ستارگان مدفون در تخت فولاد| حاج میرزا زین العابدین خوانساری دانشمندی زاهد، عابد و صاحب کرامات

به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، تخت فولاد مدفن بزرگان علم و ادب و عرفان است، بزرگان و دانشمندانی که هر کدام در زمینه‌ای متفاوت و تخصصی به ارائه خدمت به اسلام و انقلاب پرداختند و نامشان در تاریخ ایران و جهان ماندگار شد. مهمانان بسیاری از سراسر کشور همه ساله از مجموعه تاریخی مذهبی تخت فولاد بازدید می‌کنند اما هنوز با بسیاری از بزرگان مدفون در این مجموعه آشنایی کامل ندارند و یا جز نامی از آنها نشنیده‌اند.

خبرگزاری تسنیم در ادامه سلسله گزارش‌های ستارگان مدفون در تخت فولاد در این گزارش به معرفی سید زین العابدین خوانساری، فقیه و مجتهد و محقق می‌پردازد.

سید زین العابدین خوانساری؛ فقیه و مجتهد پرهیزگار، ادیب، محدث و متکلم، از مشاهیر و علمای قرن سیزدهم در اصفهان است. در روز هشتم ذی قعده 1190 قمری در شهر خوانسار در خانواده عالم ربانی سید ابوالقاسم جعفر معروف به آقا میرزا بن آقا سید حسین خوانساری چشم به جهان گشود.

تحصیلات و اساتید

دوران کودکی را تحت تربیت پدرش، آیت‌الله آقا سید ابوالقاسم جعفر« آقا میرزا»(1163-1240ق) پشت سر گذراند و تحصیلات مقدماتی خود را نزد دو پسر عموی دانشمندش آقا سیدابوالقاسم بن حسن بن حاج سید حسین مجتهد(1160-1212ق) و آقا سید محمد مهدی بن حسن بن حاج سید حسین مجتهد(1182-1246ق) سپری کرد و سطوح را به پایان رسانید. مدتی نیز نزد حکیم آقا میرزا محمد مهدی خراسانی درس خواند. هنوز بیست سال نداشت که راهی عتبات عالیات شد و مدت کوتاهی نزد علمای نجف به تحصیل پرداخت و سپس به زادگاهش خوانسار بازگشت.

پس از دیدار و تجدید عهد با پدر و خاندان خود، برای استفاده از محضر علمای اصفهان، که در آن روزگار از بزرگترین و مهمترین حوزه‌های علمیه شیعه بود، راهی اصفهان شد. میرزا زین العابدین از محضر فقیهان، محدثان و حکیمان بزرگی استفاده کرد و از سوی برخی از مشاهیر علمای امامیه به دریافت اجازه‌های اجتهاد و روایت نیز نائل گشت.

نام اساتید و مشایخ ایشان علاوه بر پدر و دو پسر عموی سابق الذکرش عبارت است از: حاجی محمد ابراهیم کرباسی (استاد درس و شیخ اجازه)؛ ملا علی اکبر اژه‌ای( استاد درس)؛ آخوند ملا علی نوری( استاد درس )؛ میر سید محمد حسین بن امیر عبدالباقی خاتون آبادی (شیخ اجازه)؛ حجت‌الاسلام شفتی (شیخ اجازه در تاریخ اواخر صفر1222ق)؛ آقا سید محمد رضوی (شیخ اجازه)؛ سید صدرالدین موسوی عاملی(شیخ اجازه)؛ آقا شیخ حسین بحرانی(شیخ اجازه)؛ میرزای قمی استاد درس.

آثار و تألیفات

از حاج میرزا زین العابدین چهارسویی، آثار گرانقدری در دانشهای گوناگونی مانند فقه، اصول، حدیث، رجال، تفسیر و کلام به جای مانده است که مطابق قول صاحب روضات و نیز برخی منابع دیگر، عبارتند از:« شرح بر معالم الاصول»؛ « شرح بر زبدة الاصول شیخ بهایی» «رسالة قواعد عربیه یا قواعد النحویه»؛ «رساله در اجماع»؛ رساله در تداخل اسباب با نام « حلو التناول و سهل التداول فی مسئله التداخل»؛ رساله تعارض حقیقت مرجوحه یا مجاز راجح با نام« الطلع النضید و النور الجدید»؛ «رساله در نیّت».

«رساله در احباط و تکفیر»؛ «رساله در نوادر احکام»؛ « شرح بر خلاصة الحساب» شیخ بهایی؛ «رساله در قرائت مالک و ملک در نماز»؛ « بهجة النّاظر و سرور الخاطر»، خطبه‌ها و اشعار بسیار در صلوات و تحیّات.

تبحر آیت‌الله آقا میرزا زین العابدین خوانساری در فقه و اصول و تفسیر

آیت‌الله آقا میرزا زین العابدین خوانساری اصفهانی در شعر صاحب طبع عالی بوده و خطب و اشعار بسیاری که نشان دهنده مقام شامخ او در ادبیات فارسی و عربی است از او به جای مانده است. خطب و اشعار وی را حفیدش آیت‌الله حاج سید محمد علی روضاتی در «دیوان الاکابر» گردآورده است.

حاج میرزا زین العابدین خوانساری چهارسویی از بزرگان علما و فقها و ادبا و محدثان قرن سیزدهم هجری است که در فقه و اصول و رجال و حدیث و تفسیر و علوم عقلی و علم کلام متبحر بوده است.

وی از مراجع تقلید در اصفهان و دارای کرسی تدریس و زعامت دینی در این شهر بوده است. علاوه بر مقام علمی از قدس و تقوی نیز برخوردار بود. او را دانشمندی زاهد، عابد و صاحب کرامات به شمار آورده‌اند.

مردم اصفهان به پرهیزکاری و کرامت او اعتقاد داشته و می‌گویند حتی یهود و نصاری در مشکلات امور خود برای وی نذورات می‌آوردند. حاج میرزا زین العابدین خوانساری چهارسویی، به امامت جماعت و بیان احکام و ارشاد مردم در مسجد واقع در فلکه چهارسو شیرازی‌ها نیز اشتغال داشت.

سر سلسله سادات موسوی چهارسویی و خاندان روضاتیان اصفهان؛ حاج میرزا زین العابدین نخستین فرد از این خاندان است که برای همیشه از خوانسار به اصفهان آمد. او سر دودمان خاندان بزرگ علمی و روحانی سادات محله چهارسوی اصفهان است که خود ابتدا برای تکمیل تحصیلات در حدود 1210 قمری به اصفهان آمد و نیمه سکونتی اختیار کرد.

 پس از فوت آقا سید ابوالقاسم در اواسط ماه رمضان سال 1240قمری و رسیدن خبر فوت به میرزا زین العابدین در اصفهان وی به اقامه مراسم عزاداری پرداخت و سپس به مسقط الرأس خود خوانسار رفت و آنجا نیز آنچه در خور عزاداری و اصلاح و رتق و فتق امور بود انجام داد و آنگاه خانواده خود را از زن و مرد از خوانسار به اصفهان کوچ و در محله چهارسو سکونت داد و از آن تاریخ تا کنون این رشته از اولاد میرزا ابوالقاسم اول در اصفهان ساکن‌اند. البته همه اولاد حاج میرزا زین العابدین با او به اصفهان نیامدند.

این خاندان بزرگ علمی و دینی همگی در محله چهارسوی شیرازی‌ها نزدیک به یکدیگر خانه و زندگی داشته‌اند و از این رو به سادات چهارسویی و پیش از آن به موسوی خوانساری شهرت داشتند.

گروهی از علما از آیت‌الله خوانساری اجازه اجتهاد گرفتند که خود از علمای بزرگ زمان اجازه‌های بلندی داشت، از مشایخ صاحب اجازه معتبر جهان تشیع نیز به شمار می‌رود. گروهی از علما و مجتهدان بزرگ از آن مرحوم اجازه اجتهاد یا روایت گرفته‌اند که برخی از مشاهیر آنها عبارتند از: علامه میر سید حسن مدرس اصفهانی؛ صاحب روضات؛ میرزا محمدهاشم مجتهد چهارسویی؛ آقا سید میرزا محمد بن محمد صادق بن محمد مهدی خوانساری که اجازه در سال 1273قمری توسط مجیز برای او نوشته شده است؛ سید محمد حسن مجتهد موسوی یزدی اصفهانی که اجازه نامه او مورخه بیستم رجب 1253 قمری است.

اجازه آیت‌الله حاج میرزا زین العابدین به رئیس الفقها و المجتهدین، آیت‌الله میر سید حسن مدرس اصفهانی، اجازه روایتی بوده است و صاحب مکارم الآثار در این باره حکایتی نقل کرده است به این مضمون که علامه مدرس اعتنایی به استجازه از مشایخ نداشته ولی چون شاگردان ایشان از آن بزرگوار اجازه روایت خواستند و او خود را بی اَسناد دید، از شاگرد فرزانه‌اش آیت‌الله میرزا محمدهاشم چهارسویی خواست تا از پدرش حاج میرزا زین العابدین برای او اجازه روایتی بگیرد و ایشان نیز با نهایت افتخار اجازه‌ای در روایت برای مدرس نوشته و ارسال داشت.

درباره اجازه حاج میرزا زین العابدین به فرزندش صاحب روضات نیز در روضات آمده است که والد ماجد اجازه مفصلی درباره ما نوشته و در آن تصریح کرده که ما به عالی ترین مراتب کمال و اجتهاد نایل آمده‌ایم.

خط زیبا و استنساخ کتب

حاج میرزا زین العابدین علاوه بر ترویج احکام شرعی و تدریس علوم و معارف دینی و ارشاد بندگان و نیز تألیف و تصنیف آثار، با خط خوش و بسیار شیرین و پخته‌ای که مانند دیگر آبا و خاندانش داشت، استنساخ و استکتاب نیز می‌کرده است.

در این باره گفته شده است که « توفیق عظیمی که از کثرت خلوص و زهد و تقوای حقیقی نصیب آن بزرگوار گردیده، مایه حیرت و عبرت است تا آنجا که آگاهیم دو نسخه بزرگ و کوچک ممتاز« قرآن کریم» نوشته،« مجمع البحرین» معروف، « قوانین الاصول» مشهور، «تعلیق عراقی»، «شرح قصیده دعبل»، «تفسیر صافی» در دو جلد، «مفاتیح الاحکام » فیض، «عاشر بحارالانوار» با ترجمه و زیر نویس در دو جلد و کتاب‌ها و رسالههای بزرگ و کوچک دیگر به منظور ارتکاز در ذهن و استحضار خاطر و نشر معارف، همه را به خط خوش استنساخ و تحشیه فرموده است».

همایی نیز چند رساله از رسائل ملا اسماعیل خواجویی به خط زیبای حاج میرزا زین العابدین دیده است از دیگر آثاری که وی به خط خود نوشته است می‌توان به «من لایحضره الامام»، « مفاتیح الشرایع» فیض کاشانی و« المنقذ من التقلید و المرشد الی التوحید» اشاره کرد.

وفات

وفات؛ حاج میرزا زین العابدین موسوی خوانساری اصفهانی در هنگام طلوع فجر روز سه شنبه نهم جمادی الآخر سال 1275قمری در سن هشتاد و پنج سالگی به بیماری استسقاء درگذشت؛ معلم حبیب آبادی، تاریخ فوت را به نقل از مقدمه « میزان الانساب» و او به نقل از صاحب روضات روز شنبه دهم جمادی الآخر نوشته است.

پس از حادثه فوت حاج میرزا زین العابدین، در اینکه پیکر او را کجا دفن کنند، اختلاف پیش آمد و جسد ایشان تا سه روز روی زمین ماند. سرانجام به امر فرزند والاتبارش آیت‌الله صاحب روضات در میان جمعیت انبوه و شیون و ضجه و فریاد و گریه مردم در تخت فولاد در تکیه مادرشاهزاده با تجلیل و عظمت به خاک سپرده شد.

قبر ایشان در داخل بقعه‌ای است که پیش از این عالم، نامدار آیت‌الله حاج شیخ محمد تقی نجفی اصفهانی صاحب حاشیه را دفن کرده بودند.

قبر حاج میرزا زین العابدین سکویی است آجری به ارتفاع حدود یک ذرع بالای سر مادرشاهزاده یعنی در طاقنمای غربی بقعه که سنگ مرمر سفید تمام قد یکپارچه با خط ثلث بسیار عالی سید محمدحسین حسینی قائنی از خوشنویسان قرن 13 هجری است.

انتهای پیام/ ع