نبرد آل‌الله در دشت بلا؛ جلوه‌هایی از آئین عزاداری محرم در اردبیل+فیلم
دارالارشاد اردبیل به آئین‌های پرسوز و پرشور خود در ایام محرم شهره است به طوری که هر ساله مقارن با این ایام عاشقان زیادی دهه اول محرم را در استان اردبیل سپری می‌کنند.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اردبیل، عزاداری مردم استان اردبیل در کشور زبانزد است، به طوری که سالانه افراد زیادی از سراسر کشور در ایام محرم ترجیح می‌دهند در عزاداری عظیم استان اردبیل حضور یابند.
طبق روال چند صد دهه عزاداری در دارالامان اردبیل از یک هفته مانده به محرم با آئین طشت‌گذاری و طشت‌گردانی آغاز می‌شود، به گونه‌ای که این آئین هنگامه عزاداری و استقبال پرشور مردم این خطه از ماه عزا و محرم تلقی می‌گردد.
نبرد آل‌الله در دشت بلا؛ مظلومیت سلطان کربلا در روایت دهم
نبرد کربلا در دهم محرم 61 هجری قمری میان سپاه حسین بن علی علیه‌السلام و سپاه اعزامی از سوی یزید در نزدیکی کربلا اتفاق افتاد که دلیل یزید بن معاویه برای جنگ، بیعت نکردن حسین بن علی با او بود.
طبق روایات منقوله امام حسین علیه‌السلام روز دوم محرم به کربلا رسید و روز سوم عمر بن سعد با چهار هزار نفر در کربلا اردو زد. در روز هفتم محرم آب را بر حسین بن علی و همراهانش بسته و روز نهم محرم، شمر با همان تعداد سپاه و نامه‌ای از طرف عبیدالله بن زیاد وارد کربلا شد، او در این نامه به عمر بن سعد دستور داده بود حسین بن علی را بکشد.
روز دهم محرم سپاهیان امام حسین علیه‌السلام و عمر سعد در مقابل هم قرار گرفتند. طبق یک روایت تعداد سپاه حسین 32 سواره نظام و 40 پیاده و به روایت دیگری چهل و پنج سوار و صد نفر پیاده بود اما در مقابل او سپاه عمر بن سعد با حدود سی هزار نفر قرار داشت. جنگ آغاز شد و حسین و یارانش به شکل مظلومانه‌ای کشته شدند.
پس از شهادت امام حسین و علمدار کربلا خیمه‌های اهل بیت علیهم‌السلام تاراج و در نهایت آتش زده شد که پس از این نبرد حسین بن علی ملقب به لقب سیدالشهداء و سرور و آقای همه شهیدان گردید.
مقارن با این رویداد تاریخی هر ساله شیعیان و مسلمانان جهان 10 روز نخست ماه محرم با برگزاری مراسم‌های سوگواری از آن واقعه یاد می‌کنند که در این میان عزاداری‌ها با رسیدن روز دهم یا روز عاشورا به اوج خود می‌رسد. هر چند به لحاظ نظامی ابعاد این نبرد بزرگ نبوده اما اثر اعتقادی و سیاسی بزرگی بر مردم داشته است. نبرد کربلا بعنوان یک واقعه تاریخی و اساسی در سنت و رسم شیعیان هر ساله و به تناوب با برگزاری یادمان‌ها و عزاداری‌های خاص هر منطقه روایت و حکایت می‌شود.
بع عقیده شیعیان جهان، فداکاری آل‌الله و رسالت نبرد کربلا به فرمان الهی بوده و این رخداد تاریخی را لازمه بیدار شدن و آگاه شدن امت اسلامی و توقف غصب خلافت مسلمین به وسیله یزید می‌انگارند.
به همین ترتیب همه ساله از شب اول تا سیزدهم ماه محرم، مراسم عزاداری در سرتاسر استان اردبیل برگزار می‌شود و اوج حضور و اجتماع عظیم مردمی این استان را می‌توان در روزهای نهم و دهم محرم نظاره‌گر بود به طوری که طبق روال هرساله در مراسم روزهای تاسوعا و عاشورا مردم از اقصی نقاط کشور و حتی بسیاری از کشور‌های دیگر برای شرکت در این حرکت عظیم، به اردبیل می‌آیند تا به دریای خروشان عزاداران اباعبدالله‌الحسین علیه‌السلام بپیوندند.
ترتیب و نظم عزاداری محلات
اردبیل دارای شش محله اصلی است که این محلات به "محلات ششگانه" در بین مردم مرسوم بوده است و هر کدام از آنها در یک روز مشخص از محرم به عزاداری در بازار اردبیل می‌پردازند.
اسامی محلات شش گانه به ترتیب روز عزاداری آنها در بازار عبارتند از: 1-محله گازران (اونچی میدان) 2-محله سرچشمه 3- محله دروازه (عالی قاپو) 4-محله پیر عبدالملک 5-محله اوچدکان 6-محله طوی (طاوار).
این محلات همه روزه به نوبت در مکان‌های مذکور به عزاداری و سوگواری می‌پردازند که هر کدام به نوبه‌ای عشق و ارادت خاص خود را با شیوه‌ای خاص‌تر به ساحت سرور و سالار شهیدان و تشنه لبان واقعه کربلا ابراز می‌کنند.
معمولا دستههای عزاداری، از چند روز مانده به ماه محرم، شب‌ها در حسینیه‌ها و مساجد تشکیل شده و با حضور عزاداران، در صف‌هایی طویل و زنجیروار، راهی کوچه و خیابان‌ها شده و مرثیه‌ها و اشعار مذهبی در رثای سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین علیه‌السلام و یارانش سر می‌دهند.
"شاخسی، واخسی" گویان در عزاداری اردبیل
اوج این مراسم در ظهر عاشورا و پس از اتمام عزاداری ظهر عاشوراست، که عزاداران، با ذکر «شاه حسین، وای حسین» یا در اصل «شاخسی، واخسی» معروف است پس از طی نمودن مسیری طولانی نهایتا خود را به خیمه‌های به آتش کشیده شده رسانده و به سوگ واقعه می‌نشینند و به طریقی عشق و ارادت و حزن خود را از این واقعه به نمایش می‌گذارند.
در روزهای دوم تا هشتم ماه محرم نیز محلات ششگانه اردبیل طبق سنت دیرین به ترتیب با حضور در بازار تاریخی مسجد جامع اردبیل عزاداری می‌کنند. هیئت محله «اونچی میدان» عالی‌قاپو، سرچشمه، پیرعبدالملک، اوچدوکان و طوی به عنوان محلات ششگانه اردبیل شناخته می‌شوند.
یکی از زیباترین آداب عزاداری آذری زبان‌ها در ایام محرم احترام دستههای عزاداری به هم دیگر بوده که حضور هئیت‌های عزاداری در تکیه و مساجد همدیگر و سلام دادن به هم در حین برخورد دو دسته در خیابان از جمله این آداب احترام می‌باشد.
در گذشته نیز این رسم در استان اردبیل رواج داشت به طوری که، زمانی که دسته‌ای نزدیک مسجد و تکیه دسته دیگر می‌شد هئیت میزبان در بیرون مسجد با تشکیل دسته عزاداری باهمخوانی اشعاری زیبا به دسته مهمان خوش آمد می‌گفتند. اما متاسفانه با گذشت زمان این آداب و رسوم و احترام متقابل بین دسته‌جات و بزرگان محله رنگ باخته و اکنون رقابت‌های جاهلانه بین محلات اردبیل به وضوح قابل مشاهده است.
اما آنچه قابل ذکر و تامل است این بوده که این مراسم ویژه در حقیقت یک سمفونی بزرگ معنوی است که هیچ وقت برای اجرای آن تمرین و آماده‌سازی و هماهنگی صورت نگرفته است. شاید می توان گفت: عزاداری دستههای منسجم محله‌های اردبیل در مساجد، یک مراسم باشکوه بداهه است که کاملاً در یک فضای صمیمی با عنایت خدا و اعتقادات قلبی مردم و عشق به امام حسین علیه‌السلام در حقیقت باعث و بانی برگزاری مراسمی می‌شود که همه اجزای آن حتی شعر خوانی و مداحی و هماهنگی سر ضرب‌ها در سینه‌زنی و سبک‌های مختلف شعری از جمله بحر طویل که بیشتر در عزاداری‌ها مداحان از آن بهره می‌گیرند کاملاً اتفاقی و بسیار جذاب و زیباست.
آئینی که قدمت هزار ساله دارد
همزمان با تاسوعای حسینی و روز نهم ماه محرم روز اقتدا به علمدار نینوا، مردم اردبیل با برگزاری آئین سنتی «شمع گردانی»، عشق و ارادت به علمدار کربلا حضرت ابوالفضل علیه‌السلام را نشان می‌دهند و می‌توان گفت که این آئین پیش‌درآمدی برای عزاداری روز عاشورا است.
در این مراسم عزاداری، برخی از آئین‌ها نیز وجود دارند که در طول تاریخ همواره بر سینه نسل‌های یک منطقه، قوم و بین یک جمعیت مشخص و با فرهنگ خاص نشر یافته و منتقل شده است. آئین «شمع گردانی» یکی از این آئین‌هاست که در اردبیل تجلی و به نمادی از عشق و ارادت مبدل شده است.
در روز تاسوعا دسته‌جات عزاداری اقدام به شمع‌گردانی می‌کنند که با برگزاری این مراسم سنتی، عشق و ارادت به خاندان عصمت و طهارت در این روز به نقطه اوج خود می‌رسد. در این آئین که از صبح تاسوعا در شهرها و نقاط مختلف استان اردبیل آغاز شده و تا غروب ادامه می‌یابد، عزاداران با دستههای شمع به مساجد مختلف محلات رفته و با روشن کردن شمع که در حقیقت نذری آنها محسوب می‌شود، عشق و ارادت خود را به حضرت ابوالفضل علیه‌السلام نشان می‌دهند.
کارشناس مذهبی، بیوک جامعی در این باره می‌گوید: این آئین سنتی بیش از هزار سال در اردبیل قدمت دارد و در زبان ترکی و محلی به نام "شمع پایلاما" معروف بوده و عزاداران حسینی بعد از هشت روز عزاداری در مساجد و خیابان‌ها و محلات اردبیل در روزی که منتسب به علمدار رشید کربلا، حضرت ابوالفضل‌العباس (ع) است اقدام به روشن کردن شمع می‌کنند و در سوگ آن علمدار رشید بر سر و سینه می‌زنند.
این کارشناس مذهبی اوج عزاداری مردم اردبیل را در روز تاسوعا و عاشورا عنوان کرده و می‌افزاید: در تاسوعای حسینی همه دستههای عزاداری شامل محلات ششگانه، شعبات آن و مردم عزادار به بازار می آیند و ضمن عزاداری آیین شمع‌گردانی را نیز با شکوه خاص و هرچه تمام تر برگزار می‌کنند.
به گفته این کارشناس مذهبی، آئین شمع‌گردانی از صبح روز تاسوعا تا اذان مغرب ادامه می‌یابد و عزاداران گاه به صورت گروهی و گاه در قالب دستههای عزاداری و اغلب نیز با پای پیاده به 41 مسجد شهر اردبیل رفته و با نیتی خالص و با هدف برآورده شدن حاجات خود شمع را روشن و برای شهدای کربلا نیز فاتحه و صلوات می‌‌خوانند.
پژوهشگر تاریخ و آیین‌های دینی در استان اردبیل نیز ارزشمندترین ویژگی سوگواری امامان به ویژه حضرت امام حسین علیه‌السلام را در ساختار فرهنگی ایران اسلامی، نمادها و گوناگونی سوگواری‌ها دانسته و می‌گوید: گستردگی پدیده‌های فرهنگی انگیزه بخش‌بندی‌های گوناگونی در این زمینه از جمله فرهنگ مادی و فرهنگ غیرمادی شده است.
از دیگر مراسم و وقایع عزادارى روز تاسوعا، دخیل نشستن می‌باشد؛ به این معنا کسانى که دچار بیماری‌هاى صعب‌العلاج هستند، معمولا در مساجد دخیل می‌نشستند. در این خصوص زنان پیشقدمتر بوده و براى گرفتن حاجات خویش عدهاى از آنان روسرى خود را در سقاخانه یا محل قرار گرفتن طشتها در مسجد، گره می‌زدند و معتقد بودند باز شدن گره روسریها یا لباس افراد حاجت‌مند گواهى برآورده شدن حاجات آنهاست.
تصویرسازی مظلومیت قتیل‌العبرات در دشت بلا
همزمان با عاشورای حسینی، گروه‌های کثیری از عاشقان اهل بیت علیهم‌السلام در نقاط مختلف شهر اردبیل با برپایی آئین‌های شبیه‌خوانی، فجایع خونبار دشت کربلا را برای عزاداران ترسیم می‌کنند؛ آئین‌های سنتی شبیه‌خوانی روز عاشورا در اردبیل در میادین و یا مقابل مساجد در سه نوبت سپیده دم، ظهر و شامگاه عاشورا با شکوهی خاص اجرا می‌شود.
مراسم شبیه‌خوانی به دو نوع ثابت و سیار به اجرا درمی‌آید، به طوری که در عزاداری‌های روز عاشورا گروه‌های شبیه‌خوانی سیار سوار بر اسب با عبور از خیابان‌های شهر صحنه‌های کربلا را روایت می‌کنند و در برخی از شهرها و روستاهای استان نیز میدانی بزرگ به عنوان نمادی از میدان جنگ مهیا شده و یاران واهل بیت امام حسین علیه‌السلام در یک گوشه و لشکریان عمرسعد ملعون در گوشه‌ای دیگر قرار می‌گیرند و با ورود اصحاب امام به کارزار حماسه کربلا و در نهایت با شهادت امام حسین علیه‌السلام و آتش زدن خیمه‌ها شبیه‌خوانی به انجام می‌رسد.
شبیه‌خوانی معمولا توسط عده‌ای از عزاداران معتقد و با استعداد انجام گرفته و بازیگران آن به دو دسته تقسیم می‌شوند، موافق خوانان معمولا نقش امامان معصوم و اصحاب ابا عبدالله الحسین علیه‌السلام را اجرا می‌کنند، گویش آنها ادبی بوده و به صورت نظم سخن می‌گویند و مطالب خود را به صورت آهنگین روی دستگاه ماهور و گوشه‌های آن ادا می‌کنند.
مخالف خوان‌ها دسته دیگرند که نقش عمرسعد، شمر و لشکریان یزید را بازی می‌کنند و مطالب خود را معمولا بصورت نثر و با صدای بلند، خشن و خوفناک اداء می‌کنند، موسیقی به ویژه ابزارهایی مانند طبل و شیپور نقش اساسی در ایجاد شور و هیجان در شبیه‌خوانی در استان دارد.
امروزه پیشرفت‌های اساسی در شهرهای صنعتی و بزرگ، متاسفانه تاثیر زیادی بر روی عزاداری سنتی گذاشته است، طوری که از گروه موزیک و مارش ویژه محرم گرفته تا خواندن مداحان قدیمی با آخرین سیستم‌های صوتی کاملا چهره عزاداری سنتی را تغییر داده و دیگر در کلان شهرهای ایران خبری از عزاداری سنتی نیست، به گونه‌ای که این عزاداری‌های سنتی را تنها در روستاها می‌توان مشاهده کرد.
روستاهای اردبیل به دلیل دوری از شهر و مجهز نبودن به سیستم‌های صوتی و عزاداری در این ایام به برگزاری مراسم ویژه و سنتی خود می‌پردازند که این امر علاوه بر اینکه زیبایی خاصی به جلوه روستاهای این استان می‌بخشد، باعث می‌شود تا شیوه‌های سنتی عزاداری در بین مردم این استان حفظ شده و سینه به سینه به نسل‌های بعدی منتقل شود.
انتهای پیام/ ت
