تجربه برجام چگونه ظرفیت فکری ملت را بالا برد؟
نتایج نظرسنجی اخیر دانشگاه مریلند نشان می‌دهد که جامعه ایران با توجه به تجربیات شش سال گذشته به نوعی پختگی در خصوص سیاست خارجی دست یافته که امکان هر گونه دو قطبی‌سازی بر سر این موضوع را منتفی می‌کند.
پیوند سیاست خارجی با اقتصاد، سیاست و حتی فرهنگ نکته‌ای واضح و غیرقابل کتمان است. هیچ‌کس نمی‌تواند مدعی شود که بدون یک سیاست خارجی پویا و منطقی به خصوص در دنیای امروز که روابط بین‌الملل هر چه بیشتر از حالت قاعده‌مند خارج و ساختار آشوبناک به خود گرفته، امکان رشد منطقی یک کشور وجود داشته باشد.
با این حال در برخی از دوره‌ها این پیوند از حالت منطقی خارج و تبدیل به ابزاری برای جلب نظر افکار عمومی آن هم در کوتاه‌مدت می‌شود. در طول سال‌های اخیر به خصوص در دوران تشدید تحریم‌های هسته‌ای و غیرهسته‌ای در ابتدای سال‌های دهه 90 نیز چنین وضعیتی در ایران حاکم شد.
ماهیت وابسته بودجه دولت به نفت و همچنین هیجانات مقطعی سبب شد تا تحریم‌ها نوسانات فراوانی را به اقتصاد کشور تحمیل کنند. بالا رفتن قیمت دلار و افزایش فشار تورمی جامعه ایرانی را با مشکلاتی روبه رو کرد که منجر به روی کار آمدن دولت اعتدال با شعار حل مشکلات کشور از طریق مذاکره با قدرت‌های اصلی دنیا شد. روندی که در نهایت به امضای توافق برجام در سال 94 انجامید.
برجام 2 و 3 از کجا آمد
با وجود اینکه مذاکرات مرتبط با برجام از سال 1390 و از طریق کانال عمان آغاز و تضمین‌های لازم برای برداشتن تحریم‌ها و به رسمیت شناختن حق غنی سازی از سوی امریکایی‌ها به ایران ارائه شده بود ولی در ادامه فضای شکل گرفته در افکار عمومی به سمتی پیش رفت که دولت یازدهم خود را به عنوان عامل اصلی امضای این توافق معرفی کرد.
ماجرا به اندازه‌ای اوج گرفت که بحث امضای برجام دوم و سوم نیز از سوی دولت مطرح شد و این در حالی بود که تکلیف برجام و عمل طرف مقابل به وظایفش مشخص نبود.
حتی نظر سنجی‌هایی که در خصوص بحث اعتماد جامعه به برجام نیز انجام می‌شد، نشان می‌داد که بخش بزرگی از جامعه امیدواری‌های فراوانی به برقراری رابطه با امریکا داشتند. نکته‌ای که سرلشکر جعفری، فرمانده پیشین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در یک سخنرانی به آن اشاره کرد.
با این حال و در میان تمام این نگرانی‌هایی که در خصوص به راه افتادن موج اعتماد به امریکا در کشور به راه افتاده بود، مقام معظم رهبری نظری دیگر داشتند.
رهبری و اعتمادی که به مردم داشتند
ایشان در تمام سخنرانی‌های خود در سال 92 و پس از آن به این نکته اشاره کردند که تجربه برجام باعث افزایش آگاهی مردم خواهد شد.
برای مثال رهبری در دیدار دانشجویان و دانش‌آموزان در 12 آبان ماه سال 92 فرمودند: «این مذاکره‌اى که امروز دارد انجام می‌گیرد با شش کشور - که امریکا هم جزو این شش کشور است - فقط در مورد مسائل هسته‌اى است و لاغیر. بنده هم اوّلِ امسال در مشهد مقدّس در سخنرانى گفتم [که]مذاکره در موضوعات خاص اشکالى ندارد؛ منتها گفتم من اعتماد ندارم، خوش‌بین نیستم به مذاکره، لکن می‌خواهند مذاکره کنند، بکنند؛ ما هم به اذن‌الله ضررى نمی‌کنیم. یک تجربه‌اى در اختیار ملّت ایران است. این تجربه ظرفیت فکرى ملّت ما را بالا خواهد برد.»
ایشان در بخش دیگری از بیانات خود در این خصوص تأکید کردند: «من فکر نمی‌کنم [از]این مذاکرات آن نتیجه‌ای را که ملّت ایران انتظار دارد، به دست بیاید، لکن تجربه‌ای است و پشتوانه تجربی ملّت ایران را افزایش خواهد داد و تقویت خواهد کرد؛ ایرادی ندارد، امّا لازم است ملّت بیدار باشد.»
حالا با گذشت شش سال از آن دوره نگاهی به برخی از نظر سنجی‌ها نشان می‌دهد که پیش بینی رهبری به هیچ عنوان دور از واقعیت نبوده است.
نظر سنجی دانشگاه مریلند
در طول سال‌های اخیر دانشگاه مریلند امریکا با همکاری مرکز پژوهش‌های افکارعمومی و تحولات اجتماعی دانشگاه تهران نظر‌سنجی‌های مختلفی را در ایران انجام می‌دهد. جدیدترین نتایج نظر سنجی این مؤسسه که در سال 98 انجام شده نشان می‌دهد که در طول یک سال گذشته و به خصوص پس از بد عهدی امریکا و خروج ترامپ از برجام افکار عمومی ایران به شدت نسبت به این کشور بدبین شده‌اند.
مرکز مطالعات بین المللی و امنیتی دانشگاه مریلند دور اول این نظرسنجی را به صورت مصاحبه تلفنی و در اردیبهشت ماه 1398 انجام داده است. دور دوم این نظرسنجی در شهریور 1398 انجام شده است. موج سوم این نظرسنجی نیز در مهرماه 1398 انجام پذیرفته است. حاشیه خطای هر موج از این نظرسنجی‌ها 1/ 3 ± درصد می‌باشد.
دور اول این نظرسنجی تنها یک هفته بعد از آن انجام شده است که امریکا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در لیست سازمان‌های تروریستی خود قرار داد.
جالب اینجاست که نتایج این نظر سنجی تا بدان جا تکان دهنده بود که سبب شده برخی رسانه‌های فارسی زبان خارجی این دانشگاه را متهم به طرفداری از جمهوری اسلامی ایران کنند.
بالاترین میزان بی اعتمادی مردم ایران به امریکا
اولین نکته جالب در خصوص این نظر سنجی این است که نگرش منفی مردم ایران نسبت به امریکایی‌ها به شدت افزایش یافته است. بر اساس داده‌های منتشر شده توسط این دانشگاه حدود 63 درصد از مردم ایران گمان می‌کنند که امریکا تا آنجا که توانسته، ایران را تحت فشار قرارداده و این کشور را تحریم کرده است و حتی اگر بخواهد نیز نمی‌تواند به اوضاع اقتصادی ایران فشار بیشتری وارد کند.
در ادامه گزارش این دانشگاه امریکایی آمده است: نگرش منفی ایرانی‌ها نسبت به ایالات متحده به 86 درصد رسیده و این رقم، بیشترین میزان ثبت شده از سوی این مؤسسه تاکنون است. در سال 2005 تحقیقات مؤسسه زاگبی نشان داد که 37 درصد از مردم ایران معتقد بودند که «امریکا به خاطر ارزش‌ها و آزادی‌های خود، کشوری نمونه است». در حال حاضر، تنها 12 درصد از مردم چنین دیدگاهی دارند.
از طرفی 72 درصد از ایرانی‌ها بر این باورند که تجربه توافق برجام نشان داد که «ایران نباید امتیاز بدهد»؛ چرا که سایر قدرت‌های جهانی به تعهدات خود عمل نخواهند کرد (در دی‌ماه 1396 حدود 67 درصد چنین دیدگاهی داشتند). همچنین، اکثریت رو به رشدی از ایرانیان (58درصد) با پذیرش هرگونه محدودیت در برنامه موشکی ایران مخالفند و کمتر از 10 درصد بر این باورند که ایران باید برنامه موشکی خود را برای اطمینان بخشی در مورد ماهیت این برنامه متوقف کند.
دانشگاه مریلند توضیح می‌دهد که برای اولین بار، حمایت ایرانی‌ها از برجام به کمتر از نصف جامعه یعنی حدود 42 درصد رسیده است. همچنین برای اولین بار، اکثریت قابل توجهی از مردم یعنی حدود 69 درصد به اینکه سایر کشور‌های باقی‌مانده در برجام به تعهدات خود عمل کنند، اعتمادی ندارند که این رقم نسبت به نظرسنجی ژانویه 2018 به میزان 33 درصد افزایش یافته است.
همچنین در اردیبهشت 1398 حدود 75 درصد از مردم ایران معتقد بودند که فعالیت‌های سپاه پاسداران در خاورمیانه، باعث امن‌تر شدن ایران شده است و در حال حاضر، کسانی که چنین عقیده‌ای دارند به 81 درصد از مردم ایران افزایش پیدا کرده‌اند.
تمام این موارد که از سوی یک دانشگاه خارجی انجام شده، نشان می‌دهد که جامعه ایرانی نسبت به اهداف غرب در خصوص هر گونه مصالحه بر سر برنامه هسته‌ای بسیار بدبین است.
عبرتی برای دولتمردان
این داده‌ها به خوبی نشان می‌دهد که دیگر هرگونه تلاشی برای ایجاد دو قطبی‌سازی در فضای کنونی جامعه ایران بر اساس سیاست خارجی جواب نخواهد داد. تجربیات پنج ساله گذشته به افکار عمومی ایران نشان داده که هر گونه اعتماد به امریکایی‌ها با بازخورد منفی رو به رو خواهد شد و اقتدار مبتنی بر توان داخلی نتایج بسیار بهتری را به ارمغان خواهد آورد.
این همان نکته‌ای است که مقام معظم رهبری شش سال پیش به آن اشاره کردند و از این رو شاید بد نباشد دولتمردان فعلی با درک این تجربه بر تلاش بیشتر برای بهبود معیشت مردم متمرکز شوند تا اینکه موضوعاتی همانند رفراندوم بر سیاست خارجی را در جامعه مطرح کنند.
منبع : روزنامه جوان
انتهای پیام/
