گزارش| گزینه‌های پیش روی کشورهای آسیای مرکزی برای بازگرداندن شهروندان از سوریه و عراق
اگرچه تاکنون کشورهای روسیه، آمریکا و ترکیه در فرایند بازگشت شهروندان کشورهای آسیای مرکزی مشارکت فعالی داشته‌اند، به رغم برخورداری از گزینه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، تهران مشارکت اعلام‌شده‌ای در این فرایند نشان نداده است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، کشورهای آسیای مرکزی طی ماه‌های اخیر فرایند عملیاتی بازگرداندن شهروندان خود از سوریه و عراق را آغاز کرده‌اند. از سال 2011 و با آغاز جنگ در این مناطق، شمار زیادی از جنگجویان و تروریست‌ها از اقصی نقاط جهان به این مناطق سرازیر شده و بعضا خانواده‌های خود را نیز به این مناطق برده و در آنجا ساکن شدند. شهروندان کشورهای آسیای مرکزی نیز که بر اساس آمارهای متفاوت شمار آنان به هزاران نفر می‌رسد، در این فرایند به این کشورها مهاجرت کردند.
بنا بر گزارش پایگاه‌های مطالعاتی بین‌المللی، تاکنون شهروندان 93 کشور دنیا برای جنگ به سوریه و عراق اعزام شده‌اند. در آسیای مرکزی نیز به گفته مقامات این کشور 1900 نفر راهی مناطق جنگی شده‌اند که حدود 500 تن از آن‌ها به هلاکت رسیده‌اند. با این حال شمار زیادی از این تروریست‌ها و خانواده‌های آن‌ها همچنان در زندان‌ها و یا کمپ‌های آوارگان در این کشورها به سر می‌برند. مقامات دوشنبه گفته‌اند 250 کودک تاجیک هم‌اکنون در سوریه و عراق هستند.
با این حال از سال 2014 به بعد نخستین زمزمه‌های بازگرداندن شهروندان این کشورها، به ویژه کودکان و زنان به آسیای مرکزی در دستور کار عمده کشورهای منطقه قرار گرفت. تاجیکستان نخستین کشوری بود که تلاش‌های فعالانه‌ای را در این زمینه صورت داد. زبیدالله زبیدزاده، سفیر این کشور در کویت جایگاهی محوری در این زمینه ایفا کرده است. پس از آن قزاقستان نیز فرایند بازگرداندن شهروندان خود را آغاز کرد و اولین گروه را سال گذشته به کشور باز گرداندند. پس از آن، در یک عملیات دشوار که شرح آن را میرضیایف در پارلمان ازبکستان ارائه داد، 156 نفر از شهروندان ازبک به این کشور بازگردانده شدند و هم‌اکنون نیز کامل‌اف مدعی است در انتظار پاسخ مقامات برای بازگرداندن 65 کودک از عراق و 170 نفر از سوریه هستند. قرقیزستان نیز که در این فرایند کمی عقب‌تر از سه کشور دیگر بود، به تازگی اعلام کرده قرار است اولین گروه قرقیزها را به بیشکک باز گرداند. با این حال هنوز خبری از ترکمنستان در این زمینه نیست.
نکته مهم و قابل توجه حمایت‌های بین‌المللی و همکاری‌های امنیتی با این کشورها در زمینه بازگرداندن شهروندان است. طبیعتا جمهوری‌های آسیای مرکزی از سطح محدودی از روابط و منابع و نیز پتانسیل‌های امنیتی برای انجام چنین عملیات سیاسی، حقوقی و امنیتی پیچیده‌ای برخوردار هستند. لذا، این فرایندها عمدتا با کمک‌های خارجی صورت می‌گیرد. در این راستا، ذیلا به اختصار مهم‌ترین گزینه‌های همکاری با این کشورها را بررسی می‌کنیم.
1. روسیه
روسیه اصلی‌ترین شریک امنیتی کشورهای آسیای مرکزی است که از قضا از نفوذ و مشارکت قابل توجهی در حوزه امنیتی و اطلاعاتی در مناطق جنگی، به ویژه سوریه برخوردار است. اگرچه کمتر به آن اشاره شده، لکن پیش‌بینی می‌شود روس‌ها مهم‌ترین و اصلی‌ترین تسهیل‌گر مذاکرات با دولت سوریه در این فرایند باشند. با این حال به نظر می‌رسد برخی اختلاف نظرها در مسائل جانبی مربوط به این شهروندان و محدودیت‌های میدانی و عملیاتی روسیه، موجب شده جمهوری‌های آسیای مرکزی تا علاوه بر مسکو، به فکر آلترناتیوهای دیگر نیز باشند.
2. ایالات متحده
آمریکایی‌ها به جهت دسترسی و روابط عملیاتی و اطلاعاتی با گروه‌های اپوزوسیون، معارضه و حتی گروه‌های تروریستی می‌توانند بخش دیگری از نیازهای کشورهای آسیای مرکزی را برطرف کنند. به عنوان مثال، بخشی از مذاکرات قزاق‌ها در سوریه با نیروهای ارتش آزاد صورت گرفت که به واسطه میانجی‌گری ایالات متحده بود. از سوی دیگر، در زمینه روابط با کردها نیز آمریکایی‌ها دسترسی‌هایی را می‌توانند در اختیار کشورهای آسیای مرکزی قرار دهند. در کنار این موارد، ایالات متحده با نفوذ گسترده‌ای که در سازمان‌های بین‌المللی دارد، می‌تواند بخشی از منابع مالی مورد نیاز برای بازگرداندن و بازآموزی این افراد جهت ورود به جامعه را فراهم کند. در مورد قرقیزستان مشخصا اعلام شد که هزینه پرواز به بیشکک از طریق سازمان‌های بین‌الملی تهیه شده است. علاوه بر این، کشورهای آسیای مرکزی در حوزه تبلیغاتی و برندینگ خود حساب ویژه‌ای بر روی ایالات متحده باز کرده‌اند. نمونه‌ای از این را طی روزهای گذشته با تمجید آمریکایی‌ها از دولت‌های اقتدارگرای منطقه در این فرایند، نشان داده‌اند.
3. ترکیه
ترکیه اگرچه شاید نقشی کلیدی در لایه‌های سیاسی و امنیتی موضوع نداشته باشد، اما به عنوان یک کشور «پل» در این فرایند در نظر گرفته می‌شود. بخش مهمی از مذاکرات در ترکیه صورت گرفته است. شماری از امکانات، به عنوان مثال اتوبوس برای جابجایی این شهروندان از سوریه نیز به واسطه همکاری ترک‌ها انجام شده. علاوه بر این، ترکیه نیز نفوذ قابل توجهی در میان گروه‌های معارضه سوری، به ویژه ارتش آزاد دارد.
4. گزینه بالقوه جمهوری اسلامی ایران
اگرچه شاید روی کاغذ جمهوری اسلامی ایران بیشترین ظرفیت بالقوه را در این زمینه در اختیار دارد، اما تاکنون کشورهای آسیای مرکزی کمتر به سراغ این گزینه آمده‌اند. در مورد کشور عراق به ویژه تهران می‌تواند نقش به سزایی ایفا کند. بسیاری از زندان‌ها و کمپ‌های آوارگان عراق در اختیار گروه‌های مردمی نظیر حشدالشعبی هستند. دستیابی به داده‌های عملیاتی در عراق نیز به واسطه این گروه‌ها مقدور است که ارتباطات مناسبی با جمهوری اسلامی دارد. از سوی دیگر در سوریه نیز اشراف عملیاتی و میدانی جمهوری اسلامی ایران در حوزه‌ها و مناطقی خاص قابل توجه است. برای عراق نیز مسیر جمهوری اسلامی ایران یک مسیر عملیاتی امن و راهگشا به عنوان یک کشور «پل» محسوب می‌شود. با این حال بنا به عواملی که می‌تواند عمدم تمایل دو طرف باشد، تهران مشارکت اعلام شده‌ای در این فرایند نداشته است.
انتهای پیام/
