یادداشت | جزایر«کوریل»؛ مناقشه ۷۰ ساله ژاپن-روسیه

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، «آبه شینزو» نخست‌وزیر ژاپن در سفر سه روزه  خود به مسکو، از «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه دعوت کرد با انعقاد معاهده صلح میان دو کشور «مأموریتی تاریخی» را به انجام برسانند. در این میان ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه درخواست آبه شینزو نخست‌وزیر ژاپن برای عقد پیمان صلح میان مسکو-توکیو را زودهنگام توصیف کرد.

رئیس‌جمهوری روسیه در دیداری که با آبه داشت، تاکید کرد: روابط نظامی توکیو با آمریکا و همچنین بسیاری از موارد دیگر، امضای توافق صلح میان دو کشور را که از بعد از پایان جنگ جهانی دوم به تعویق افتاده، دشوار می‌کند. پوتین همچنین از احتمال استقرار موشک‌های آمریکا در ژاپن نیز ابراز نگرانی کرد.این نگرانی محصول لغو پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد میان روسیه و آمریکا است.با این حال، وی برای حل اختلافات دیرینه میان دو کشور ابراز امیدواری کرد و گفت شاید امضای توافق صلح در آینده امکان‌پذیر باشد.

روسیه و ژاپن که از بعد از پایان جنگ جهانی دوم، هنوز موفق به عقد پیمان صلح نشده‌اند، بر سر مالکیت جزایر کوریل مناقشه ارضی دارند. جزایر منطقه کوریل جنوبی که در مرز روسیه و ژاپن است موضوعی است که از سال 1949 تا کنون باعث اختلافات بین توکیو و مسکو بوده است.

این جزایر  در روسیه، کوریل جنوبی و در ژاپن، سرزمین‌های شمالی خوانده می‌شود.جزایر کوریل در واقع  مجمع‌الجزایری آتشفشانی در استان ساخالین روسیه و استان شمالی ژاپن است که طول تقریبی آن 1300 کیلومتر و از شمال شرقی هوکایدو در ژاپن تا کامچاتکا در روسیه کشیده‌ شده‌ است و دریای اختسک را از اقیانوس آرام شمالی جدا می‌سازد. در واقع 56 جزیره و شمار بسیاری از صخره‌های کوچک مجموع جزایر کوریل را تشکیل می‎‌دهند که مساحت کل خشکی‌های آن  15٬600کیلومتر مربع است و جمعیتی درحدود 20000 نفر دارد. با این حال از میان این 56 جزیره تنها 7 جزیره آن قابل سکونت هستند.

در پایان جنگ جهانی دوم این جزایر به تصرف شوروی سابق درآمد و روسیه این مسئله را از پیامدهای جنگ جهانی دوم می داند و بر این باور است که این جزایر متعلق به روسیه است. از طرفی ژاپن می گوید که امضای توافق صلح بین دو کشور مشروط بر این است که این جزایر به توکیو واگذار شود. نتایج این دعوا بر سر مالکیت جزایر باعث شده است که روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور تحت تاثیر واقع شود.

جزایر چهارگانه کوریل جنوبی به دلیل برخورداری از منابع نفت و گاز، ذخایر آبزیان و واقع شدن در اقیانوس آرام موقعیت اقتصادی و راهبردی زیادی دارد. به همین  علت باعث می شود که دو کشور در صدد تصرف آن بر آیند.

اما سوال مهم اینکه مقامات روسیه و ژاپن  با در نظر گرفتن چه ملاحضاتی  و اهدافی به دنبال در اختیار گرفتن جزایر مورد مناقشه کوریل هستند؟ اغلب  کارشناسان بر این باورند، ژاپن به دنبال آن است که این جزایر را متعلق به خود کند و اگر این جزایر به تصرف ژاپن درآید باعث می شود که روس ها برای ارتباط با آمریکا از این مسیر استفاده کنند و این امر ثمرات اقتصادی برای ژاپن خواهد داشت. افزون بر این  از منظر این کارشناسان، اگر این جزایر به ژاپن داده شود باعث می شود که آمریکا با کمترین هزینه، روسیه را به عقب براند و جبهه ای که این کشور با چین در منطقه آسیا پاسیفیک ایجاد کرده است را به هم بزند.

اما از منظر مسکو اگر روسیه بتواند مشکلات خود با ژاپن را حل و یا محدود کند، به همکاری بیشتر با ژاپن روی می آورد و البته از همه مهمتر، اگر دو کشور بتوانند معاهده صلح را با یکدیگر امضا کنند، این معاهده می تواند در حقیقت به معنای توافق صلح میان مسکو و واشنگتن در منطقه شرق آسیا تلقی شود و می تواند بر خلاف بعضی از تحلیل ها باعث بهتر شدن رابطه مسکو و واشنگتن شود.

البته معاهده صلح توکیو - مسکو به همان اندازه که می تواند مانعی برای توسعه همکاری های راهبردی میان مسکو – پکن باشد، در جهتی معکوس به روسیه قابلیت به چالش کشیدن سیاست چرخش به پاسیفیک واشنگتن را می دهد و این همان فرصت پنهانی است که ژاپن به عنوان شریک کوچک آمریکا اگر ضرورت ایجاب کند، در دراز مدت از آن در جهت تامین منافع ملی خود استفاده می کند.

صرف نظر از این موضوع،  به نظر می رسد  "نگاه به شرق"  از اولویت ها سیاست خارجی جدید پوتین به شمار می رود. پوتین اوایل دسامبر 2016 در سخنرانی سالانه در پارلمان روسیه در تشریح دکترین سیاست خارجی جدید این کشورگفت، روسیه نه به علت روابط پرتنش با غرب بلکه بر اساس منافع ملی‌ خود، توجه خود را به شرق آسیا معطوف می کند. بر این اساس و با توجه به اینکه ژاپن به عنوان یکی از قدرتهای اقتصادی اصلی جهان و دارای انواع فن آوری های پیشرفته محسوب می شود، توجه مقامات مسکو را به خود جلب کرده است.

با توجه به اینکه خطوط جدید نفتی و گازی روسیه تا ساحل شرقی روسیه در ولادی وستک کشیده شده اند لذا اکنون روسها قادر هستند تا در صورت توافق با ژاپنی ها، نفت و گاز هرچه بیشتری را به این کشور که فاقد منابع نفتی و گازی است صادر کنند. البته در این میان مسکو بی میل نیست ، مذاکرات مربوط به امضای پیمان صلح با ژاپن را بدون ارتباط دادن آن با سرنوشت جزایر کوریل به پیش ببرد و همزمان از فرصت همکاری های اقتصادی با ژاپن و سرمایه گذاری این کشور برای توسعه مناطق شرق دور روسیه بهره بگیرد.

به هر تقدیر، با توجه به اینکه روسیه و ژاپن هنوز به طور رسمی در حال آتش بس با یکدیگر به سر می برند و پیمان رسمی صلح را از زمان جنگ جهانی دوم تاکنون امضا نکرده اند، مقامات ارشد ژاپنی در صدد هستند تا با استفاده از فرصت مذاکرات کنونی، زمینه بازگشت جزایر کوریل به قلمرو این کشور را فراهم کنند که البته این مساله با توجه به تغییر ناپذیری موضع مسکو در باره جزایر کوریل تاکنون بی نتیجه مانده است.حال باید منتظر باشیم و ببینیم این دو کشور چه راهکاری را برای پایان دادن به این مناقشه حدود 7 دهه ای خواهند داشت.

فرهاد همتی  کارشناس مسائل شرق آسیا

انتهای پیام/