عصمتی: به ما تهمت می‌زنند که شما متحجّر هستید!/ آنها که هنر انقلاب را سفارشی می‌دانند، خود سفارش‌پذیر هستند
«حسین عصمتی» هنرمند نگارگر و مجسمه‌ساز عرصه هنرهای تجسمی می‌گوید که برخی به دلیل عدم توجه ما به مبانی هنر غربی، به ما تهمت تحجّر می‌زنند!
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، «حسین عصمتی» هنرمند نگارگر و مجسمه‌ساز عرصه هنرهای تجسمی متولد 1346 است. وی تحصیلات دانشگاهی خود را در مقاطع لیسانس و فوق لیسانس رشته نقاشی از دانشگاه‌های تهران و تربیت مدرس، و دکترای تاریخ تحلیلی تطبیقی هنر اسلامی را از دانشکده هنر دانشگاه شاهد تهران، به پایان رساند و در ادامه نیز موفق به دریافت گواهینامه درجه یک نگارگری -معادل دکترا- از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شد.
تحقیق و پژوهش، تألیف کتاب‌ها و مقالات متعدد، تدریس و آموزش طراحی، نقاشی و نگارگری در مقاطع و سطوح مختلف دانشگاهی، بخشی از فعالیت‌های عصمتی را تشکیل می‌دهد. کتاب «شیوه طراحی از نقوش حیوانی در نگارگری ایران» ازجمله تألیفات او است.
عصمتی این روزها با برپایی نمایشگاه تازه‌اش با عنوان «نگارگری و مجسمه» در نگارخانه ابوالفضل عالی حوزه هنری حضور دارد؛ به همین بهانه به سراغ این هنرمند رفتیم و به گفت‌وگو با او نشستیم.
مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
***
گفت‌وگو را با نمایشگاه «نگارگری و مجسمه» شروع کنیم. کمی درباره برپایی این نمایشگاه و آثار حاضر در آن توضیح دهید.
نمایشگاه «نگارگری و مجسمه» مشتمل بر 25 اثر نگارگری و 14 اثر حجمی یا مجسمه‌هایی از جنس برنز است که موضوعات مختلفی را دربرمی‌گیرد. بخشی از آثار حاضر در این نمایشگاه توسط بنده و بخشی دیگر توسط همسرم «مینا صدری» با ارشاد و هدایت دکتر محمدعلی رجبی دوانی خلق شده است؛ ما از قِبَل ارائه آثار حاضر در این مجموعه اهدافی را دنبال می کردیم؛ از جمله اینکه وقتی آثار نگارگری در کنار مجسمه‌ها در معرض دید عموم مخاطبان قرار می‌گیرد، مخاطب به این نکته دست یابد که آثار نگارگری پیشینه مجسمه‌ها به شمار می‌آید؛ ما پیش از اینکه حجم‌ها را بسازیم، نگاره‌ها را خلق کردیم؛ برای اینکه بتوانیم بر ویژگیهای آثار نگارگری اشراف پیدا کنیم. در مراحل اولیه که از سال‌ها پیش آغاز شد، تلاشمان بر این بود که بتوانیم به نقل و مشق کردن از آثار گذشتگانمان بپردازیم و آثار کلاسیک گذشتگان را بشناسیم، ویژگیهای آنها را بررسی کنیم و به شکلی از این ویژگیها در آثارمان استفاده و آنها را مال خود کنیم. پس از طی کردن فرایند مذکور که سالیان زیادی هم به طول انجامید، به این فکر افتادیم که کار جدیدتری را انجام دهیم و بهره‌برداری تازه‌ای از ویژگیهای آثار نگارگری به عمل آوریم؛ در ادامه به این نتیجه رسیدیم که خلق مجموعه‌ای از آثار حجمی می‌تواند هدف ما محقق کند؛ سپس فرایند ساخت آثار حجمی را آغاز کردیم.
ساخت مجسمه‌ها و آثار حجمی چقدر زمان برد؟
ساخت آثار حجمی حدودا 5 سال به طول انجامید؛ البته در دوران دانشجویی نیز کار مجسمه‌سازی را انجام می‌دادیم اما مجموعه‌ای که در این نمایشگاه گردآوری شده، ثمره تلاشی 5 ساله است. ساخت آثار نگارگری نیز تقریباً از سال‌های 75 و حتی قبل از آن آغاز شد.
قدری درباره ویژگیهای آثار حاضر در نمایشگاه صحبت کنیم؛ مهم‌ترین ویژگیها و مؤلفه‌های مقوّم آثار حاضر در نمایشگاه «نگارگری و مجسمه» چیست؟
عزممان بر این اساس استوار بود که آثار حجمی ساخته شده از ویژگی آثار نگارگری برخوردار باشند؛ بدین معنا وقتی مخاطب در مقابل این آثار قرار می‌گیرد، علاوه براینکه در حال نگاه کردن به مجسمه‌ها است، خودبه‌خود به یاد آثار نگارگری بیفتد؛ البته شاید این کار کمی تکراری باشد. یکی دیگر از ویژگیهای موجود در آثار حجمی، این است که در آنها خط بیشتر از حجم دیده می‌شود و در عین‌حال که خود حجم و اثری سه‌بعدی است، ما بیشتر در آنها نمود خط را می‌بینیم؛ خط یکی از خصوصیات آثار نگارگری است که سبب می‌شود این آثار از حجمی سه‌بعدی به سطحی دوبعدی تبدیل شوند. وقتی آثار حجمی غربی را در سایه روشن می‌بینید، خط در آنها دیده نمی‌شود؛ بلکه بیشتر فرم و بازی حجم است که به چشم می‌خورد اما در سایه روشن این آثار، خط بیشتر دیده می‌شود؛ این ویژگی بصری یکی از تفاوت‌های بارز این آثار با مجسمه‌های کلاسیک غربی است؛ از حیث تصویری نیز ، تلاش ما بر این بود که به موضوعات و سیاق نگارگری توجه کنیم؛ مثلا به سراغ ساخت عناصری چون سیمرغ و اژدها رفتیم که نمود آنها را در آثار نگارگری به کرات مشاهده می‌کنیم.
پس می‌توان گفت که دغدغه اصلی شما نگارگری است.
بله دغدغه اصلی من نگارگری است. متأسفانه در عصر معاصر رویکردی وجود دارد که نگارگران را به انجام کارهای نو و خلاقانه تشویق می‌کند؛ طرفداران این رویکرد، به ما تهمت می‌زنند که شما متحجرید و در حال تکرار کارهای گذشتگان هستید! متأسفانه منظور این عده از انجام کار نو و خلاقانه این است که امثال ما کارهایمان را به آثار مدرن غربی نزدیک کنیم؛ یا از مبانی فکری و هنری غربی‌ها بهره ببریم و با استفاده از این مبانی در نگارگری کاری نو انجام دهیم؛ ما به چنین ایده‌ای اعتقاد نداریم و فکر نمی‌کنیم چنانچه از ویژگیهای آن آثار استفاده کنیم، کارمان نو و خلاقانه خواهد شد؛ از این رو به سراغ کارهای قدیمی و سنت‌های نگارگری خودمان رفتیم. تلاش ما بر این اساس استوار است که این پیام را با مخاطبان مطرح کنیم که می‌شود از سنت‌های اصیل و بومی هنر ایرانی استفاده کرد و در عین حال کاری نو و به‌روز خلق کرد که کاربردش نیز می‌تواند متفاوت و جدید باشد.
وضعیت کنونی رشته نگارگری در سپهر فرهنگ و هنرهای تجسمی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ برخی بر این باورند که این رشته در مقایسه با سایر رشته‌های عرصه هنرهای تجسمی نظیر نقاشی، گرافیک، عکاسی و... مورد توجه قرار نمی‌گیرد و بی‌مهریهایی در نسبت آن وجود دارد.
بله همینطور است؛ وقتی می‌خواهیم تحلیلی از شرایط کنونی حاکم بر رشته نگارگری ارائه دهیم، می‌توانیم از زوایای گوناگون به موضوع نگاه کنیم و جایگاه نگارگری را در عصر معاصر تبیین کنیم. اینکه نگارگری مورد حمایت مسئولین و مدیران حوزه فرهنگ و هنر کشور قرار نمی‌گیرد، واقعیتی انکارناپذیر است؛ دلیل آن هم این است که ما در عموم جشنواره‌های هنری حضور نداریم و در این جشنواره‌ها جایی برای ظهور و بروز رشته نگارگری در نظر گرفته نمی‌شود و این رشته به نوعی حذف شده است؛ البته شاید یکی از دلایل این اتفاق شرایط دشوار اقتصادی باشد که سازمان‌ها و نهادهای برگزار کننده جشنواره‌ها با آن دست به گریبانند؛ اما در صورت پذیرش این عامل، پرسش دیگری مطرح می‌شود و آن اینکه چرا این اتفاق فقط برای رشته نگارگری رخ داده است و تنها این رشته از جشنواره‌های هنری حذف می‌شود؟ نگارگری هنری اصیل و متعلق به همه ما ایرانی‌ها است؛ به همین خاطر ضروری است که در تمام جشنواره‌های مهم هنری کشور حضور داشته باشد؛حتی اگر تمام رشته‌ها حذف شوند، نگارگری نباید حذف شود و حضوری مستمر و پررنگ در جشنواره‌ها داشته باشد.
اگر توجه به نگارگری همچون سایر رشته‌های عرصه هنرهای تجسمی در دستور کار مسئولین و سیاستگذاران مربوطه قرار گیرد، چه نتایج و ثمراتی رقم می‌خورد؟
در پرتو حضور نگارگری در جشنواره‌های هنری اتفاق مهمی رقم می‌خورد و آن اینکه شرایط فعالیت در این رشته برای هنرجویان جوان تسهیل و میسّر می‌شود؛ جوانان برای اینکه بتوانند در این جشنواره‌ها شرکت کنند،تلاششان را برای خلق آثار جدید افزایش می‌دهند و چه بسا آثار خلاقانه‌ای را ارائه می‌کنند؛ اما متأسفانه اکنون چنین بستر و امکانی فراهم نیست و تداوم وضعیت موجود باعث شده است که فعالیت هنرجویان جوان رشته نگارگری کمرنگ شود و فرصت و جایگاهی برای خلق اثر و انگیزه‌ای برای کار کردن نداشته باشند. متأسفانه سیاستگذاران ما وقتی تصمیم به خرید اثری هنری می‌گیرند، به سراغ آثار مدرنیست‌ها و کارهای جدیدی که مبانی فکری غرب را تئوریزه می‌کند، می‌روند؛ در حراجیها نیز شرایط به همین گونه است؛ گرچه در یکی دو حراج اخیر این موازنه کمی تغییر کرد و بستری برای نمایش آثار نگارگری فراهم شد؛ با این وجود، لازم است توجه به رشته نگارگری در میان مسئولین، سیاستگذاران و اهالی هنرهای تجسمی افزایش پیدا کند و شرایطی فراهم شود که نگارگران ما بتوانند بیشتر کار کنند و آثارشان به فروش برسد.
یکی از نکات جالبی که در عموم آثار شما به چشم می‌خورد، وجود مضامین و موضوعات آیینی و دینی است که جملگی دربرگیرنده عناصر مقوم فرهنگ اسلامی-ایرانی هستند، کمی هم در این باره توضیح دهید.
یکی از دلایل وجود چنین مضامینی در آثار بنده تعصب شخصی است؛ من به فرهنگ و هنر اسلامی-ایرانی تعلق خاطر بسیاری دارم و آن را میراث و گنجینه گرانبهایی می‌دانم که متأسفانه آنگونه که باید شناخته نشده یا نادیده گرفته شده است؛ این میراث غنی می‌تواند فرصت‌ها و امکانات بالقوه بسیاری را فراروی هنرمندان مجسمه‌ساز، نقاش، سینماگر، انیماتور و... بگشاید و زمینه خلق آثاری متفاوت با آثار دیگران را فراهم سازد؛ وجود چنین ظرفیت بکری باعث شده است که ما به این فرهنگ دلبستگی و گرایش پیدا کرده و تلاش کنیم امکانات غنی بالقوه نهفته در این فرهنگ را بیش از پیش به دیگران معرفی کنیم. اگر قرار باشد در هنر ایران اتفاقی رخ دهد و پدیدار نو و قابل توجهی رخ عیان کند، این اتفاق تنها از راه تمسک به ظرفیت‌های هنر و فرهنگ اسلامی-ایرانی رقم خواهد خورد؛البته ممکن است در این مسیر پیشرفت، از امکانات هنر مدرن و نقاشی غرب نیز استفاده کنیم؛ ما منکر این بهره‌برداری نیستیم چراکه ممکن است در آثار من هم بهره‌گیری از ویژگیهای هنر غرب وجود داشته باشد اما باید طوری از آن استفاده کنیم که در نهایت وقتی حاصل کار در مقابل چشمان مخاطب قرار می‌گیرد، احساس کند که در حال تماشای اثری ایرانی است؛ مثل بنای تخت جمشید که حجاران آن یونانی و مصری بودند اما اکنون هیچ‌کس نمی‌گوید این بنا متعلق به یونان یا مصر است و همه آن را اثری ایرانی و دربرگیرنده ویژگیهای هنر عصر هخامنشی می‌دانند. در مقطع کنونی نیز وظیفه هنرمندان همین است؛ هنرمند می‌تواند از میراث هنر چین، مصر، یونان و... استفاده کند اما در نهایت این استفاده باید مورد پالایش قرار گیرد.
قدری درباره تفاوت تجربه خلق آثار آیینی و دینی با آثار غیرآیینی بگویید. آیا این دو تجربه به لحاظ حس و حال و هوای خلق اثر با یکدیگر تفاوتی دارند؟
بی تردید؛ آثار هنری هم از روحیه هنرمند برمی‌آید و هم بر روحیه هنرمند تأثیر می‌گذارد و در انتخاب تکنیک، ترکیب‌بندی و شیوه اجرا به او الهام می‌بخشد؛ وقتی من به عنوان هنرمند با موضوعات مذهبی یا آیینی مواجه می‌شوم، ویژگیهای این موضوعات بر من تأثیر می‌گذارد؛ تاکنون چندین کار درباره شهدای غواص خلق کرده‌ام و وقتی این کارها به نتیجه می‌رسید، احساس می‌کردم که لطف خدا شامل حالم شده و موجب خلق این آثار شده است؛ این را بدون اغراق یا تبلیغ برای کارهایم می‌گویم؛ چنین حالتی وجود دارد؛ مثلاً وقتی تابلوی شهید حججی را کار کردم و اجرای آن به پایان رسید، احساس کردم که فضل خداوند شامل حالم شده و شرایط خلق آن توسط خداوند برایم میسّر شده است.
نکته دیگری که در نسبت آثار شما مشهود است، به‌روز بودن و وجود ارتباط محتوایی با واقعیت‌های روز جامعه و به عبارتی برخواستن از متن این واقعیت‌ها است. تحلیل خودتان در این باره چیست؟
متأسفانه برخی توهمات یا تصورات غلط در فضای هنری کشور ما وجود دارد که مدعی است آثار هنری هیچ ربطی به مسائل اخلاقی ندارد و این همان مدعایی است که در «هنر برای هنر» بر آن تأکید می‌شود؛ اما این مدعا بیشتر حالتی شعاری دارد و وقتی آثار همانها که می‌گویند هنر برای هنر است را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم که برگرفته از ایده‌ای اجتماعی یا اتفاقی اجتماعی است؛ اینکه برخی می‌گویند که مسائل روز نباید در آثار هنری بروز پیدا کند، منظورشان مسائل انقلاب است و جالب آنکه همین موضع آنها به تناقض منجر می‌شود؛ چراکه خودشان در آثارشان به سراغ طرح مسائل جنسی و اروتیک می‌روند؛ مگر این مسائل، مسائل روز نیست؟ متأسفانه اکنون در بسیاری از گالریهای ما آثار ضدارزشی مطرح و به عنوان اثری هنری که سفارش‌پذیر نیست، به نمایش درمی‌آیند؛ حال آنکه همین آثار به سفارش عده‌ای خاص خلق می‌شوند؛ کسانی به طور غیرمستقیم به دانشجو و هنرمند خط می‌دهند و با وعده‌های رنگارنگ، وی را تشویق به خلق چنین آثاری می‌کنند. آنها که هنر انقلاب را سفارشی می‌دانند، خود سفارش‌پذیر هستند.
انتهای پیام/
