گزارش| چالش گرجستان و ارمنستان بر سر مناطق ارمنی نشین

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، در دهه اول پس از فروپاشی شوروی، بسیاری از تحلیل گران در منطقه قفقاز جنوبی، روسیه و غرب خطرناک ترین درگیری بالقوه در گرجستان را متوجه منطقه ارمنی نشین جاواختی می دانستند. هر چند در همان زمان، آبخازیا و اوستیای جنوبی گام های بیش تری در جهت جدایی و استقلال از گرجستان برداشته بودند. تنش ها در منطقه جاواختی به دلایل متعددی از جمله مساله استفاده از زبان ارمنی و نیز وضعیت نابسامان توسعه اقتصادی زیاد بوده است. با این حال تنها در یک مورد، وضعیت این منطقه بحرانی شده و درگیری های خشونت آمیزی به وقوع پیوست. در آگوست 1998 ارامنه ساکن در جاواختی فکر می کردند که ارتش گرجستان به دنبال تبعید آن ها از این منطقه است و از این رو خود را آماده جنگ کرده و سلاح به دست گرفتند. با این حال ارتش گرجستان از این منطقه عقب نشینی کرده و در نتیجه تنش ها فروکش کرد.

جاواخِتی یکی از مناطق باستانی گرجستان است که در استان سامتسخه-جاواختی قرار دارد. جاواختی در قسمت جنوب شرقی گرجستان قرار دارد. مرکز جاواختی در «آخالکالاکی» است که در زبان گرجی به معنای «شهر جدید» می‌باشد. این شهر در کنار رودخانه «آخالکالاکیس تسقالی» و در مرکز تقاطع شاهراه‌ های اصلی واقع شده‌ است. بنابر آمار سال 2003 میلادی در ناحیه جاواخک حدود صد سکونتگاه ارمنی ‌نشین با بیش از 100 هزار جمعیت وجود دارد که 95 درصد آن ارمنی هستند. در شهرهای آخالتسیخه، آسپیندزا، تزالکا و توابع آن‌ها نزدیک به سی سکونتگاه ارمنی با 40 هزار جمعیت وجود دارد. در مقطع سال 2003، جاواخک دارای پنج کلیسای ارمنی بود. در سال تحصیلی 2002–2003، شصت مدرسه ارمنی در آخالکالاک و توابع و 33 مدرسه در نینوتزمیندا و توابع با مجموعاً 17 هزار دانش آموز ارمنی دایر بوده ‌است. ‏در حال حاضر از میان 29 کلیسای ارمنی در کل گرجستان در آغاز سده بیستم تنها دو کلیسا مشغول به کارند یکی کلیسای گئورگ مقدس (تفلیس) در بخش قدیمی ارمنی‌نشین شهر و دیگری کلیسای اچمیادزین (تفلیس) در آولابار (که یک منطقه گرجی است) بقیه آن‌ها یا نابود شده یا تبدیل به کلیساهای گرجی شده‌اند.

ارمنستان و گرجستان دارای تاریخ طولانی روابط فرهنگی و سیاسی بوده‌اند. تعامل این روابط در قرون وسطی زمانی که گفتگوی فرهنگی باروری علیه امپراتور همسایه خود به عمل آوردند نمایان گشت. ازدواجهای پرشماری میان خانواده‌های مشهور و سلطنتی ارمنی و گرجی و نیز میان خانواده‌های چندین نواحی مرزی صورت گرفته‌است. روابط ارمنی‌ها و گرجی‌ها همیشه ماهیتی واقعی داشته ولی آن‌ها حتی این روابط را در سال‌های استقلال پس از شوروی رسماً بیان نمودند. دولت های ارمنستان و گرجستان کلاً با هم دارای روابط مثبتی هستند ولی برخی مشکلات در این اواخر هم وجود داشته‌است. شمار ارامنه‌ای که در گرجستان ساکنند بیش از شمار گرجی‌هایی است که در ارمنستان زندگی می‌کنند.

در حال حاضر، اوضاع مجددا در معرض انفجار قرار دارد. اخیرا اظهارات نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان مبنی بر این که "قره باغ، بخشی جدانشدنی از ارمنستان است" بار دیگر بر تنور احساسات ملی گرایانه ارمنی دمیده است. این اظهارات پاشینیان نه تنها در میان ارامنه قره باغ با استقبال روبرو شد، بلکه از سوی ملی گرایان ارمنستان نیز مورد حمایت قرار گرفت. در نتیجه سخنان تند و تیز پاشینیان، اکنون برخی در این کشور به نظر می رسد که خود را آماده می کنند حمایت از ارامنه را به فراتر از مناطق اشغال شده جمهوری آذربایجان برده و از هم قومی های خود در منطقه جاواختی گرجستان نیز پشتیبانی کنند. این حمایت ها می تواند متوجه «اتحاد دمکراتیک جاواختی متحد» به عنوان بازوی سیاسی ارامنه جاواختی بشود که هدف خود را استقلال بیش تر این منطقه از جمله حقوق بیش تر برای زبان ارمنی می داند.

با این حال، اگر ایروان به دنبال دخالت بیش تر در این مساله باشد، احتمال دارد عده ای در جاواختی نیز تصمیم بگیرند تا اهداف بنیادی تری از جمله اتحاد با ارمنستان را دنبال کنند. در این صورت تفلیس می تواند با یک چالش جدی جدایی طلبانه دیگر این بار در جنوب این کشور روبرو شود. البته ایده ارمنستان متحد امری جدید نیست. «ارمنستان متحد و مستقل» مصوبه‌ای است که فدراسیون انقلابی ارمنی در سال 1919 میلادی در مجلس ایروان تصویب کرد، که معرف هدف اتحاد و رهایی سرزمین‌های اجدادی ارمنیان در قفقاز جنوبی و شش ولایت ارمنی بود. سرزمین ادعایی برای ارمنستان متحد شامل ارمنستان فعلی، شش استان غربی ترکیه، قره باغ کوهستانی، نخجوان و جاواختی می‌شود.

اما به احتمال زیاد، ایروان در نهایت از چنین اقداماتی دوری خواهد کرد. اول از همه این که، ارمنستان در حال حاضر تنها از طریق ایران و گرجستان به صورت زمینی با خارج از این کشور ارتباط دارد. گرجستان تنها مسیر زمینی قابل اعتماد ارمنستان برای متصل شدن به روسیه و اروپا است و هر گونه اقدام تحریک آمیز در زمینه جدایی طلبی و تغییر مرز، مطمئنا با واکنش بسیار منفی تفلیس همراه خواهد بود. علاوه بر این جمهوری آذربایجان و کشورهای غربی نیز مقابل چنین حرکت هایی خواهند ایستاد. باکو دوست ندارد که زمینه برای تعدی بیش تر ارمنستان علیه اش فراهم شود و غرب نیز دوست ندارد خط لوله انتقال نفت جمهوری آذربایجان به اروپا و نیز خط آهن باکو-تفلیس-کارس که بخش هایی از آن ها از این مناطق گرجستان عبور می کند، دستخوش بحران شود.

با این وجود، اظهارات پاشینیان درباره سرزمین های ارمنی فراتر از مرزهای فعلی ارمنستان، سفر وی به جاواختی در ماه مه 2019 (1) و نیز بازدید سفیر ارمنستان از این منطقه در ماه گذشته میلادی به بهانه شرکت در مراسم گرامیداشت شاعر و سیاست‌مدار ارمنی سروب استپانی لوونیان مشهور به جیوانی به صورت کلی نگرانی هایی را دامن زده است. حتی برخی از فعالان ارمنی تبار ساکن در گرجستان نگران این هستند که کنترل اوضاع از دست برود و پیامدهایی به وجود بیاید که پاشینیان و دولتش نسب به عواقب آن فکر نکرده باشند. از این رو نسبت به این اظهارات پاشینیان توجهات گوناگونی جلب شده است (2).

اخیرا نیز برخی تحلیل گران ارمنی به دنبال سرزنش دولت گرجستان برآمده اند. به عنوان مثال آرتور کاگوسیان از تحلیل گران ارمنستانی نزدیک به روسیه، در مقاله ای اظهار داشت که سیاست های تفلیس در رابطه با ارامنه این کشور باعث شده تا جاواختی به کانون جدیدی از درگیری در قفقاز تبدیل شود. این تحلیل گر ارمنستانی مدعی شد که تمامی کشورهایی که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی درصدد پیوستن به غرب و اروپا برآمدند نتوانستند ارزش های اروپایی را اخذ کنند. از نظر وی این کشورها به دنبال عبور از جوامع چند ملیتی شکل گرفته در طول دوران امپراتوری روسیه و شوروی به دولت - ملت های تک قومیتی برآمدند و در این روند نه تنها حقوق روس تبارها بلکه حقوق سایر اقلیت های قومی نیز نقض شد و گرجستان نمونه ای از این کشورها است. کاگوسیان افزود که تفلیس پس از آن که مجبور شد گرجی تباران را از آبخازیا و اوستیای جنوبی خارج کند و این دو منطقه را از دست دهد، در حال افزایش گرجی ها در جاهای دیگر خصوصا در منطقه ارمنی نشین جاواختی است. وی که به تازگی از جاواختی بازدید کرده، می گوید ارمنیان ساکن این منطقه از مقامات گرجستانی گله مند هستند که به آن ها اجازه نمی دهد تا فرزندانشان را با زبان مادری خود تعلیم دهند، ارامنه را وادار می کنند که نام خانوادگی خود را تغییر دهند و در حال ترویج این نظریه هستند که ارمنی های جاواختی در اصل گرجی های گرگوری هستند. وی می افزاید که گرجستان هیچ کاری برای ارتقای اقتصادی این منطقه که یکی از فقیرترین نقاط این کشور است نکرده و مقامات دولتی گفته اند تا زمانی که مردم زبان گرجستانی یاد نگیرند نمی توانند به طور کامل در زندگی اقتصادی گرجستان شرکت کنند. از نظر وی دلیل این که شرایط در جاواخیت از این وخیم تر نشده این است که بخشی از مردم جاواختی در جاهای دیگر مشغول به کار هستند و برای خانواده خود پول ارسال می کنند و هم چنین جوامع ارمنی در خارج از این کشور نیز به مردمان این منطقه کمک مالی می کنند. با توجه به این دلایل، کاگوسیان می گوید که طی یک دهه اخیر حدود یک چهارم از جمعیت این منطقه مجبور به مهاجرت شده اند. این تحلیلگر ارمنی در انتها گرجستان را تهدید کرده و می گوید که تفلیس با آتش بازی می کند و در حال آزمایش صبر و تحمل مردم است و این حالت سکون برای همیشه دوام نخواهد داشت. در عین حال وی اضافه می کند که بسیاری از ارامنه چاواختی نمی فهمند که چرا ایروان نسبت به آن ها بیش تر کار نمی کند. وی نتیجه گیری می کند که پاشینیان نخست وزیر ارمنستان می بایست گام های بیش تری برای محافظت از هم تباران ارمنی شان در جاواختی بردارد (3).

1. https://jam-news.net/nikol-pashinyan-there-are-no-unsolvable-issues-between-georgia-and-armenia/
2. http://sozcu.info/tehlil/11725-pashinyan-ermenilerin-choxluq-teshkil-etdiyi-erazileri-ele-kechirmeyi-planlashdirir.html
3. http://strati.az/news/1864.html

انتهای پیام/