نگاهی به آئین سنتی گناباد در ماه محرم؛ از آئین «واویلا تا نخل‌گردانی»
شهرستان گناباد دارای میراث‌های ناملموس متعددی در حوزه برگزاری آئین‌های سنتی ویژه محرم و صفر است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از گناباد، در ایام محرم و صفر، جدای از برگزاری مراسمات معمول شامل سخنرانی و مداحی در شهرستان‌های مختلف برنامه‌هایی که مختص همان شهرستان است یا به نوعی رسم و رسوم آن روستا و شهر بوده برگزار می‌شود.
برخی برنامه‌ها و رسم‌های شهرستان‌ها توسط سازمان میراث فرهنگی ثبت شده تا از بین نرود و به نام همان شهرستان در تاریخ ثبت شود که این کار توانسته اثرات زیادی داشته و امروز بسیاری از شهرستان‌ها به دنبال ثبت آداب و رسوم خود هستند.
در شهرستان گناباد نیز آداب و رسومی به مناسبت محرم داریم مانند مراسم «نخل بندی در "نوقاب" واویلای "روستای مند" و حسن و حسین "بیدخت" که ثبت ملی نیز شده است.
برگزاری مراسم شبیه‌خوانی در گناباد نیز یکی از آداب و رسوم دهه اول محرم است که بیشتر روستاهای شهرستان این مراسم را برگزار می‌کنند و با توجه به نسخه‌های متفاوت در این حوزه یکی از فعالان در عرصه تعزیه اقدام به انتشار کتاب و بررسی این موضوع کرده است.
عباسعلی غلامزاده یکی از فعالان در عرصه تعزیه در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در گناباد اظهار داشت: تعزیه در این شهرستان یک هنر دینی در بین توده مردم است که در بسیاری از روستاهای این شهرستان برگزار می‌شود.
وی افزود: انسان به صورت ذاتی و بالقوه هنرمند خلق می‌شود و نفس عزاداری برای سیدالشهدا(ع) بزرگترین هنر است و تعداد کمی از تعزیه خوانان گنابادی افراد تحصیل کرده در دانشگاه و رشته‌های هنری و یا دوره‌های آموزش هنر هستند.
این هنرمند گنابادی با بیان کرد: در کتاب " خاطرات خون و خنجر" به تاریخچه تعزیه‌خوانی در ایران و گناباد، تحریف‌زدایی از تعزیه‌خوانی، شخصیت‌پردازی شهدای‌کربلا، انتشار نسخ تعزیه‌خوانی بدون تحریف و دروغ، بیان 36 منزگاه امام حسین(ع) و تعداد شهدای کربلا پرداخته است و گامی مهم و ضروری در انتقال صحیح فرهنگ اصیل عاشورا به نسل‌های بعدی انجام داده‌است.
وی افزود: تعزیه‌خوانی گناباد همزمان با دیگر شهرهای کشور با فروپاشی تکیه دولت شکل گرفت و دارای قدمت زیادی است و عدم آشنایی و آگاهی برخی از کارگردان‌ها و تعزیه‌خوان‌ها به هنر تعزیه‌خوانی و تحریفات نسخ از مهمترین مشکلات هنر تعزیه‌خوانی در گناباد است و وجود وقفیات متعدد برای تعزیه‌خوانی حاکی از علاقه و توجه مردم گناباد به این هنر است.
غلامزاده در مورد نحوه ورود به این عرصه اظهار داشت:در گذشته تنها دو گروه تعزیه‌خوانی در نوقاب و باغ آسیا وجود داشت و این دو گروه از روز 9 محرم تا 20 محرم به اجرای تعزیه در مناطق مختلف شهری و روستایی گناباد اقدام می‌کردند و در آن زمان هنر تعزیه‌خوانی به صورت خانوادگی بود و دوست نداشتند شخص دیگری وارد این عرصه شود لذا بنده نیز از گروه تعزیه‌خوانی نوقاب برای اجرای تعزیه در روستای دلویی دعوت می‌کردم اما برای اجرای تعزیه مشکلات زیادی در دعوت از تعزیه‌خوانان متحمل شدم و با توجه به اینکه رشته من هنر بود تصمیم ورود به هنر تعزیه‌خوانی گرفتم.
وی عنوان کرد: از سال 1358 به دنبال نسخه برای اجرای تعزیه بودم اما به دلیل اینکه تعزیه‌خوانان قدیمی نسخ تعزیه خود را به شخص دیگری نمی‌داند لذا به ناچار صداهای تعزیه‌خوانان را در مراسم تعزیه‌خوانی ضبط و پیاده کردم و از کتاب‌های مختلف نیز کمک گرفتم و بعد از 4 سال تلاش و کوشش نسخه اولیه تعزیه‌خوانی را برمبنای واقعیت و تاریخ تنظیم کردم.
این هنرمند در خصوص اولین تجربه تعزیه خوانی خود گفت: اولین مراسم تعزیه‌خوانی را در سال 1367 در 4 روستای گناباد اجرا کردم اما با توجه به اینکه زمان کافی برای اجرا تعزیه در روستاهای مختلف نداشتم، نسخه تنظیم‌شده تعزیه را بر خلاف تفکر تعزیه‌خوانان قدیمی در اختیار گروه‌های تعزیه خوانی قرار دادم و در همین راستا 14 گروه تعزیه‌خوانی ایجاد کردم و بعد از آن با مطالعه کتب مختلف و دیدار با استادهای بزرگ تعزیه‌خوانی کشور درصدد تحریف‌زدایی نسخ تعزیه بودم.
وی در مورد هدف از تالیف کتاب خاطرات خون و خنجر گفت: یکی از اهداف من تحریف‌زدایی نسخ تعزیه بود چرا که با مشاهده تعزیه‌های روستاهای گناباد به وجود دروغ‌ها و تحریف‌ها در نسخ تعزیه‌خوانی رسیدم ولی با توجه به اینکه یکی از مشکلات کنونی جامعه، کم‌رنگ‌شدن فرهنگ‌وقف است هدف دیگر بنده از چاپ این کتاب احیای موقوفات تعزیه‌خوانی در گناباد بود و علاوه بر این موارد هدفم بیان شخصیت شهدای‌کربلا به منظور آشنایی تعزیه‌خوان و کارگردان تعزیه با این شهدا بود.
نخل‌گردانی نوقاب گناباد
صبح روز عاشور جوانان نوقابی از سحرگاه در محل مسجد پایین جمع می‌شوند و اقدام به نخل‌بندی و حرکت این نخل‌های قدیمی که وزن برخی از آنها به 3 تن می‌رسد به سمت میدان تعزیه‌خوانی می‌کنند.
افرادی که در مراسم نخل گردانی حضور دارند و در بلند کردن آن نقشی برعهده می‌گیرند این وظیفه را از اجداد خود به ارث برده و در حال حاضر نیز به سایر افراد خانواده ارث می‌رسد.
این مراسم که توانسته گردشگران مذهبی زیادی را جذب کند ثبت ملی شده و در محرم مخاطبان زیادی را از نقاط مختلف کشور به نوقاب می‌کشاند.
آیین «نخل‌بندانی و نخل‌گردانی» به عنوان یکی از مهمترین آیین‌های محرمی گناباد در ماه محرم ریشه‌ای طولانی در تاریخ این مرز و بوم و منطقه دارد.
لوازم استفاده شده در نخل هرکدام معنایی خاص دارد که پارچه سیاه نخل نماد سوگ و ماتم، چوب نخل نماد پیکر سیدالشهدا(ع) و شمشیر و نیزه نماد تیر و نیزه‌های وارد شده بر بدن امام، آینه نماد نور وجود حضرت سید الشهدا(ع) و سرو و نخل نماد قامت حضرت علی اکبر (ع) پنجه‌های فلزی نخل نماد دستان ابوالفضل العباس(ع)، زنگ، نماد زنگ کاروان امام حسین و سیب سرخ نماد سرخی خون سرور و سالار شهیدان(ع) و میوه بهشتی، پارچه‌های زینتی نخل نمادی از حجله قاسم بن حسن(ع) و تنوع رنگ این پارچه‌ها نشانگر تنوع افکار و عقاید، ایده ها و مذاهب گوناگون است که در ایام محرم در قالب یک هدف و اعتقاد به امام حسین(ع) به صورت متمرکز و متحد به عزاداری می‌پردازند.
آیین حسن و حسین در بیدخت
یکی از آداب و رسوم دیگری که در شهر بیدخت گناباد برگزار می‌شود مراسم "حسن و حسین" است که قدمت آن حدود 250 سال بوده و در پایان مراسم عزاداری و در صحن مسجد جامع بیدخت برگزار می‌شود.
در این مراسم عده‌ای از سینه‌زن‌ها در وسط مسجد دور هم حلقه می‌زنند و هر نفر با دست چپ کمر فرد کناری را گرفته و با دست راست سینه می‌زند و یک نفر هم در وسط هماهنگ با سینه‌زن‌ها به طور مقطع و متناوب با گام نخست و دوم به ترتیب «حسن و حسین(ع)» می‌گوید.
آیین «واویلا» در روستای مند
مراسم واویلا یکی از آداب و رسوم قدیمی روستای «مند» گناباد بوده که براساس اسناد قدمت آن به یک قرن پیش برمی‌گردد و در سه نوبت صبح،ظهر و شب اجرا می‌شود که در اجرای این آیین افراد به صورت یک حلقه نشسته و یک نفر به عنوان اجراکننده اشعاری در خصوص واقعه عاشورا از سروده‌های محتشم کاشانی، عبدالجواد خراسانی و عباس حسینی جوهری قرائت می کند و هر شعری که خوانده می‌شود مستمعان نیز پایان آن را می‌خوانند.
گزارش از یاسر سالاری گناباد
انتهای پیام/ش
