در گفتگوی تسنیم با سنگری مطرح شد: بررسی زمینه‌های تحریف در قیام عاشورا/ رمز افزایش رونق عزاداری‌های محرم چیست؟
بعضی از محققان در زمینه وقایع تاریخی و به‌خصوص قیام بزرگ عاشورا به اجتهاد شخصی و مقام علمی خود استناد می‌کنند و موجب می‌شوند که آفت‌ها در زمینه عزاداری‌ها بیشتر شود.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، همان اندازه که برگزاری عزاداری در ماه محرم و بزرگداشت حضرت سیدالشهدا علیه السلام ضروری است، لازم است به تحریفات و آفت‌های موجود در عزاداری‌ها توجه شود تا زمینه هر گونه خطا و انحراف در برداشت‌ها از این قیام اسلامی و انسان‌ساز از بین برود. در این مورد، عوامل و زمینه‌های بسیاری موجب ایجاد تحریف و خطا در عزاداری و نوع آن می‌شود و همان گونه که عامه مردم و برداشت‌های آن‌ها در این مورد تأثیر دارد، نخبگان جامعه، فضای فرهنگی موجود و حاکم بر جامعه و محیط اجتماعی نیز تأثیرگذار هستند.
خبرگزاری تسنیم در گفت‌وگویی که با دکتر محمدرضا سنگری، عاشوراپژوه و نویسنده کتاب آیینه‌داران آفتاب، انجام داده به بررسی ریشه‌ها، زمینه‌ها و علل وجود و بروز خطا و آفت در عزاداری‌های ماه محرم پرداخته است. آن طور که این پژوهشگر عاشورایی شرح می‌دهد، همچنان با گذشت سال‌ها و قرن‌ها از واقعه بزرگ عاشورا، آفت‌ها و آسیب‌هایی در عزاداری‌ها وجود دارد اما هیچ یک از این عوامل موجب نشده و نخواهد شد که آتش عشق امام حسین علیه السلام در قلب مردم خاموش شود. چون حقیقتی که آن حضرت بر پایه آن ایستاد و قد کشید، حقیقتی جاودانه است و آن حقیقت را هر جا بازگو کنید، مردم آزاده‌خو آن را درک کرده و به سمت آن مایل می‌شوند.
نکته مهم این است که اگر حقیقت عاشورا به درستی تبیین شود، می‌توانیم حتی شاهد گرایش فوج‌فوج مردم به سمت دین اسلام باشیم، چون در قیام بزرگ آن حضرت و انقلاب عاشورایی مفاهیم بزرگ اسلامی و دینی قرار دارد که هر انسان آگاه و هشیاری را به خود جلب می‌کند. سبک زندگی حسینی چیزی نیست که بتوان به راحتی از آن صرف‌نظر کرد و مردم عاقل این نکته را خوبی درک می‌کنند که سعادت و خوشبختی حقیقی در سایه عشق به امام حسین علیه السلام و عمل به آموزه‌های آن حضرت به دست می‌آید.
گزارش‌هایی از عاشورا که ابهام ایجاد کرده است
در عزاداری‌هایی که در ماه محرم و در رثای حضرت سیدالشهدا علیه السلام و یاران آن حضرت انجام می‌شود، هنوز هم رگه‌هایی از تحریف و آفت دیده می‌شود. دلیل اصلی بروز این نوع انحرافات در عزاداری‌های امروز چیست که با وجود این اندازه کارهای پژوهشی و علمی در زمینه قیام بزرگ عاشورا انجام شده، همچنان خطاهایی در نقل روایات و شیوه عزاداری وجود دارد؟
بعضی از رویدادهایی که در تاریخ روی می‌دهند، هر اندازه از مبدأ و زمان وقوع فاصله می‌گیرند، دارای وضوح بیشتری شده و آثار و نتایج آن بیشتر دیده می‌شود. هرچند که بعضی از رویدادها با مرور زمان از یادها می‌روند و یا پرسش‌ها و ابهامات بیشتری درباره آن‌ها به وجود می‌آید.
در این میان، قیام تاریخی و سرنوشت‌ساز امام حسین علیه السلام در روز عاشورا و سرزمین کربلا از این نوع اتفاقات تاریخی است. به طوری که کمتر حادثه‌ای در تاریخ وجود دارد که به این انداز درباره آن تحقیق و پژوهش شده باشد و یا پیرامون آن و رویدادهای اطرافش متن و مقاله و کتاب نوشته شده باشد. با وجود این همه منابع نوشتاری و کارهای تحقیقی هنوز هم سؤال‌هایی درباره آن وجود دارد و جالب اینکه این سؤالات عمدتاً بر گزارش‌های مربوط به حادثه ایجاد شده است.
بیشتر بخوانید: 11 سال امامت امام حسین(ع) قبل از عاشورا چگونه گذشت؟
با این رویکرد، آسیب‌های مربوط به تحریفات وارد شده در قیام عاشورا از چه منظری باید بررسی شود؟
در رویکرد کلی بزرگداشت قیام امام حسین علیه السلام به عنوان یک حرکت اجتماعی عمیق و ریشه‌دار در میان گروهی از مسلمانان رایج است ولی در طول تاریخ عواملی موجب شده که این حرکت اجتماعی با آفت‌ها و آسیب‌هایی همراه شود.
در زمینه تغییرات اجتماعی چند عامل مهم به تعبیر جامعه شناسان دخیل هستند. مواردی مانند محیط فیزیکی، نخبگان جامعه، سازمان اجتماعی، عوامل فرهنگی، تضاد اجتماعی و جمعیت مهم‌ترین عواملی هستند که موجب تحولات اجتماعی می‌شوند؛ بنابراین زمانی که می‌خواهیم زمینه‌ها و ریشه‌های تحریفات و آفت‌های وارد شده در تفسیر و تحلیل قیام عاشورا را بررسی کنیم لازم است از این پنج عامل بهره ببریم و بدانیم هر یک از این عوامل می‌تواند نقشی در سؤالات پیش آمده درباره توضیحات قیام عاشورا داشته باشد. چون هر آسیبی در بستر اجتماعی از خلال این عوامل روی می‌دهند و قیام عاشورا از این قاعده مستثنا نیست.
به عبارت دیگر حرکت‌های عزاداری و بزرگداشت امام حسین علیه السلام در طول سال‌ها دچار تغییر و تحولاتی شده که بعضی از آن‌ها همراه با آسیب و آفت است. یعنی وضعیت سالم و کامل این رویداد دچار تحریف‌هایی شده و از وضعیت مطلوب به سمت وضعیت موجود حرکت کرده است. هر اندازه وضعیت موجود و شرایط فعلی عزاداری‌ها از وضعیت مطلوب فاصله بگیرد، آفت و آسیب‌ها هم بیشتر خواهد شد.
ضرورت‌های کار پژوهشی دقیق و مستند
نقش نویسندگان و صاحبان اثر در ایجاد انحرافات و آفت‌های موجود کجاست؟
هر نویسنده و صاحب اثری که خود را نسبت به مخاطب و منبع اطلاعات و اظهارات خود مسئول بداند، باید در کلام و بیان خود صادق باشد. لازمه صداقت آن است که اصل وقایع تاریخی را از منبعی مستند و دقیق نقل کرده و تمام موارد را بدون هیچ نوع حذف و اضافی منتقل کند.
اما در این میان دیده می‌شود که بعضی از محققان در زمینه وقایع تاریخی و به خصوص قیام بزرگ عاشورا به اجتهاد شخصی و مقام علمی خود استناد می‌کنند و موجب می‌شوند که آفت‌ها در زمینه عزاداری‌ها بیشتر شود. این در حالی است که سخنرانان و مداحانی که درباره ذات عاشورا صحبت می‌کنند و وقایعی را شرح می‌دهند نباید برای گریاندن مردم و یا غلبه شور مردم مطالب نقض و خلاف حقیقت بگویند. حتی نویسندگان متن‌ها و شاعران هم لازم است مطالعات تاریخی و اسلامی داشته باشند و شعر شاعر در عین حال که شور حسینی را تقویت کرده و از آن یاد می‌کند، موجب افزایش شعور مخاطب شود.
آیا مردم می‌توانند عامل تحریف و آفت در عزاداری‌ها باشند؟ در حالی که آن‌ها تنها در نقش عزادار ظاهر می‌شوند و در منبرها، سخنرانی‌ها و مداحی‌های عاشورایی تنها مخاطب هستند.
مردم مخاطب هستند اما آن‌ها می‌توانند با فرهنگ خود بر تحریفات دامن بزنند، همان طور که می‌توانند با هر نوع تحریف و آفتی مقابله کنند. این نقش دو سویه تنها به منبری‌ها و مداحان برنمی‌گردد، بلکه عامه مردم هم در آن دخیل هستند. چون عزاداری‌های محرم در میان مردم و در بستر اجتماعی شکل می‌گیرد و برگزار می‌شود و مردم برگزارکنندگان آن هستند. بزرگداشت واقعه عاشورا هم مانند هر رویداد اجتماعی دیگری وقتی با مراسمی همراه باشد که مردم مخاطب و شکل‌دهنده آن باشند، می‌تواند در معرض خطر تحریف قرار بگیرد.
عشق همراه با معرفت، موجب گسترش عزاداری‌های محرم است
با وجود همه تحریفات و آفت‌هایی که در عزاداری‌ها وجود دارد، باز هم شاهد گسترش هر ساله این مراسم در شهرها و روستاها هستیم و گویی شوق و عشق امام حسین علیه السلام در قلب مردم مسلمانان و مردم آزاده خواه مانند نوری است که با گذر تاریخ و گذشت سال‌ها، جلوه‌گری و نمود بیشتری پیدا می‌کند. دلیل این موضوع چیست؟
درست است که همچنان با گذشت سال‌ها و قرن‌ها از واقعه بزرگ عاشورا، آفت‌ها و آسیب‌هایی در عزاداری‌ها وجود دارد اما هیچ یک از این عوامل موجب نشده و نخواهد شد که آتش عشق امام حسین علیه السلام در قلب مردم خاموش شود. چون حقیقتی که آن حضرت بر پایه آن ایستاد و قد کشید، حقیقتی جاودانه است و آن حقیقت را هر جا بازگو کنید، مردم آزاده خو آن را درک کرده و به سمت آن مایل می‌شوند.
نکته مهم این است که اگر حقیقت عاشورا به درستی تبیین شود، می‌توانیم حتی شاهد گرایش فوج فوج مردم به سمت دین اسلام باشیم، چون در قیام بزرگ آن حضرت و انقلاب عاشورایی مفاهیم بزرگ اسلامی و دینی قرار دارد که هر انسان آگاه و هشیاری را به خود جلب می‌کند. سبک زندگی حسینی چیزی نیست که بتوان به راحتی از آن صرف نظر کرد و مردم عاقل این نکته را خوبی درک می‌کنند که سعادت و خوشبختی حقیقی در سایه عشق به امام حسین علیه السلام و عمل به آموزه‌های آن حضرت به دست می‌آید.
بر این اساس می‌توان نتیجه گرفت که یکی از مهم‌ترین عواملی که موجب شور و شعف در عزاداری‌ها شده و آن را پررنگ و نمودار کرده است، شدت علاقه انسان‌ها به حقیقت عاشورا و وجود مقدس امام حسین علیه السلام است. شور و شوقی که هیچ کسی نمی‌تواند آن را خاموش کند و دشمنان اسلام از دوران امام سجاد علیه السلام و سایر ائمه اطهار علیهم السلام تا امروز هر اندازه تلاش کرده‌اند که این حقیقت پایدار و زنده را از بین ببرند، نتوانسته‌اند و هیچ‌گاه موفق نخواهند شد. چون حقیقت عاشورا بر مبنای عشق و عقلانیت در بندگی خدای یکتا استوار است و به این ترتیب نابودنشدنی است.
گره‌خوردگی عاشورا با عواطف انسانی
چرا این اندازه واقعه کربلا و قیام امام حسین علیه السلام با احساس و عاطفه مردم گره خورده است؟
دلیل این امر در تراژدی بودن واقعه است. در حقیقت واقعه عظیم عاشورا به نوعی اتفاق افتاده و منجر به شهادت مظلومانه و شجاعانه امام حسین علیه السلام و یاران آن حضرت شده است که گویی به نوعی تراژدی را رقم است. رویدادی که عده‌ای انسان شجاع، مؤمن، حق‌طلب، حق‌گو و خداجو که عین حق بوده‌اند در برابر انسان‌های باطل و ظلم و استبداد دائمی که تلاش می‌کرد اصل حق را یعنی قرآن و امام را از بین ببرد، ایستاده و هرچند خون‌های پاک بسیاری در این رویداد و فاجعه ریخته شده، اما شهدای آن سرافرازتر از هر انسانی بر بلندای تاریخ ایستاده‌اند و پرچم هدایت و سعادت را در دست گرفته‌اند.
این طور است که امام حسین علیه السلام به کشتی نجات تشبیه شده‌اند. آن هم کشتی نجاتی که در طول تاریخ و در میان سال‌ها و روزها و لحظه بر روی دریای وقایع شناور است و هر انسان حق‌طلب و آزادی‌خواهی که کمک بخواهد را نجات داده و با خود به مسیر سعادت می‌برد.
این پیوند ناگسستنی میان واقعه عاشورا با عواطف انسان‌ها آن را پایدار کرده و موجب شده که امروز هم می‌بینیم عزاداری‌ها در رثای سالار شهیدان هر سال با شور و شعف بیشتری برگزاری می‌شود و مردم از فرهنگ و سطحی که باشند، خود را برای این عزاداری‌ها آماده می‌کنند.
خوب است به آفت‌های موجود در مراسم عزاداری هم اشاره کنیم. به هر حال شاهد هستیم که با وجود تلاش‌های انجام شده برای افزایش اخلاص و حق مداری در عزاداری‌ها باز هم شاهد آفت‌هایی هستیم. به عنوان مثال در توصیف واقعه کربلا گاهی اغراق شده و مطالب و جریان‌ها به صورت غلوآمیز تعریف می‌شوند. به نظر شما دلیل ایجاد این آفت‌ها چیست؟
این پرسش مهمی است که باید پاسخ آن با دقت داده شده و مورد توجه مردم، منبری‌ها و مداحان قرار بگیرد. البته باید در نظر داشته باشیم که طبیعی است هر رویداد مهم و بزرگی که در نظر مردم جلوه کند، خالی از غلو نخواهد بود. چون بعضی افراد مایل هستند ماجرا را طوری تعریف کنند که بیشتر و بهتر در نظر عموم جلوه کند و مشخص است که همین رویکرد موجب تهدیدهایی به اصل واقعه می‌شود.
این رویدادها هر اندازه که بیشتر در میان مردم رواج پیدا کند، آسیب‌های بیشتری آن را تهدید می‌کند. هرچند که مأنوس شدن مردم با واقعه کربلا محسنات بسیاری برای آن‌ها به همراه دارد اما نقل‌قول‌ها از حادثه عاشورا موجب آسیب‌هایی می‌شود که اصل ماجرا را دچار تغییر می‌کند. چراکه هر کسی واقعه را در اندازه درک خودش نقل می‌کند. البته خوشبختانه شاعران و مداحان و منبری‌های امروز اکثراً افرادی اهل علم و فرهیخته هستند و درباره انتخاب مطالب دقت ویژه‌ای دارند. اما باز هم افرادی که کمتر مطالعه کنند و مطالب اغراق‌آمیز بگویند هم وجود دارند.
بزرگ‌ترین آفت عزاداری‌های محرم
با این توضیحات به اعتقاد شما، اصلی‌ترین و بزرگ‌ترین آفت‌هایی که امروزه در عزاداری‌ها وجود دارد، چه مواردی است که باید مورد توجه قرار گرفته و با آن مقابله شود؟
آسیب‌های مهم در زمینه عاشورا و قیام کربلا شامل وهن و غلو می‌شود. در این میان غلو به دو صورت اتفاق می‌افتد، یکی آن است که مقام منزلت حضرت سیدالشهدا علیه السلام را به منزلت و ساحت قدسی خداوند متعال نزدیک کنیم و به عنوان مثال گروه‌های حسین الهی یا زینب الهی را راه بیندازیم و آن را در میان مردم رواج دهیم. به این ترتیب به این شخصیت‌ها و چهره‌های والامقام منزلت خدایی و پروردگاری قائل شویم که این کار انحراف بسیار بزرگی در دین محسوب می‌شود.
نوع دیگری از غلو به این صورت است که در تعریف ماجراها و رویدادهای حادثه کربلا اغراق کنیم و وقایع را بیشتر و بزرگ‌تر از حد معمول تعریف کنیم. به عنوان مثال در کتاب‌هایی نقل شده که امام حسین علیه السلام در طول قیام خود در روز عاشورا وقتی در میدان مبارزه حاضر شدند، حدود یک‌میلیون و دویست هزار نفر را کشتند. اما به گفته شهید مطهری اگر برای گذراندن هر یک نفر از دم شمشیر یک ثانیه زمان هم لازم باشد، نبرد امام حسین علیه السلام باید سه شبانه‌روز طول می‌کشید. این در حالی است که تمام طول قیام عاشورا در عرض حدود 8 ساعت روی داد و نه بیشتر. حتی در مورد حضرت عباس علیه السلام و توصیف قامت رشید آن حضرت هم انحرافاتی وجود دارد. این موارد هنوز هم در بعضی از مجالس نقل می‌شود که ضرورت دارد آن‌ها را اصلاح کرد.
انتهای پیام/
