گزارش| منافع اتحادیه اروپا در آسیای مرکزی

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، اتحادیه اروپا به دلایل مختلفی نسبتا دیر هنگام شروع به توجه کردن به آسیای مرکزی کرد. علتی که اول از همه می توان به آن اشاره کرد، تشدید درگیری ها در افغانستان و مشارکت کشورهای عضو اتحادیه اروپا تحت فشار ایالات متحده در سیاست هایی بود که از سوی واشنگتن در این منطقه دنبال می شد. علاوه بر این ، از سال 2005 تا 2006، با توجه به فشارهای واشنگتن که قصد محدود کردن نفوذ روسیه بر کشورهای منطقه آسیای مرکزی و بازار انرژی کشورهای عضو اتحادیه اروپا را داشت، اتحادیه اروپا شروع به تنوع بخشیدن بیش تر به منابع انرژی های وارداتی به قلمرو خود گرفت. در نتیجه، اتحادیه اروپا به طور فزاینده ای به نفت قزاقستان و گاز طبیعی ترکمنستان علاقه مند شد. علاوه بر این، اتحادیه اروپا به دلیل گسترش خود، که باعث شده مرزهای فیزیکی اش به این منطقه نزدیک تر شود، توجه بیشتر خود را به آسیای مرکزی متمرکز کرده است.

با توجه به این موضوع، اتحادیه اروپا شروع به توجه بیش تر به پروژه های زیرساختی در این منطقه کرد. به عنوان مثال می توان به پروژه تراسکا (کریدور حمل و نقل اروپا - قفقاز - آسیا) که پیونددهنده چین، آسیای مرکزی و اروپا است، اشاره کرد. کریدور تراسیکا شامل سیستم حمل‌ونقل ترکیبی در منطقه آسیای مرکزی، قفقاز و اروپای شرقی است، که نقش مهمی در احیای یکی از مسیرهای راه تاریخی ابریشم ایفا می‌کند.

در مورد مسائل سیاسی و امنیتی منطقه ای نیز اتحادیه اروپا مدت هاست که دخالت های خود در آسیای مرکزی را از طریق ساز و کارهای حمایتی در راستای سیاست های واشنگتن بر ایجاد نخبگان طرفدار غرب و محدود کردن نفوذ روسیه و چین بر آسیای مرکزی و افغانستان متمرکز کرده است. با این حال، به همین دلیل است که دموکراتیزه شدن در راستای مدل های غربی و همینطور فراهم کردن پشتیبانی ضمنی از هر سازمان ملی گرای رادیکال و لیبرال در منطقه همچنان یکی از اولویت های مهم برای اتحادیه اروپا در آسیای مرکزی است. در ضمن، ایالات متحده کاملاً فعالانه درگیر چنین فرآیندهایی در آسیای مرکزی است که این امر یک انگیزه مضاعف برای فعالیت های اتحادیه اروپا در این منطقه است.

استراتژی اروپا برای همکاری با کشورهای آسیای مرکزی که در سال 2007 به اجرا درآمد، در زمینه تهیه اسناد نظارتی در مقایسه با میزان پیشرفت مشابه در سایر مناطق موفقیت های بهتری به دنبال داشت. با این حال ناآرامی های سال 2005 در اندیجان ازبکستان باعث شد تا فقدان یک سیاست یکپارچه اروپایی در این منطقه احساس شود. سرکوب گسترده تظاهرات در 13 مه 2005 در میدان اصلی شهر اندیجان واقع در شرق ازبکستان باعث کشته شدن صدها تن از معترضان شد. برخوردهای خونین میان نیروی‌های نیروهای انتظامی و امنیتی از یک سو و معترضین از سوی دیگر درگرفت. دولت ازبکستان کشته شدن نزدیک به 190 نفر را تأیید کرد، اما آمار غیررسمی از نهادهای حقوق بشری کشته شدن بیشتر از 500 تا 1500 نفر را تخمین می‌زنند. رئیس جمهوری ازبکستان در آن زمان گفته بود که تظاهرات کنندگان قصد شورش داشتند (1). ماهیت ذاتی بوروکراتیک همکاری میان اتحادیه اروپا و کشورهای آسیای مرکزی کاملا آشکار بود. بسیاری از برنامه ها و سیاست ها به دلیل عدم تمایل اتحادیه اروپا برای سرمایه گذاری قابل توجه در کشورهای منطقه عملی نشده بودند. این استراتژی به عنوان ابزاری برای اتحادیه اروپا برای پیشبرد منافع اش در منطقه باقی مانده بود که این امر نیز به آسانی برای دولت ها و مردم ملل آسیای مرکزی مشهود بود.

اتحادیه اروپا به منظور دستیابی به اهداف سیاسی و اقتصادی با ایجاد تعدادی از سازمان های غیردولتی اروپایی مانند عفو بین الملل، بنیاد فریدریش ابرت، شفافیت بین المللی، بنیاد کنراد آدنوئر، مؤسسه گوته، بنیاد هانس سیدل و غیره به طور فعال رویکرد دیپلماسی عمومی خود را به کار گرفت. اتحادیه اروپا ضمن سازماندهی رویدادهای فرهنگی و آموزشی، مجموعه قدرتمند خود را در منطقه با مشارکت در زنده کردن حافظه تاریخی مشکوک مردم محلی پایه گذاری کرد. مبلغان غربی تلاش می کردند بطور فعال سعی در استفاده از رویدادهای تاریخی برای تقویت روحیه ضد روسی و ضد چینی در بین مردمان منطقه کنند. به عنوان مثال نمایندگان مجمع پارلمانی شورای اروپا و شماری از سازمان های غیردولتی اروپایی از وقایع مشکوک تاریخی در جهت ترویج مضامین ضدروسی هم چون واقعه هولودومور (قحطی بزرگ اوکراین) و سرکوب های مردم قزاقستان در زمان شوروی و هم چنین در تعدادی از کشورهای دیگر منطقه استفاده کردند. مجمع پارلمانی شورای اروپا در سال 2008 واقعه هولودومور را به عنوان یک نسل کشی مورد شناسایی قرار داد (2).

در نتیجه، سیاست های پیگیری شده توسط اتحادیه اروپا  قبل از هر چیز جهت تضعیف نفوذ روسیه در فضای جمهوری های سابق اتحاد جماهیر شوروی و جایگزین کردن غرب با آن بود.

تور آسیای مرکزی فدریکا موگرینی، نماینده اتحادیه اروپا در امور خارجه و سیاست های امنیتی، در ماه ژوئیه سال جاری میلادی و مشارکت وی در پانزدهمین نشست وزیران امور خارجه اتحادیه اروپا و آسیای مرکزی که در بیشکک برگزار شد، نشان دهنده هدف اتحادیه اروپا برای امتحان و ارتقای استراتژی آسیای مرکزی خود بود که در تاریخ 17 ژوئن 2019 توسط شورای اتحادیه اروپا تصویب شده بود. استراتژی جدید اتحادیه اروپا در آسیای مرکزی بر موارد مختلفی متمرکز است، از جمله: تجارت و همکاری اقتصادی، یک برنامه امنیتی همه جانبه، تقویت همکاری با کشورهای منطقه، ارتقاء سطح همکاری های آسیای مرکزی و افغانستان و تمایل اتحادیه اروپا برای در نظر گرفتن مشارکت کشورهای منطقه در سایر ابتکارات منطقه ای از جمله اتحادیه اقتصادی اوراسیا و پروژه کمربند و جاده چین. موگرینی در سفر خود به منطقه، کاملاً مشتاقانه در مورد چشم انداز همکاری منطقه ای، امنیت انرژی، ایجاد یک فضای مناسب برای سرمایه گذاری و همچنین حل مشکلات مشترک زیست محیطی با مقامات آسیای مرکزی تبادل نظر کرده بود.

با این حال، برنامه های فوق با یک خوش بینی محتاطانه در منطقه روبرو شد، زیرا کشورهای آسیای مرکزی و اتحادیه اروپا هنوز اهداف و برنامه های مختلفی دارند. سند استراتژی جدید اتحادیه اروپا، آشکارا نشان می داد که سیاست خارجی این اتحادیه در ابتدا و مهم تر از همه بر اساس منافع خودش شکل می گیرد به همین دلیل از زبانی مبهم و عدم وجود اظهارات مشخص در آن استفاده شده است. براساس ارزیابی های ناظران منطقه ای، این اعتقاد در حال رشد است که اتحادیه اروپا با کمک این سند، صرفاً حمایت های اخلاقی خود را از آسیای مرکزی نشان می دهد  و آمادگی خود را برای برگزاری یک سری گفتگوهای آموزشی با موضوع مزایای دموکراسی و جامعه مدنی در آنجا، یا کمک هزینه برای سفر به سمینار سازمان های غیردولتی که عمدتاً برای اهداف شستشوی مغزی استفاده می شود ، تأمین می کند. اتحادیه اروپا ترجیح می دهد که کشورهای این منطقه مسائل مهمشان را یا توسط خود یا با کمک دیگران بازیگران خارجی هم چون مسکو و چین و امریکا حل و فصل کنند و بروکسل را درگیر این ماجراها نکنند. اتحادیه اروپا پس از اجرای استراتژی جدید خودبه دنبال تاسیس دفاتر نمایندگی در هر 5 کشور منطقه آسیای مرکزی است که بروکسل امیدوار است این کار تصویب سیاست متمرکزش را ساده تر کند.

با این وجود، مطمئناً اتحادیه اروپا علاقه شدید خود به توسعه روابط با برخی از کشورهای منطقه را نشان داده است. به عنوان مثال، اخیراً توجه ویژه ای به بهبود همکاری با ترکمنستان و قرقیزستان صورت گرفته است.
 اتحادیه اروپا یکی از شرکای تجاری مهم ترکمنستان است. طبق آمار اتحادیه اروپا، تجارت دو جانبه آنها در سال 2018 تقریبا 700 میلیون یورو ارزش داشته است. تصمیم اتحادیه اروپا مبنی بر تقویت حضور خود در این کشور با ایجاد یک دفتر نمایندگی در آنجا در سال 2019، نقطه اوج روابط دو جانبه میان بروکسل و عشق آباد است و به وضوح نشان دهنده علاقه اتحادیه اروپا به تقویت همکاری های خود با ترکمنستان است. ترکمنستان به دلیل بحران اقتصادی کنونی و یک دوره سیاست خارجی متعادل با تقویت روابط با اتحادیه اروپا مشتاق است تا منابع جدیدی از درآمد کسب کند. اتحادیه اروپا نیز از این واقعیت استفاده کرده و علاقه متقابل خودش را نشان داده است؛ عمدتاً به این دلیل که ترکمنستان سرشار از منابع انرژی اولیه است و پتانسیل تبدیل شدن به یک قطب مهم ترانزیتی از جمله در مسیر صادرات کالا به افغانستان و نیز خط لوله گاز طبیعی ترانس خزر را دارد. اتحادیه اروپا و ترکمنستان در حال کار بر روی چارچوب یک توافقنامه صادرات گاز به اروپا هستند و پیش از این نیز توافق نامه دو جانبه در مورد انرژی هسته ای را امضا کرده اند. نکته قابل توجه این است که سیاستمداران اروپایی که همواره خواهان این بودند تا کشورهای آسیای مرکزی از اصول مهم اروپایی یعنی دفاع از حقوق بشر و ترویج دموکراسی پیروی کنند، فقط هنگام برقراری ارتباط با ترکمنستان به لفاظی سیاسی متوسل می شوند و به نظر می رسد که هرگونه تخلف از دموکراسی را در آنجا به منظور به دست آوردن منافع حاصل از همکاری با عشق آباد نادیده می گیرند.

اتحادیه اروپا همچنین علاقه زیادی به تقویت همکاری با قرقیزستان نشان داده است، به ویژه به این دلیل که بیش ترین شمش های طلای وارداتی به اتحادیه اروپا از قرقیزستان تامین می شود. برای اتحادیه اروپا و کشورهای عضو آن توسعه روابط با قرقیزستان به ویژه به دلیل باز بودن بیش تر فضای این کشور به روی خارج در مقایسه با دیگر کشورهای آسیای مرکزی بسیار جذاب است. این امر منجر به اجرای تعدادی از پروژه ها در قلمرو قرقیزستان و استفاده از آن به عنوان پایه ای برای برقراری تماس و کار با سایر کشورهای منطقه شده است. ماهیت این برنامه ها در ماه ژانویه امسال واضح تر شد؛ هنگامی که پارلمان اروپا برنامه ای را به تصویب رساند که بر اساس آن این اتحادیه متنوع سازی اقتصاد قرقیزستان را با هدف کاهش وابستگی به روسیه و چین تسهیل می کند. در این برنامه مصوب، اتحادیه اروپا پیشنهاد می دهد که با توجه به توسعه روابط قرقیزستان با چین و روسیه، بیشکک باید ترغیب شود تا با تنوع بخشی به اقتصاد خود از وابستگی سیاسی به این دو بازیگر مهم منطقه ای و جهانی رهایی یابد. تا حدودی همکاری دو جانبه بین قرقیزستان و اتحادیه اروپا با توجه به تمایل این کشور به دریافت کمک های مالی طولانی مدت برای پوشش کسری بودجه دولتی با هدف جذب سرمایه گذاری و رفع تعدادی از مشکلات داخلی از جمله تامین بودجه سیستم آموزش و پرورش کشور و احیای تأسیسات ذخیره سازی پسماندهای اورانیوم تسهیل شده است.

با این حال، بسیاری از تحلیلگران منطقه ای بر این باورند که نقش استراتژی به روز شده اتحادیه اروپا در تسهیل توسعه پایدار در آسیای مرکزی در بروکسل اغراق شده است. این استراتژی، قبل از هر چیز ابزاری برای ارتقای منافع خود اتحادیه اروپا در منطقه خواهد بود. این استراتژی همچنین در راستای خدمت به تحقق نظم سیاسی دیکته شده از سوی واشنگتن برای تسهیل دور شدن کشورهای منطقه از روسیه و چین می باشد.

مجید اسماعیل زاده، کارشناس مسائل اوراسیا

1. https://www.theguardian.com/world/2005/may/16/markoliver
2. http://memorialholodomor.org.ua/eng/holodomor/genocide/act

انتهای پیام /