رسد در برخی از کشورها با افزایش مصرف نوشیدنی‌های حاوی مواد اسیدی به عنوان یک مشکل در حال افزایش باشد.

نکته مهم دیگر فواید شیر مادر است که مانع از بروز پوسیدگی شایع دوران کودکی است؛ رژیم غذایی فاقد مواد مغذی خاص، مقاومت بافتهای دهان را در برابر عفونتها کم می کند که این ممکن است منجر به بیماریهای لثه شود؛ بیماری شدید لثه از علل عمده از دست دادن دندانهاست؛ بسیاری از محققان معتقدند که پیشرفت بیماری لثه در افراد مبتلا به سوء تغذیه شدیدتر است.

توسعه اقتصادی و شهرنشینی باعث تغییرات سریع در رژیم غذایی و شیوه زندگی شده است که این تاثیرات در رژیم غذایی، منجر به بیماریهای مزمن، مانند چاقی، دیابت، بیماریهای قلبی عروقی، سرطان، پوکی استخوان و بیماریهای دهان ودندان شده است؛ تغذیه و رژیم غذایی از راههای مختلفی بر بهداشت دهان و دندان تاثیر می‌گذاردY مثلا بیماریهای عفونی دهان و سرطان دهان را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ بیماریهای دندانی مرتبط با رژیم غذایی شامل پوسیدگی دندانی، نقص رشد و نمو مینا و سایش دندان است.

برخی از شواهد نشان می‌دهند بیماری پریودنتال در جمعیت دچار سوء تغذیه، با سرعت بیشتری پیشرفت می‌کند؛ علاوه بر یک رژیم غذایی مغذی، میان وعده‌ها، بطری و پستانک نیز بر سلامت دهان ودندان کودکان تاثیرگذار است؛ لازم است بطری فقط حاوی شیر باشد، از پرکردن بطری با مایعاتی از قبیل آب قند، آبمیوه یا نوشیدنیهای غیرالکی خودداری شود؛ همچنین باید از دادن بطری شیر به کودکان در رختخواب خودداری شود؛ از گذاشتن پستانک در موادشیرین مثل عسل، قبل از گذاشتن آن در دهان کودک جلوگیری شود؛ تشویق کودک به استفاده از فنجان از همان اوایل کودکی، محدود کردن مصرف شیرینیها و استفاده از میان‌وعده‌های مغذی به جای آن در سلامت دندانهای کودک نقش مهمی دارد.

 در مورد تغذیه کودک، اگر غذا یا نوشیدنی توسط والدین چشیده شود، این عمل باعث انتقال باکتریها و اگر والدین دچار پوسیدگی دندان هم باشد، باعث انتقال پوسیدگی به دندانهای کودک می‌شود، پس لازم است که از این عمل، اجتناب کرد؛ کودکان و نوجوانان با دندانهای ازدست داده، دچار مشکلاتی حین جویدن غذا می‌شوند، در نتیجه باعث محدودیت آنها در انتخاب غذا و دریافت ناکافی مواد مغذی می‌شود.

ژنتیک

عوامل ژنتیکی ریخت و شکل نهایی فک و دندانها، کام دهان، مقاومت دندانها در برابر پوسیدگی دندان و ترکیب ساخت بزاق را تعیین می‌کند؛ از مطالعات تغذیه‌ای زیادی که انجام گرفته است روشن می‌شود که تفاوتهایی در حساسیت به پوسیدگی دندانی حتی در شرایط یکسان و کنترل شده وجود دارد، این به آن معناست که به علت تفاوتهای ژنتیکی، برخی عوامل محیطی، توانایی پوسیدگی‌زایی بیشتری در بعضی افراد نسبت به دیگران دارند؛ این به آن معنی نیست که پوسیدگی دندانی، بیماری ارثی است، بلکه تاثیرات ژنتیک می‌توانند تظاهر آشکار این بیماری را در فرد تغییر دهند؛ به طور خلاصه حساسیت به پوسیدگی دندانی در انسان تحت تاثیر وراثت است اما میزان آن کم است؛ بدون شک این کنترل ژنتیکی، ماهیت چند عاملی دارد و چنین زمینه چند ژنی خود به این معناست که قطعا به تاثیرات محیطی فراوانی نیاز دارد، مثل پوسیدگی دندانی، نقش ژنتیک در بیماری پریودنتال هم شایع است که با تظاهر پیوسته روی می‌دهد و به شدت تحت تاثیر شرایط محیط، مثل رژیم غذایی مناسب و روشهای کنترل پلاک، می‌توان بر عوامل ارثی که سبب ایجاد پوسیدگی می‌شوند تاثیرگذار باشد.

فیشورسیلانت

فیشورسیلانت، مسدود کردن شیارهای سطح جونده دندانهای عقب و توقف روند فروپاشی در آنهاست که جهت جلوگیری از پوسیدگی و خرابی دندانهای دائمی توسط دندانپزشک، برای کودکان انجام می شود، زیرا مواد غذایی در شیارهای عمیق دندان که به سختی توسط مسواک برداشته م‌ شوند به جای مانده و مهمترین عامل پوسیدگی است.

دخانیات

دخانیات، یک عامل خطر برای سرطان دهان، عود سرطان دهان، بیماری پریودنتال در بزرگسالان و نقصهای مادرزادی مانند شکاف لب و کام در بزرگسالان است؛ دخانیات، باعث سرکوب سیستم ایمنی در پاسخ به عفونت دهان می‌شود؛ بسیاری از پیامدهای استفاده از دخانیات اختلال در کیفیت زندگی است.

HIV / ایدز

برنامه های بهداشت دهان و دندان سازمان جهانی بهداشت می‌تواند سهم مهمی در تشخیص زود هنگام، پیشگیری و درمان بیماری ایدز داشته باشد؛ تعدادی از مطالعات نشان می‌دهند که حدود 50-40 درصد از افراد HIV، دارای عفونت قارچی، باکتریایی و ویروسی دهانی در اوایل سیر بیماری هستند.

استفاده از مسواک

لازم است دندانها را حداقل دو بار در شبانه روز مسواک زد و هر 4-3 ماه یکبار باید مسواک تعویض شود؛ اگر موهای مسواک به هر دلیلی خراب شود(نشانه‌های آن گسستگی و فاصله گرفتن بیش از حد موهای مسواک از یکدیگر است) باید این تعویض زودتر انجام شود.

برای مسواک زدن، اول از سطح جونده دندانها شروع کنید که با حرکت رفت و برگشت روی سطح جونده، شیارهای موجود بر روی دندان تمیز می‌شوند؛ سپس سطوح خارجی دندانهای بالا و سپس پایین را مسواک بزنید، بدین صورت که مسواک را با زاویه 45 درجه بر روی خط لثه قرار داده و با دور کردن از خط لثه، بر روی دندان کشیده یا به صورت پیچشی حرکت دهید؛ (یعنی از لثه به سمت دندان بصورت چرخشی) به عبارتی می‌شود گفت از لثه به سمت دندان جارو کنید؛ بعد از آن، سطوح داخلی دندانهای بالا و سپس پایین را به همان شیوه بالا مسواک بزنید؛ حالا به آرامی سطوح خارجی و داخلی هر یک از دندان ها را با حرکت لرزشی عقب-جلو مسواک بزنید.

استفاده از نخ دندان

استفاده ازنخ دندان، عامل مهمی در بهداشت دهان و دندان است، چرا که باعث حذف پلاک و مواد غذایی فاسد باقیمانده بین دندانها می‌شود؛ چون فضای بین دندانها به آسانی توسط مسواک تمیز نمی‌شود و حداقل یک بار در روز و ترجیحا قبل از مسواک زدن توصیه می‌شود.

جهت استفاده صحیح از نخ دندان، باید حدود 50 سانتی‌متر از نخ دندان را پاره کرده و دور انگشتهای وسط دو دست بپیچانیم و به آرامی فضای بین دندانها را تمیز کنیم که این کار برای جلوگیری از ایجاد باکتریهای پلاک بر روی دندانها کمک می‌کند؛ علاوه بر استفاده از نخ دندان، مسواک، خلال دندان برای تمیز کردن دندانها و استفاده از یک ضد میکروبی دهان یا دهانشویه به کاهش پلاک بین دندانها و حذف ذرات غذا از دندانها کمک می‌کند؛ باید توجه داشت که هیچکدام از این وسیله‌ها نمی‌تواند جایگزین دیگری شود، بلکه مکمل یکدیگر هستند.

حفاظت در برابر بیماری های عفونی در دندانپزشکی

بسیاری از اشخاص به بیماری خود واقف نیستند و حتی ممکن است که بیماری خود را کتمان کنند و دندانپزشک را مطلع نکنند، پس لازم است هر بیمار، بالقوه عفونی محسوب شود و دندانپزشک، روشهای پیشگیری انتقال عفونت را انجام دهد؛ به طور کلی کنترل عفونت و حفاظت در برابر بیماریهای عفونی به صورت زیر است:

-حفاطت فردی و پرسنلی

-استفاده از وسایل یکبارمصرف و معدوم کردن آنها

-استرلیزاسیون وسایل غیر یکبار مصرف

-جلوگیری از آلودگی محیط کار با ضدعفونی کردن دستگاه‌های دندانپزشکی

-شستشو و ضدعفونی کردن مواد پارچه‌ای و نظافتکاری.

انتهای پیام/