گزارش| نگاهی به عملکرد پیمان ملی تاجیکستان در آستانه یک سالگی

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، سپتامبر سال گذشته در خلال کنفرانس سالانه حقوق بشر سازمان امنیت و همکاری اروپا در شهر ورشو (لهستان) مهم‌ترین تحول مربوط به تاجیکستان را می‌توان اعلان تشکیل «پیمان ملی تاجیکستان» در نظر گرفت. چهار گروه اپوزوسیون تاجیک از جمله حزب نهضت اسلامی تاجیکستان، انجمن آزاداندیشان تاجیک، جنبش رشد و اصلاحات تاجیکستان و انجمن مهاجرین آسیای مرکزی یک ائتلاف مشترک به منظور هم‌افزایی سیاسی و تجمیع منابع تشکیل دادند. بیانیه تشکیل این ائتلاف در جشن سال‌روز استقلال تاجیکستان قرائت شد و اندکی بعد ساختار رسمی و اساسنامه آن نیز منتشر شد. بر این اساس رهبران چهار گروه فوق هرکدام وظایفی را در پیمان بر عهده گرفتند. محی‌الدین کبیری، رهبری این ائتلاف را بر عهده گرفت، الیم شیرزمان‌اف، به عنوان معاون رئیس پیمان معرفی شد، شرف‌الدین گدایف، به عنوان رئیس دپارتمان اقتصاد و الهام‌جان یعقوب‌اف نیز رئیس دپارتمان مهاجرت این ائتلاف منصوب شدند. امروز جشن سالگرد تاسیس این ائتلاف سیاسی گروه‌های اپوزوسیون تاجیک در شهر ورشو لهستان برگزار می‌شود.

نخستین واکنش‌ها نسبت به پیمان ملی در آن زمان در فضای هیجانی صورت می‌گرفت که عمدتا مبتنی بر افراط و تفریط‌هایی بود. از یک طرف برخی دیدگاه‌های رادیکال و عمدتا نزدیک به دولت تاجیکستان، شکل‌گیری چنین ائتلافی را نسخه بدیلِ «اتحاد نیروهای اپوزوسیون تاجیک» در نظر می‌گرفتند که در خلال جنگ داخلی دهه 1990 شکل‌ گرفته بود و نبرد مسلحانه و سیاسی مستحکمی را ارائه داد. از سوی دیگر نیز برخی دیدگاه‌های تقلیل‌گرا، اساسا پیمان ملی را فاقد هر گونه ظرفیت سیاسی و حتی اجتماعی در تاجیکستان در نظرگرفته و آن را صرفا یک شوآف سیاسی محسوب می‌کردند. با این حال اکنون که یک سال از آغاز شکل‌گیری این ائتلاف سیاسی گذشته است، می‌توان نگاه نسبتا واقع‌گرایانه‌تری نسبت به آن ارائه داد.

در نخستین گام پس از شکل‌گیری، پیمان ملی تکوین ساختار تشکیلاتی خود را در دستور کار قرار داد. تا پیش از این  4 گروه مذکور هر کدام با پیشینه‌های مختلفی به فعالیت در حوزه‌های خاصی مشغول بوده‌اند و طبیعتا اقدام مشترک در چارچوب یک ائتلاف، نیازمند صرف انرژی مضاعفی در حوزه تشکلات است. از سوی دیگر، تکوین و اجرای اساسنامه خود مساله مهم دیگر پیمان ملی طی یک سال اخیر بوده است. در میان این چهار گروه سیاسی، یک حزب اسلام‌گرا، یک انجمن کارکردی پیرامون مهاجرین، و دو گروه سیاسی معتقد به سکولاریسم و ارزش‌های دموکراتیک حضور داشتند و طبیعتا دست‌یابی به اشتراک دیدگاه‌ها برای اقدام مشترک یک معضل اساسی به شمار می‌رفت. بخشی از این مشکل در جریان مذاکرات 2 ساله این گروه‌ها پیش از تشکیل پیمان بود و بخش مهم در مقوله اجرا، پس از آن. به نظر می‌رسد بدون چالشِ محسوسی این موضوع طی یک سال اخیر توسط پیمان ملی مدیریت شده است.

در سطح موضع‌گیری‌های سیاسی اما در سال گذشته شاهد فعالیت قابل توجهی از سوی پیمان بوده‌ایم. این ائتلاف سیاسی در این مدت در موضوعات مهم تاجیکستان نظیر حضور نیروهای امنیتی دولت در ولایت خودمختار بدخشان و احتمال بروز درگیری‌ها، حوادث زندان خجند که منجر به کشته و زخمی شدن تعدادی از زندانیان شد، پیرامون وضعیت وخیم محمدعلی حیت و دیگر زندانیان سیاسی، درگیری‌ها در منطقه مرزی اسفارا، فاجعه زندان وحدت و کشته شدن شماری از زندانیان سیاسی و اسلام‌گرا، مرگ مشکوک 14 زندانی که از خجند به دوشنبه منتقل می‌شدند و درگیری‌های اخیر در مرز تاجیکستان و قرقیزستان مواضع ثابتی را گرفت. در تمامی این مواضع پیمان ملی تلاش کرد تا رویکرد اپوزوسیونی، حفظ مشی میانه‌روی و ادبیات منطقی را به عنوان یک ائتلاف سیاسی داشته باشد.

از سوی دیگر اما شاید سطح بالاتر کنش‌های سیاسی پیمان را در مناسبات سیاسی و دیپلماتیک آن با هیات‌های خارجی در نظر گرفت.  ماجرای شرف‌الدین گدایف مهم‌ترین و پرچالش‌ترین مساله این ائتلاف سیاسی در یک سال گذشته بود که هم یک شکست و هم یک پیروزی برای پیمان محسوب می‌شود. شکست از آن جهت که مذاکرات احتمالی به نتیجه نرسیده و دستگیری شرف‌الدین گدایف در مسکو و انتقال وی به تاجیکستان که منجر به انتشار ویدئوی اعترافات وی شد، و پیروزی از آن جهت که پس از مدتی دولت تاجیکستان وادار به آزادی گدایف و بازگرداندن وی به اروپا گردید. اظهارت بعدی گدایف و انتشار برخی ماجراهای پس پرده این تحولات نشان از عمق این چالش سیاسی برای نهضت بود.

با این حال نهضت دیدارهای دیپلماتیک مهمی را نیز در این مدت برگزار کرد. در مارس 2019 یک هیات از پیمان با مقامات وزارت امور خارجه نروژ در اسلو دیدار کرده و مسائل سیاسی و اجتماعی آسیای مرکزی و تاجیکستان مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت. هیات مذکور در این سفر با مسئولان کمیته هلسینکی نروژ نیز دیدار کردند. دیدار دیپلماتیک مهم دیگر پیمان در شهر وین، کشور اتریش صورت گرفت. در این سفر نیز هیات نمایندگی پیمان ملی با دیپلمات‌هایی از کشورهای غربی عضو سازمان امنیت و همکاری اروپا پیرامون مسائل سیاسی و امنیت تاجیکستان از جمله انتخابات پیش‌رو و انتقال قدرت، بحث و رایزنی کردند. روشن تیموریان، مشاور ارشد رئیس پیمان نیز در همین روند، دیداری با رئیس مرکز رائول والنبرگ در کانادا، در زمینه حقوق بشر داشته است.

در کنار این تحرکات دیپلماتیک، پیمان در این مدت سلسله همایش‌ها و تجمعات اعتراضی محدود نیز توسط پیمان در اروپا طی یک سال اخیر شکل گرفته است. علاوه بر این، در دو موضوع سیاسی بین‌المللی نیز پیمان موضع‌گیری نسبتا انتقادی کرده است که مورد نخست مربوط به سفر دونالد توسک، رئیس شورای اروپا به آسیای مرکزی و دوم خطاب به سران کشورهای عضو سیکا که اجلاس آن به میزبانی دوشنبه برگزار شد، بود.

در حوزه رسانه و افکار عمومی نیز پیمان فعالیت‌های نسبتا محدودی را طی یک سال اخیر ترتیب داده است. مهم‌ترین رویکرد رسانه‌ای پیمان در این مدت گفت‌و‌گوهای مستقیم رئیس پیمان با مردم تاجیکستان بود که به صورت مستقیم از طریق یوتیوب و فیسبوک منتشر گردید. در کنار این موضوع، گفت‌و‌گوهای دیگر اعضای پیمان با مردم تاجیکستان و ارائه مواضع و توضیحات پیرامون مسائل مختلف از همین طریق صورت گرفت. پربازدیدترین موارد در این زمینه مربوط به ماجرای ربوده شدن و آزادی شرف‌الدین گدایف بود که بعضا تا 200 هزار بازدید فقط در صفحه یوتیوب مواجه گردید. در کنار این موضوع پیمان از مناسبات‌های ملی و مذهبی همچون عید نوروز و نیز اعیاد مذهبی نظیر عید قربان نیز برای ارتباط با مردم استفاده کرد. توجه به چهره‌های فرهنگی و ادبی تاجیک نظیر خانم گلرخسار (از شاعران برجسته تاجیک) و سلطان حمد (روزنامه‌نگار و فعال فرهنگی تاجیک) نیز در همین راستا به صورت محدود‌تری انجام گرفت. با این حال، ابتکار راه‌اندزی جایزه فیض‌النساء واحدوا را شاید بتوان مردمی‌ترین اقدام پیمان در نظر گرفت که در جریان کنفرانس ورشو نتیجه آن مشخص خواهد شد.

انتهای پیام/