گزارش| همکاری‌های هسته‌ای ازبکستان و روسیه

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، فن آوری های هسته ای روسیه به دلیل قابلیت اطمینان، امنیت بیشتر و هزینه های مناسب در سطح جهانی مشهور هستند. شرکت انرژی هسته ای فدراسیون روسیه موسوم به روس اتم در بسیاری از کشورها در قاره های اروپا، آفریقا و آسیا پروژه های بسیاری دارد. ازبکستان به اولین کشور در منطقه آسیای مرکزی تبدیل شد که تصمیم به ورود به عرصه های صلح آمیز هسته ای با کمک روسیه گرفت.

برای مدت زمان طولانی، دولت ازبکستان به دلیل نگرانی از فعالیت های زیاد لرزه نگاری در آسیای مرکزی، از ساخت نیروگاه هسته ای خودداری می کرد. شک و تردیدهای ازبکستان خصوصا پس از زمین لرزه بزرگ 9 درجه ریشتری شرق ژاپن در 11 مارس 2011 که در پی آن سونامی های پرقدرتی خسارات عظیم و غیرقابل جبرانی به نیروگاه هسته ای فوکوشیما دای ایچی وارد کرد، تشدید شد. با این حال، دولت ازبکستان به دلیل وضعیت دشوار اقتصادی در این کشور مجبور به نظر درباره موضع خود پیرامون انرژی هسته ای شد. در دوره ای که ازبکستان هنوز بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بود، دانشمندان شوروی مکان های مختلفی در این کشور یافته بودند که برای ساخت یک نیروگاه هسته ای در آن ایمن بود. علاوه بر این، پس از فاجعه فوکوشیما آژانس بین المللی انرژی اتمی اقدامات مربوط به ایمنی راکتورهای هسته ای را بطور قابل توجهی تشدید کرد.

ازبکستان به توسعه اقتصادی و اجتماعی سریع و پایدار نیاز دارد. در عصر حاضر نیز، این امر بدون مقادیر زیادی از منابع انرژی نسبتاً ارزان امکان پذیر نیست. توسعه تولید و ایجاد مکان های کاری ضروری است. برخی معتقدند که بیکاری در برخی مناطق ازبکستان به حدی است که می تواند به یک تحول اجتماعی منجر شود. به عنوان مثال، داده هایی وجود دارد که نشان می دهد تقریباً 30 درصد (تقریبا 417 هزار نفر) شهروندان در سن کار در منطقه اندیجان بی کار هستند. در حقیقت، تقریباً 300 هزار نفر از آنها در خارج از کشور می توانند کار پیدا کنند، اما بیش از 100 هزار جوان بیکار در خانه خود باقی می مانند. اوضاع شغلی به همین اندازه در مناطق قشقه دریا، سمرقند و فرغانه دشوار است.

شایان ذکر است که مناطق فرغانه و اندیجان ازبکستان در دره فرغانه واقع هستند که قلمرو آن مشترک میان ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان است. این مناطق دارای تنش هستند که یک رویداد کوچک نیز می تواند باعث شعله ور شدن اختلافات و درگیری های قومی در آن شود.  حرکت‌های افراط گرایان در آسیای مرکزی، به خصوص رشد و تقویت این گروه‌ها در دره فرغانه، باعث نگرانی مقامات امنیتی کشورهای همجوار شده به طوری که به اذعان کارشناسان، عدم کنترل تحولات این منطقه می‌تواند بر بی‌ثباتی آسیای مرکزی بیفزاید.  ترکیب جمعیتی این دره بیشتر از ازبکهاست، ولی تاجیک‌ها و قرقیزها هم بخشی از جمعیت را تشکیل می‌دهند. در سال 1989 در آخرین سال‌های حکومت اتحاد جماهیر شوروی در استان اندیجان در دره فرغانه درگیری های قومی میان ترک‌ها و ازبک‌ها صورت گرفت که باعث کشته و زخمی شدن ده‌ها نفر شد. در ژوئن سال 1990 نیز چنین ناآرامی مشابهی رخ داد. در آن زمان خیابان‌های شهر اوش به صحنه خشونت‌های خونین تبدیل شد و بدین ترتیب در کل تابستان آن سال، حکومت نظامی اعمال شد. طی ناآرامی‌های چند روزه در سال 2010 در اوش نیز حداقل 45 تن کشته و صدها تن دیگر زخمی شدند (1).

اکثریت قریب به اتفاق جمعیت بیکار در این مناطق منبع مهم نگرانی مسئولان ازبکستان هستند. موضوعات دیگر شامل سطح پایین حقوق و دستمزد در بین جمعیت شاغل و همچنین فعالیت های انجام شده توسط سازمان های زیرزمینی مرتبط با شبکه های بین المللی که در حال تبلیغ دیدگاه های افراطی در بین مردم هستند نیز از عوامل تاثیرگذار بر وضعیت این منطقه است. کاملاً منطقی است که این نوع تبلیغات در بین مردمان فقیر که از دولت عصبانی هستند و فکر می کنند که چیزی برای از دست دادن ندارند بیش تر جذاب به نظر می رسد.

از این رو، اوضاع به گونه ای است که ازبکستان برای توسعه اقتصاد خود فوراً به انرژی زیادی احتیاج دارد و به همین دلیل مجبور شد در مورد انرژی هسته ای تجدید نظر کند. شایان ذکر است که این کشور دارای ذخایر قابل توجه اورانیوم است و اورانیوم خود را به کشورهای دیگر صادر می کند. اگر نیروگاه هسته ای در ازبکستان ساخته شود، ذخایر اورانیوم این کشور آن را قادر به تامین سوخت نیروگاه برای ده ها سال خواهد کرد.

در سال 2014، کار روی برنامه هسته ای ازبکستان آغاز شد. همانطور که انتظار می رفت، فدراسیون روسیه برای کار در اولین نیروگاه هسته ای ازبکستان انتخاب شد. در دسامبر سال 2017، روسیه و ازبکستان توافق نامه ای در مورد استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای را امضا کردند که براساس آن، فدراسیون روسیه مسئولیت ساخت یک نیروگاه هسته ای در ازبکستان را با دو راکتور مدرن روسی به نام VVER-1200 به عهده گرفت که دارای یک سیستم ایمنی قابل اطمینان هستند. علاوه بر این، فدراسیون روسیه و ازبکستان در مورد ساخت تعدادی راکتورهای تحقیقاتی برای استفاده مشترک از ذخایر جدید اورانیوم و آموزش دانشمندان هسته ای ازبکستانی توسط کارشناسان روسی توافق کردند (2).

بر این اساس در ژوئیه 2018، شعبه دانشگاه تحقیقات هسته ای ملی روسیه در تاشکند پایتخت ازبکستان تاسیس شد. در همان ماه، آژانس توسعه هسته ای ازبکستان موسوم به «اُز اتم» تحت نظارت دولت این کشور تأسیس شد. توافق نامه همکاری بین دولتی برای ساخت نیروگاه هسته ای در ازبکستان توسط روس اتم نیز در سپتامبر سال 2018 توسط دیمیتری مدودوف نخست وزیر روسیه و همتای ازبکستانی اش عبدالله عارفوف امضا شد.

در ابتدای اکتبر سال 2018 نیز سمینار مشترکی توسط کارگروه روس اتم و آژانس بین المللی انرژی اتمی برای بحث در مورد برنامه های ساخت نیروگاه هسته ای در ازبکستان برگزار شد. در جریان این سمینار، روس اتم اعلام کرد که در حال برنامه ریزی برای ساخت به روزترین کارخانه ای است که کاملا با الزامات آژانس بین المللی انرژی اتمی مطابقت خواهد داشت. بر اساس اعلام روس اتم، این نیروگاه هسته ای می تواند حدود 60 تا 80 سال فعالیت داشته باشد و تا 20 درصد از کل برق تولید شده در ازبکستان را شامل شود. نمایندگان صنعت برق ازبکستان و جامعه علمی این کشور نیز در این رویداد شرکت داشتند. به گفته آنها، ازبکستان فدراسیون روسیه را به عنوان شریک خود انتخاب کرد زیرا در این زمینه در سطح جهانی پیشگام بوده و دارای جدیدترین فناوری ها است.

ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه از 18 تا 19 اکتبر 2018 به طور رسمی به ازبکستان سفر کرد. وی همراه با شوکت میرضیایف رئیس جمهور ازبکستان در مراسمی برای علامت گذاری شروع پروژه ساخت نخستین نیروگاه انرژی ازبکستان شرکت کرد. اولین مرحله از این کار، مستلزم جستجوی بهترین سایت برای ساخت و ساز است. در ابتدا طرح احداث نیروگاه هسته ای در منطقه نوایی در جنوب غرب ازبکستان انجام شد. با این حال، پس از آن تصمیم به انتقال سایت به منطقه جیزک در نزدیکی دریاچه آیدار گرفته شد (3).

در فوریه سال 2019، شوکت میرضیایف چارچوب توسعه انرژی هسته ای در ازبکستان برای سال های 2019-2029 را امضا کرد. وام های دریافتی از روسیه تا حد زیادی سرمایه گذاری در ساخت و ساز را تأمین خواهد کرد که طبق برآوردهای مختلف می تواند از 11 تا 13 میلیارد دلار هزینه داشته باشد. کار ساخت و ساز قرار است از سال 2022 آغاز شود، در حالی که اولین واحد نیروگاه هسته ای در سال 2028 به شبکه متصل خواهد شد.

در ماه مه 2019 یک نمایشگاه بین المللی انرژی در تاشکند برگزار شد. در طی این رویداد، تعدادی توافق نامه مربوط به ساخت نیروگاه هسته ای میان روس اتم و شرکای ازبکستانی امضا شد. روس اتم نقشه راه مرحله دوم این پروژه را با وزارت انرژی ازبکستان امضا کرد. در مرحله دوم در کنار موارد دیگر، مقدمات تحقیق درباره تأثیر احتمالی این نیروگاه هسته ای بر محیط زیست انجام خواهد شد (4).

در همین زمان، روس اتم به همراه اُز اتم و آژانس توسعه هسته ای ازبکستان یک مرکز اطلاعات در مورد فناوری های هسته ای در تاشکند را افتتاح کردند. در مراسم افتتاح این مرکز، الکسی لیخاچای مدیر اجرایی روس اتم و ژورابک میرزامحمودف معاون وزیر انرژی ازبکستان و رئیس اُز اتم حضور داشتند. هدف از این افتتاح این مرکز، اطلاع رسانی و آگاهی بخشی به مردم در مورد برنامه هسته ای ازبکستان به منظور افزایش محبوبیت آن و کاهش نگرانی های مردم در مورد ایمنی نیروگاه هسته ای که قرار است ساخته شود، می باشد.

در ژوئیه سال 2019، الیشر سلطانوف وزیر انرژی ازبکستان اظهار داشت که رهبری این کشور تصمیم برای ساخت دو واحد نیروگاه دیگر علاوه بر دو موردی که از قبل قرار بود ساخته شود، گرفته است. نیروگاه هسته ای چهار واحدی باید قادر باشد انرژی زیادی تولید کند به گونه ای که حتی ازبکستان قادر به صادرات آن باشد.

روشن است که نیروگاه هسته ای امید زیادی را در ازبکستان به وجود آورده است. این امکان وجود دارد که این نیروگاه زمینه ای را فراهم کند تا اقتصاد ازبکستان جهشی بزرگ به سمت جلو را تجریه کند. این واقعیت که این نیروگاه و جهش اقتصادی ناشی از آن با کمک فدراسیون روسیه اتفاق می افتد، روابط دو کشور را برای سال های آینده مشخص می کند.

1. http://www.rferl.org/content/Why_Is_The_Ferghana_Valley_A_Tinderbox_For_Violence/2074849.html
2. https://www.world-nuclear-news.org/Articles/Uzbekistan-starts-site-selection-process-for-first
3. https://www.rferl.org/a/putin-in-tashkent-for-first-state-visit-under-mirziyoev/29552317.html
4. https://tn.ai/2059011

انتهای پیام/