یادداشت| دستگیری آتامبایف و چشم انداز سیاسی قرقیزستان

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، در تاریخ 7 و 8 آگوست، درگیری های یک سال و نیمه میان الماس بیک آتامبایف رئیس جمهور پیشین قرقیزستان و سورونبای جنبکوف رئیس جمهور فعلی این کشور منجر به یک درگیری خشونت آمیز گردید. آتامبایف پس از آن لغو مصونیت قضایی اش از سوی پارلمان قرقیزستان، در یک منزل مسکونی در حومه پایتخت ساکن شد. هنگامی که ماموران پلیس قصد داشتند تا وی را با زور بازداشت کنند، آتامبایف و حامیانش دست به مقاومت زدند. پس از دو روز ایستادگی در برابر نیروهای پلیس و کشته شدن یک افسر پلیس و زخمی شدن 170 نفز از جمله 79 مامور امنیتی، در نهایت آتامبایف خود را تسلیم مقامات دولتی کرد. وی اکنون با اتهامات متعددی روبرو است. سوال اصلی ناظران سیاسی قرقیزستان این است که این مساله چه تاثیری بر وضعیت فعلی و آینده سیاسی این کشور خواهد داشت.

پیش زمینه ماجرا

الماس بیک آتامبایف در تاریخ 24 نوامبر 2017 مقام ریاست جمهوری قرقیزستان را به سورونبای جنبکوف یکی از متحدان سیاسی خودش تحویل داد. جنبکوف در نخستین دستور اجرایی خود، لقب قهرمان قرقیزستان را به آتامبایف اهدا کرد. بنابراین، هدف آتامبایف برای به قدرت رساندن یک متحد وفادار جامه عمل پوشیده بود. با این حال، به زودی این رابطه در دراماتیک ترین حالتش از هم گسیخت. معلوم شد که جنبکوف فردی نیست که به رئیس جمهور سابق اجازه دهد همچنان از پشت صحنه صحنه سیاست و دولت این کشور را کنترل کند. دیگران نیز با دیدن اوضاع فعلی، از اردوگاه آتامبایف جدا شده و به سمت جنبکوف رفتند. باقی مانده هواداران آتامبایف نیز در ماه ژوئن و پس از لغو مصونیت قضایی وی اقدام به دور شدن از رئیس جمهور سابق کردند. در نهایت آتامبایف با اقامت در روستای کوی تاش در حومه بیشکک اعلام کرد که مسلح است و در برابر هر گونه تلاش برای بازداشتش مقاومت خواهد کرد.

آتامبایف که از موضع مستقل جنبکوف ناراضی بود، شروع به انتقاد از جنبکوف کرد. جنبکوف نیز در مقابل، پاکسازی بی سابقه ای در دولت قرقیزستان انجام داد و تمام متحدان نزدیک آتامبایف را برکنار و بسیاری از آن ها را به اتهام فساد دستگیر کرد.

در ماه ژوئیه، وزارت کشور قرقیزستان سه بار آتامبایف را برای جلسه بازپرسی در روند تحقیقات جنایی فراخواند اما وی از حضور در این جلسات امتناع کرد. در 24 ژوئیه، اتامبایف به مسکو سفر کرد تا با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه دیدار کند. پس از این دیدار، پوتین اعلام کرد که لازم است روند تنش ها در قرقیزستان متوقف شود و پیرامون رئیس جمهور فعلی نیز همه وحدت داشته باشند. با این حال، آتامبایف در بازگشت به قرقیزستان از سازش با رئیس جمهور فعلی سر باز زد.

در تاریخ 7 آگوست، نیروهای امنیتی دو بار سعی کردند به محل زندگی آتامبایف حمله کنند، اما با مقاومت حامیان وی روبرو شدند. شش نیروی امنیتی گران گرفته شدند و یک افسر پلیس نیز بر اثر اصابت گلوله جان خود را از دست داد. روز بعد 3 هزار نیروی امنیتی به محل ارسال شدند و پس از یک درگیری دو ساعته، آتامبایف بالاخره خود را تسلیم کرد. آتامبایف به ساختمان کمیته دولتی امنیت ملی منتقل شد و دفتر دادستانی قرقیزستان نیز وی را به فهرست گسترده ای از اتهامات از جمله توطئه برای قتل، آدم ربایی، تحریک ناآرامی های گسترده و آماده سازی کودتا متهم کرده است. اگر چه عرصه سیاست در قرقیزستان شاهد اتفاقات شگفت انگیزی بوده است، اما بعید به نظر می رسد که آتامبایف بتواند از این مخمصه رها شود.

پیامدها

پیرامون سقوط آتامبایف باید به سه نکته مهم توجه داشت. اول اینکه وی دوران ریاست جمهوری خود را بدون هیچ گونه حمایت مردمی سپری کرد و تنها گروه کوچکی از هوادارانش حاضر به فداکاری برای وی شدند. در واقع، در دوره 2015-2017، آتامبایف تا حد زیادی وظایف خود به عنوان رئیس جمهور قرقیزستان را رها کرد. آتامبایف به جای توجه به توسعه اجتماعی و اقتصادی کشور و پایبندی به وعده های اولیه خود در مورد اصلاح سیستم حاکمیت و اجرای اصلاحات قضایی، توجه خود را به فراهم کردن زمینه برای اعمال طولانی مدت قدرتش پس از پایان دوره ریاست جمهوری در پاییز 2017 معطوف کرد.

آتامبایف به نمایندگی از حزب سوسیال دمکرات قرقیزستان به طور فعالانه در انتخابات پارلمانی سال  شرکت کرد و این حزب توانست که اکثریت را در پارلمان به دست آورد. وی هم چنین در سال همه پرسی جتجالی اصلاح قانون اساسی را برگزار کرد تا نقش نخست وزیری را تقویت کند. این امر راهی را برای وی فراهم کرد تا بتواند عنوان نخست وزیری را کسب کند یا حداقل یک فرد وفادار به خودش را به این مقام برساند. در سال 2017، آتامبایف نخست وزیر وقت جنبکوف را به عنوان نامزد مورد حمایت خودش برای انتخابات ریاست جمهوری معرفی کرد. در طی سال های اخیر، آتامبایف متحدکان نزدیک خود در حزب سوسیال دمکرات را به خدمتم گرفت و نهادهای مهم دولتی را در اختیار افرادی قرار داد که به وی نزدیک بودند و در عین حال، آزار و اذیت مخالفان سیاسی وی نیز شدت گرفت. با وجود این ها، پس از اختلاف با جنبکوف، موضوع فساد آتامبایف و اطرافیانش مطرح شد.

انتظارات آتامبایف از جنبکوف به عنوان یک چهره مطیع درست از آب درنیامد. جنبکوف از خانواده ای بزرگ با جاه طلبی ها و منابع خاص خود است. به عنوان مثال دو برادر کوچک ترش اصیل بیک و یوسف بیک به ترتیب نماینده پارلمان و سفیر قرقیزستان در اوکراین هستند. خیلی زود روشن شد که آن ها پس از به دست آوردن بالاترین مقام سیاسی قرقیزستان، قصد ندارند که تت فرمان آتامبایف باشند. آن ها به روش خود و با اقدامات قضایی، وفاداران آتامبایف را پاکسازی کردند. سبک کلی رهبری جنبکوف بسیار شبیه به قربان بیک باقی اف سیاستمدار قرقیزستانی است که در سال 2005 در پی انقلاب رنگی گل لاله رئیس‌جمهور قرقیزستان شد. باقی اف و خانواده اش پس از به قدرت رسیدن، به سرعت سیاستمداران همکارشان را که در ابتدا از صعود آن ها به قدرت حمایت کرده بودند را قلع و قمع کردند.

در دولت فعلی علاوه بر جنبکوف، گروهی به رهبری راییم بیک ماترائیموف رئیس سابق گمرک قرقیزستان نیز وجود دارد. یکی از برادران وی نماینده پارلمان است و برادر دیگرش نیز فرماندار منطقه قره سو در جنوب این کشور است. همانند خانواده جنبکوف، خانواده ماترائیموف نیز اهل جنوب قرقیزستان هستند. هر دوی این خانواده ها تا پیش از این تحت حمایت آتامبایف قرار داشتند. با این حال از زمان انتقال قدرت، از سایه خارج شده اند. با گذشت زمان مشخص خواهد شد که روابط میان جنبکوف و ماترائیموف به کجا خواهد رسید. در قرقیزستان، اتحادهای سیاسی و وفاداری با یک تغییر و تحول می تواند دگرگون شود.

شکی نیست که آتامبایف و دیگر مقامات عالی رتبه وابسته به وی در دوران قدرت، ثروت های کلانی را به صورت نامشروع کسب کرده اند. این جوهره سیاست قرقیزستان است که اساسا دولت به عنوان بازاری در خدمت کسب سود تلقی می شود. از این رو، تصفیه های صورت گرفته از سوی رئیس جمهور فعلی هیچ ارتباطی به مبارزه با فساد ندارد. جنبکوف اکنون همان کارهایی را انجام می دهد که عسکر آقایف نخستین رئیس جمهور قرقیزستان در دوره دوم ریاست جمهوری خود انجام داد و پس از آن نیز باقی اف و آتامبایف نیز همان را انجام دادند. اگرچه این عمل ممکن است در کوتاه مدت مؤثر باشد، اما در دراز مدت بسیار ریسک پذیر است. وقتی مدت زمان ریاست جمهوری جنبکوف نیز تمام شود، او به احتمال زیاد نفر بعدی این پاکسازی ها قرار خواهد گرفت. با توجه به پیوندهای گذشته وی با آتامبایف و برخی از چهره هایی که در حال حاضر در اطراف وی حضور دارند، قطعا دلایل بالقوه جهت استفاده برای این منظور وجود خواهد داشت. از دیدگاه رئیس جمهور فعلی، امکان ایجاد کنترل مستبدانه قوی تر عاملی است که وی برای انجام این سناریو به آن استناد می کند. با این حال، سرنوشت روسای جمهور قبلی نشان می دهد که در پایان، آتش چنین اقداماتی دامن آن ها را نیز خواهد گرفت. جامعه ، سیاست و تجارت قرقیز بیش از حد باز ، بسیار پویا و بسیار تقسیم شده است تا در برابر سیاست های استبدادی عقب نمانند.

نتیجه گیری

تاریخ در قرقیزستان بار دیگر تکرار می شود. روسای جمهور می آیند و می روند، اما فساد باقی می ماند. تا زمانی که هیچ تعهدی برای اصلاحات اساسی در این کشور به خصوص در سیستم قضایی وجود نداشته باشد، اقدامات ضد فساد به عاملی جهت بهره برداری سیاسی مقامات مستقر جهت پاکسازی مخالفان سیاسی شان خواهد بود. جنبکوف احتمالا آخرین نماینده نسل سیاستمداران دوران اتحاد جماهیر شوروی باشد که قدرت را در قرقیزستان حفظ کرده است. با وجود نسل جدیدی از صاحبان قدرت، باید دید که ایا روال بر همان پاشنه دوران شوروی خواهد چرخید یا در روند سیاسی این کشور تغییری اتفاق خواهد افتاد.

مجید اسماعیل زاده، کارشناس مسائل اوراسیا

انتهای پیام/