«گزارش عملنکرد»| «خودکفایی»، شاید دولتی دیگر/ چرا از تولید ۱۰۰میلیون تن محصول کشاورزی محروم شدیم؟
بخش کشاورزی ایران کنار عملکردهای مثبتی که از خود به‌جای گذاشته، ولی عملنکردهای این بخش که از فعال‌نشدن ظرفیت‌های گسترده کشاورزی حکایت دارد، کشور ما را حداقل از تولید ۱۰۰میلیون تن محصول کشاورزی محروم کرده است.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، هفته دولت فرصت مغتنمی بود برای ارائه «گزارش عملکرد» دولت، و معمولاً آنچه رسانه‌ها در این باره منتشر می‌کنند، گزارش‌هایی از عملکرد مثبت دولت و دستگاه‌ها در حوزه‌های اقتصادی است که البته در وضعیت فعلی اقتصاد کشور چندان برای مردمی که هر روز بر مشکلات اقتصادی و معیشتی آنها افزوده می‌شود، ملموس و قابل درک نیست.
از این رو خبرگزاری تسنیم در نظر دارد، طی هفته جاری گزارش‌هایی از عملنکردهای دولت در حوزه‌های مختلف اقتصادی منتشر کند.
طی هفته گذشته به‌مناسبت هفته دولت، عملکرد دولت در بخش کشاورزی در زیرمجموعه‌های مختلفی مانند زراعت، شیلات، فعالیت‌های عمرانی و آبرسانی در نقاط مختلف کشور منتشر شده است، اما در این گزارش سعی می‌شود که گوشه‌ای از "عملنکرد"های بخش کشاورزی تشریح شود.
بخش کشاورزی ایران با وجود همه استعداد و توانایی‌های بالقوه و بالفعلی که دارد سهم آن از تولید ناخالص داخلی کشور تنها 5 تا 10 درصد است. بر اساس آخرین آمار مرکز آمار ایران، سطح اراضی کشاورزی در کشور ما از 16 میلیون هکتار در سال 82 به 14٫7 میلیون هکتار کاهش یافته و همچنین متوسط اراضی کشاورزی یک بهره‌بردار در کل کشور 4٫9 هکتار است. تعداد بهره‌برداران کشاورزی نیز از 4 میلیون و 200 هزار نفر به 4 میلیون و 43 هزار نفر رسیده است که کاهش 6درصدی را نشان می‌دهد.
همچنین بر اساس اعلام سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی هرساله به‌دلیل کمبود امکانات و جذابیت‌های بخش کشاورزی به‌طور میانگین 50 هزار نفر از تعداد کشاورزان کم می‌شود. همه این آمار و ارقام نشان می‌دهد بخش قابل توجهی از ظرفیت‌های کشاورزی ایران به‌دلیل بی‌توجهی و عملنکردهای دولت به فعلیت نرسیده است.
* بهره‌وری پایین کشاورزی، کشور را از رشد 2برابری تولید محروم کرد
ایران همواره با محدودیت و تنشهای آبی در بخش کشاورزی همراه بوده اما توانسته است غذای مورد نیاز خود را داخل کشور تأمین کند که این مهم در شرایط فعلی نیز به‌راحتی قابل تأمین است زیرا با وجود افزایش جمعیتی که در سالهای اخیر وجود داشته است اما همزمان در علم، تکنولوژی، ابزار و ماشین‌آلات بخش کشاورزی تحولات زیادی ایجاد شده که منجر به افزایش عملکرد در این بخش می‌شود.
در زمینه عدم افزایش بهره‌وری ذکر این مثال کافی است که تولید کننده نمونه کشوری در تولید گندم دارای عملکرد 14 تن در هکتار است درحالی که متوسط عملکرد تولید گندم در کشورمان حدود 4 تن در هکتار برآورد شده است؛ در صورتی که بتوانیم متوسط عملکرد کشور را حتی با اندازه نیمی از تولید کشاورزان نمونه خود بالا ببریم و 7 تن در هکتار تولید کنیم، میزان تولید کشور حدوداً دو برابر افزایش می‌یابد.
کشور هلند حدود دوسوم خوزستان یعنی 43هزار کیلومترمربع مساحت دارد و از دو استان گیلان و مازندران کشورمان کوچک‌تر است؛ متوسط بارندگی سالانه در این کشور 850 میلی‌متر اما متوسط بارندگی در این دو استان کشورمان بالای 900 میلی‌متر است و شرایط بهتری دارد؛ اما این کشور کوچک اروپایی با در اختیار داشتن کشاورزی دانش‌محور، مصرف آب برای محصولات کلیدی را تا 90 درصد کاهش داده است، با قابلیت‌های کشاورزی کمتر از ایران، 9 میلیارد دلار صادرات گل دارد و مجموع صادرات محصولات کشاورزی این کشور در سالهای مختلف 79 تا 88 میلیارد دلار اعلام شده به‌طوری که این رقم بیشتر از مجموع صادرات ایران در بهترین وضعیت فروش نفت است و این کشور کوچک اروپایی همواره میان چند کشور بزرگ صادرکننده محصولات کشاورزی بوده است.
یکی از دلایل پایین‌بودن بهره‌وری در بخش کشاورزی و به‌ویژه مصرف آب، سطح پایین بهره‌مندی از سیستم‌های نوین آبیاری در اراضی کشور است (درحالی که این امر از نقاط قوت کشاورزی هلند به‌حساب می‌آید) به‌طوری که از 14.7 میلیون هکتار اراضی کشاورزی موجود تنها 1.7میلیون هکتار از اراضی کشاورزی به آبیاری تحت فشار مجهز شده است.
* خودکفایی‌ای که به وابستگی تبدیل شد
اهمیت تأمین امنیت غذایی و خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی اساسی دیگر بر هیچ سیاست‌گذاری پوشیده نیست. خودکفایی در تولید گندم دست‌آورد ارزشمندی برای بخش کشاورزی کشور به‌حساب می‌آید اما این دست‌آورد به‌دلیل عدم همراهی سازمان برنامه و بودجه و شورای اقتصاد در تعیین قیمت بموقع و منصفانه خرید تضمینی محصولات کشاورزی باعث شد که بعد از چند سال این دست‌آورد امسال متزلزل شود.
طی سالهای متمادی گذشته در تولید دانه‌های روغنی نه‌تنها عملکرد مثبتی نداشته‌ایم بلکه وضعیت به‌شدت تأسفباری داریم به‌طوری که میزان وابستگی به واردات روغن و خوراک دام و طیور بیش از 80 درصد است، گرچه بر اساس جدیدترین آمار اعلامی، میزان خوداتکایی در تولید دانه‌های روغنی از 6 درصد به 17 درصد رسیده است.
پنبه نیز یکی از محصولات استراتژیک کشاورزی است که میزان تولید آن در کشورمان تنها 50 درصد نیاز صنایع نساجی را پاسخ می‌دهد. مجموع تولید پنبه و واردات آن سالانه 120 هزار تن الیاف پنبه است.
بنابراین گزارش در تولید محصولاتی اساسی مانند برنج و گوشت قرمز وابستگی کشور به واردات قطع نشده است و کماکان بخشی از نیاز کشور به این محصولات از خارج از کشور تأمین می‌شود.
با وجود اینکه مصرف برنج در کشور بیش از 3 میلیون تن است اما تا سال گذشته 2 میلیون تن در داخل تولید می‌شد و در سال جاری به‌دلیل افزایش بارندگی‌ها این رقم به 2 میلیون و 400 هزار تن تا 2 میلیون و 500 هزار تن افزایش یافته است و مابقی باید از واردات تأمین شود.
میزان مصرف گوشت قرمز در کشور نیز سالانه 960 هزار تن تا یک میلیون تن برآورد شده که حدود 150 تا 160 هزار تن آن از خارج کشور تأمین می‌شود.
در حالی که کشاورزی ایران طی سالهای گذشته بین 100 تا 120 میلیون تن محصول کشاورزی در هر سال تولید داشته که بنابر عقیده کارشناسان این بخش، در صورتی که ظرفیت‌های بالقوه این بخش فعال شود، بهره‌وری افزایش یابد و مسئولان بر خودکفایی در تولید محصولات اساسی کشاورزی اعتقاد داشته باشند، حجم تولید کشاورزی ایران حداقل توان رشد 2برابری تا 200 میلیون تن را دارد و می‌تواند حداقل غذای 150 میلیون نفر را تأمین کند.
* کارنامه تنظیم بازار محصولات کشاورزی، تقریباً صفر
تنظیم بازار محصولات کشاورزی یکی از مواردی است که وزارت جهاد کشاورزی در سالهای گذشته برای اجرای آن دچار چالشهای بزرگی بود. در سالهای گذشته مسئولیت تنظیم بازار این محصولات به‌صورت عمده یعنی قبل از عرضه به بازار در اختیار وزارت جهاد کشاورزی و مسئولیت تنظیم بازار در خرده‌فروشی‌ها در اختیار وزارت صنعت، معدن و تجارت بود.
این چندگانگی تنظیم بازار میان دو وزارتخانه و عدم در اختیار داشتن ابزار لازم توسط وزارت جهاد کشاورزی، تنظیم بازار را با مشکلات جدی روبه‌رو کرد و در نتیجه این وزارتخانه گزارش عملکرد ضعیفی در این بخش از خود ارائه کرد و می‌توان گفت که نمره قبولی در این بخش نمی‌گیرد.
گزارش تسنیم| دولت یک بار هم «گزارش عملنکرد» منتشر کند
این چندپارگی‌ها در نتیجه منجر به آن شد که مسئولیت تنظیم بازار محصولات کشاورزی از وزارت جهاد کشاورزی گرفته به وزارت صنعت، معدن و تجارت سپرده شد.
* 95درصد از ظرفیت توسعه گلخانه‌ها محقق نشد
توسعه گلخانه‌ها در کشور نیز یکی از محوری‌ترین فعالیت‌هایی است که بخش کشاورزی به آن نیاز دارد اما به‌اذعان خود وزیر جهاد کشاورزی در این بخش عقبگرد شدیدی وجود دارد.
محمود حجتی وزیر جهاد کشاورزی اخیراً در هفتمین گردهمایی سراسری کشت محصولات زراعی سال 99ــ98 اظهار کرد: در توسعه ایجاد محصولات گلخانه‌ای در مقایسه با ظرفیت‌هایی که در کشور داریم و حتی کشورهای همسایه عقب هستیم و این کشورها با سرعت بسیار بیشتری از ما حرکت می‌کنند.
وی افزود: سال گذشته 25 تا 26 درصد رشد توسعه گلخانه‌ها را در کشور داشتیم اما با وجود این، تازه به 15 هزار هکتار رسیده‌ایم که این رقم در کشور همسایه‌مان ترکیه 70 هزار هکتار است و در یک استان کشور چین تنها 435 هزار هکتار گلخانه ایجاد شده است.
بر اساس مطالعات و استعدادیابی انجام‌شده برای ایجاد شهرک‌های کشاورزی، بیش از 270 هزار هکتار از اراضی کشور مستعد ایجاد گلخانه شناخته شده است که ظرفیت عظیمی را پیشِ‌روی توسعه گلخانه‌ها در کشور ایجاد کرده اما متأسفانه تاکنون تنها 15 هزار هکتار در کل کشور گلخانه ایجاد شده است.
* چرا هنوز الگوی کشت موفق نداریم؟
به گزارش تسنیم، با وجود اینکه مسئولان وزارت جهاد کشاورزی همواره دم از «الگوی کشت محصولات کشاورزی» می‌زنند، اما در مقام عمل شاهد اجرای دقیق این الگو در کشور نیستیم به‌طوری که هرساله مشاهده می‌شود که قیمت یک محصول در مقطعی به‌دلیل کاهش تولید به‌شدت افزایش می‌یابد و مصرف کنندگان را دچار مشکل می‌کند و در مقطعی به‌حدی از قیمت آن با افزایش تولید کاسته می‌شود که بازار از آن اشباع شده و محصول کشاورزان روی دستشان می‌ماند و حتی برداشت آن برای کشاورزان صرفه اقتصادی ندارد.
نمونه‌های بسیاری مانند سیب‌زمینی، پیاز، هندوانه و کاهو از جمله این موارد هستند که در مواقعی تا هر کیلوگرم 700 تومان کاهش می‌یابد و در مقطعی نیز تا 15 هزار تومان افزایش قیمت دارند.
* کاداستر، شاید وقتی دیگر
اجرای طرح کاداستر نیز یکی از برنامه‌های ملی و مهم کشور است. تهیه نقشه کاداستر اراضی کشاورزی منجر به تثبیت مالکیت اراضی کشاورزی، برنامه‌ریزی و مدیریت یکپارچه اراضی، ساماندهی و تعیین تکلیف اراضی تصرفی سنواتی و اختلافی، شناسنامه‌دار کردن و صدور اسناد مالکیت اراضی کشاورزی، جلوگیری از تغییر کاربری اراضی کشاورزی و غیره می‌شود اما از برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده در این بخش نیز عقب هستیم.
*از آبخیزداری غفلت کردیم
عقب‌ماندگی بخش کشاورزی ایران در خصوص عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری یکی دیگر از عملنکردهای وزارت جهاد کشاورزی است که در گزارش عملکرد دولت به‌مناسبت هفته دولت اشاره‌ای به آن نمی‌شود. به‌اعتقاد کارشناسان، عملنکرد دولت در حوزه آبخیزداری یکی از عواملی بود که میزان خسارت را در سیلهای اخیر کشور بالا برد.
کمبود اعتبار از گلایه‌های سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور برای پیشبرد برنامه‌های آبخیزداری در کشور است و مسئولان این سازمان اعلام می‌کنند که در صورتی که تأمین اعتبار صورت گیرد این عملیات با سرعت بیشتری انجام می‌شود.
بر اساس اعلام هوشنگ جزیی مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگلها، هرساله به‌دلیل عدم آبخیزداری در بالادست برخی از سدها، معادل یک سد کرج را با ورود خاک به مخازن سدها از دست می‌دهیم.
وی همچنین اظهار داشت: از نظر ما 1500 میلیارد تومانی که دولت امسال به آبخیزداری اختصاص داده هیچ است زیرا بودجه مورد نیاز برای این بخش در مقایسه با فعالیتی که می‌توانیم انجام دهیم بسیار کم است؛ براساس برنامه ششم سالانه باید برای آبخیزداری 2 هزار میلیارد تومان اختصاص یابد اما در سال جاری با وجود افزایش چشمگیر بودجه آبخیزداری هنوز 500 میلیارد تومان کمتر از همان برنامه است.
انتهای پیام/+
