یادداشت |حمله ترکیه به شرق فرات و سیاست دمشق در قبال کردها

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم٬ در روزهای اخیر و در واکنش‌هایی که نسبت به حمله ترکیه به شرق فرات نشان داده شده٬ از چند جانب٬ بین کارشناسان سیاسی و سیاست‌مداران٬ اشتراک و اتفاق نظر وجود دارد:

1.بسیاری بر این باورند که مشکلات موجود در سوریه راهکار نظامی ندارد و باید تمام مسائل را با گفت‌وگو حل کرد.

2.بسیاری از سیاست‌مداران و کارشناسان منطقه پیشنهاد می‌کنند که دولت بشار اسد با کردها وارد ارتباط و گفت‌وگو شود و در یک عملیات نظامی مشترک٬ با ارتش ترکیه و گروه‌های مخالف مسلح موسوم به «ارتش ملی سوریه» مقابله کنند.

3.نگرانی‌های فراوانی در مورد حفظ جان و مال غیرنظامیان وجود دارد و علاوه بر ترس از کشته شدن غیرنظامیان٬ مساله آواره شدن صدها هزار نفر از کردها و اعراب شرق فرات٬ نگران کننده است.

4.از منظر حقوقی و قواعد روابط بین‌الملل٬ اقدام ترکیه در شمال سوریه٬ یک تجاوز آشکار است، اما همچنان که در نشست شورای امنیت سازمان ملل هم دیده شد٬ مکانیسم و راهکار خاصی برای وادارکردن ترکیه به توقف عملیات و خروج سریع از سوریه وجود ندارد و ترکیه تلاش می‌کند حرف خود را با ضرب و زور اقدام نظامی٬ بر کرسی بنشاند.

اما علاوه بر 4 نکته مزبور٬ بحث دیگری وجود دارد که هر کسی از ظن خود و از منظر منافع و رویکرد سیاسی‌اش در مورد آن نظر می‌دهد. این بحث در واقع٬ پاسخ دادن به این سوال است: آیا ترکیه در سوریه به اهداف خود خواهد رسید؟

در پاسخ به چنین پرسشی باید گفت: اول این که کنترل کامل مناطق شرق فرات و تاسیس شهرک‌ها و روستاهای جدید برای بازگرداندن آوارگان از ترکیه به آن مناطق و اسکان آنها٬ هدفی بسیار تخیلی و دور از دست است و ترکیه نمی‌تواند در شرق فرات به چنین هدفی دست پیدا کند.

دوم این که در خصوص پاکسازی مناطق مختلف شرق فرات و بیرون راندن نیروهای ی.پ.گ و نیروهای سوریه دموکراتیک یا «قسد»٬ ترکیه از لحاظ نظامی از دست بالا برخوردار است و در همان دو روز نخست٬ ضربات مهمی وارد کرده و شاید تنها راه برای حفظ باقیمانده نیروهای ی.پ.گ و قسد٬ تصمیم‌گیری بازیگران خارجی مرتبط با سوریه باشد. اگر نه دست کم با توجه به شرایط فعلی٬ آنان عملاً نباید امیدی به مقاومت و پیروزی داشته باشند.

اما سومین و شاید مهم‌ترین هدف ترکیه که همانا افزایش میزان نفوذ مخالفان مسلح اسد در ساختار اکنون و آتی سوریه است٬ موضوعی چندلایه و پیچیده‌تر از آن است که بتوان به شکلی قاطعانه در مورد آن تصمیم‌گیری کرد. اما در کلیت قضیه می‌توان به شکل اجمالی گفت که ترکیه توانسته است در عملیات موسوم به چشمه صلح٬ نهادهای اقماری پ.ک.ک را به شکل جدی زمین‌گیر کند و این مساله در ماه‌ها و سالیان آتی در چند و چون مواجهه با معضلات کردها و مذاکرات احتمالی با پ.ک.ک٬ اردوغان را یاری خواهد داد تا امتیازات ناچیزی واگذار کند و از مواضع مقتدرانه خود٬ کوتاه نیاید.

احتمال حضور ارتش سوریه و تغییر وضعیت میدانی

یکی از خواسته‌هایی که در روزهای اخیر توسط فرماندهان کردهای وابسته به پ.ک.ک در شمال سوریه مطرح شده٬ این است که دمشق٬ نیروهای کمکی خود را به شرق فرات اعزام کند تا در کنار مدافعین کُرد٬ با تهدیدات ترکیه مقابله کنند. اما چنین چیزی تا چه اندازه ممکن است؟

واقعیت این است که اگر چه دولت و ارتش سوریه٬ با پشتیبانی و حمایت ایران و روسیه٬ روزها و ماه‌های بسیار سخت و دشوار جنگ با تروریست‌ها را پشت سر گذاشته٬ اما هنوز هم٬ قدرت خود را در آن سطح بازیابی نکرده که بتواند لشکریان خود را به شرق فرات اعزام کند.

ضمن این که سوریه بنا به دلایل منطق نظامی و جغرافیای سیاسی در 7 سال گذشته و با وجود تمام خصومت‌های ترکیه٬ از درگیر شدن با ترکیه پرهیز کرد و حالا هم دلیلی مستحکم برای جنگ نمی‌بیند و در نگرشی واقع‌بینانه٬ تحلیل آن بخش از سخنان فیصل مقداد معاون وزیر امور خارجه که گفته بود «اگر ارتش سوریه در آن مناطق حضور داشت٬ ترکیه وارد نمی‌شد»٬ بیان یک واقعیت حقوقی و نظامی است.

معنی دقیق حرف فیصل مقداد٬ این است که اگر نیروهای اسد در آن مناطق حضور داشتند٬ ایران و روسیه و قواعد حقوق بین‌الملل٬ در برابر هجوم ترکیه٬ موانع جدی ایجاد می‌کردند و اساساً ترکیه نیز هیچگاه نشان نداده که قصد رویارویی مستقیم با ارتش سوریه را در سر می‌پروراند و به همین دلیل همواره با استفاده از ابزارهای نیابتی به حکومت اسد٬ ضربه زده است. بنابراین در شرایط کنونی٬ احتمال همرزم شدن ی.پ.گ و ارتش سوریه٬ فقط به شکل نمادین٬ ممکن و میسر است.

یعنی اگر دولت اسد و کردهای تحت امر پ.ک.ک به توافق جدیدی دست پیدا کنند و نیروهای ارتش سوریه به مناطق تحت هجوم ترکیه اعزام شوند٬ هدف از این اعزام احتمالی٬ «حضور» خواهد بود و نه «درگیر شدن». چرا؟ به این دلیل که پس از حضور نیروهای اسد در شرق فرات٬ دو شریک مهم آستانه یعنی ایران و روسیه٬ می‌توانند زمینه‌های سیاسی  حقوقی خاصی را شکل دهند که منجر به خروج ترکیه از آن مناطق شود.

انتظار برای تنظیم باد کردها

تا این ساعت٬ مروری بر منابع خبری رسمی سوریه٬ نشان می‌دهد که مواضع دمشق در برابر تجاوز ترکیه٬ فقط در حد اعلام مخالفت‌های مقاماتی بوده که نامی از آنها به میان نیامده است و فقط فیصل مقداد معاون وزیر امور خارجه است که در مورد کردها و ترکیه اظهار نظر کرده است.

اما شخص رئیس جمهور سوریه بیانیه نداده و موضع نگرفته است. این موضوع نشان می‌دهد که احتمالاً بشار اسد به دنبال آن است که کُردهای وابسته به پ.ک.ک٬ به خاطر حملات ترکیه تحت فشار بیشتری قرار بگیرند و با خواسته‌هایی کمتر و موقعیتی پایین‌تر از پیش٬ به سوی دمشق بازگردند.

بیان این نکته از آن جهت اهمیت دارد که چندی پیش٬ سوریه با ارسال نامه به شورای امنیت سازمان ملل٬ ی.پ.گ و قسد را تروریست نامید و نشان داد که دمشق نیز مانند آنکارا٬ از قدرت گرفتن نهادهای اقماری پ.ک.ک در شرق فرات و ایجاد نظام‌های خودگردان دفاکتو٬ نگران و ناراضی است. 

محمد علی دستمالی کارشناس مسائل ترکیه

انتهای پیام/