گزارش تاریخی| انتقال مرجعیت از شاگردان شیخ عبدالکریم به شاگردان امام خمینی
پس از درگذشت آیت‌الله العظمی اراکی، مرجعیت از نسل شاگردان شیخ عبدالکریم حائری به نسل شاگردان آیت‌الله بروجردی و امام خمینی منتقل شد.
گروه تاریخ انقلاب خبرگزاری تسنیم - مسئله مرجعیت و رهبری فقهی شیعیان همواره در طول تاریخ تشیع موضوع مهمی بوده و در هر عصری چندتن از فقهای شیعه زمام امور فقهی پیروان مکتب اهل‌بیت را برعهده می‌گرفتند. این مسئولیت علاوه بر رسیدگی به امور شرعی و فقهی، شامل رسیدگی به امور اجتماعی و حتی سیاسی شیعیان نیز می‌شد؛ چنانکه در ماجرای مشروطیت شاهد نقش‌آفرینی مراجع نجف همچون آیات عظام شیخ عبدالله مازندرانی، آخوند خراسانی، میرزا حسن خلیلی بودیم که با اعلامیه و تلگراف‌هایشان مردم را به مبارزه با سلطنت استبدادی تشویق می‌کردند.
در قیام 1918 عراق علیه استعمار انگلستان نیز آیت‌الله سید محمد حبوبی، آیت‌الله باقر حیدری، آیت‌الله سید محسن حکیم و شیخ الشریعه اصفهانی بطور هماهنگ وارد قیام شدند و علیه استعمار انگلیس جنگیدند.
با درگذشت آیت‌الله العظمی اراکی در 7 آذرماه سال 1373، مسئله مرجعیت موجب نگرانی‌هایی در سطح مردم شد؛ چراکه وی آخرین نسل از فقهایی بود که بعد از ارتحال آیت‌الله العظمی بروجردی اقدام به انتشار رساله کرد.
مراجعی همچون امام خمینی، آیت‌الله گلپاگیانی، آیت‌الله اراکی، آیت‌الله شریعتمداری (که البته در سال 61 به دلیل دست داشتن در یک کودتا از سوی جامعه مدرسین از مرجعیت خلع شد) و آیت‌الله مرعشی نجفی نسل شاگردان شیخ عبدالکریم حائری موسس حوزه علمیه قم بودند و پس از فوت آیت‌الله بروجردی در سال 1340 به‌مرور به درخواست شاگردان خود رساله چاپ کردند. همزمان با این بزرگان، در عراق نیز آیت‌الله العظمی خویی صاحب رساله بود و مقلدان زیادی در عراق و ایران داشت.
با رحلت امام خمینی در سال 68، آیت‌الله گلپایگانی به‌عنوان مرجع تقلید عامه شیعیان مطرح شد و بعد از درگذشت ایشان در سال 72، اکثریت مردم ایران به آیت‌الله اراکی رجوع کردند.
با فوت آیت‌الله اراکی، رهبر انقلاب با درک نگرانی درباره مرجعیت در جامعه، در پیام بلندی که در سوگ ارتحال این فقیه برجسته صادر کردند، عظمت فقهی حوزه علمیه قم را یادآور شده و فرمودند: «بی‌شک حوزه‌ی علمیه‌ی فیّاض و پر برکت قم، صدقه‌ی جاریه‌یی است که جهان اسلام در آزمون‌های دشوار و در امر تقلید و هدایت عامّ دینی می‌تواند از برکات آن استفاده کند. این حوزه‌یی که در دوران معاصر، منشاء بزرگترین و پاکترین انقلاب جهان شد و رهبری چون شخصیّت درخشان و کم‌نظیر حضرت امام خمینی رحمةاللَّه علیه را به جهان اسلام هدیه کرد و ذخیره‌ی گران‌بهایی چون مرحوم آیةاللَّه العظمی اراکی را سالیانی در حریم خویش برای لحظه‌ی نیاز جامعه‌ی اسلامی محفوظ داشته بود، به هنگام، تقدیم امت اسلام کرد امروز نیز علیرغم دشمنان اسلام، منبع عظیم و تمام نشدنیِ رجال فقاهت و تقواست. امروز بحمداللَّه شخصیّت‌های علمی بزرگی در آن حوزه‌ی پرفیض و برکت، سرگرم تحقیق و تدریس و تربیت شاگردان و فراهم آوردن آثار علمی و تهذیب نفس و کمک به امت مسلمان‌اند و به فضل الهی نیاز مردم به مرجع تقلید جامع الشرائط از آن حوزه‌ی مبارکه، برآورده گردیده است.»
با درگذشت مرحوم اراکی، نسل شاگردان شیخ عبدالکریم در مرجعیت تا حد زیادی تمام شد و از معاصران آن‌ها افرادی همچون آیات بهاءالدینی و سلطانی طباطبایی بودند که علاقه‌ای برای مطرح شدن به‌عنوان مرجع تقلید نداشتند. از این رو مرجعیت به نسلی از شاگردان امام خمینی و آیت‌الله بروجردی منتقل شد؛ افرادی که در حوزه علمیه قم سال‌ها در سطوح بالا تدریس خارج فقه می‌کردند و از اعضای ارشد جامعه مدرسین به‌شمار می‌رفتند.
یک روز بعد از فوت آیت‌الله اراکی، جامعه روحانیت مبارز (یکی از دو تشکل مهم روحانی کشور) فهرستی سه نفره از مجتهدان جایزالتقلید را منتشر کرد که شامل آیات خامنه‌ای، فاضل لنکرانی و میرزا جواد تبریزی بود.
در بیانیه این تشکل سیاسی-مذهبی آمده بود: «اسامی آیات عظام و فقهای والامقامی که تقلید از آن بزرگواران جایز و عمل به فتاوای آن‌ها صحیح و مبرالذمه می‌باشد اعلام می‌دارد. قابل ذکر است که هر سه نفر از این آیات عظام، بقای تقلید بر مجتهد میت را جایز می‌دانند و آن افرادی که دسترسی به بخشی از فتاوای مرجع تقلیدشان را نداشته باشند می‌توانند طبق فتوای مجتهد میت مثلا امام خمینی عمل نموده و نگرانی برای عدم انتشار رساله عملیه نداشته باشند.»
جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نیز روز 11 آذر 73، در بیانیه‌ای 7 نفر از علمای عظام قم را به عنوان مرجع تقلید معرفی کرد. آیت‌الله فاضل لنکرانی، آیت‌الله بهجت، آیت‌الله وحید خراسانی، آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله جواد تبریزی، آیت‌الله شبیری زنجانی و آیت‌الله مکارم شیرازی.
آیت‌الله سیستانی از مراجع فعلی شیعه نیز یک‌سال قبل از آن در پی درگذشت استادش آیت‌الله العظمی خویی در عراق، مرجعیت خود را اعلام کرده بود اما برای جلوگیری از حساسیت‌ها و ممانعت از هرگونه خطر احتمالی برای ایشان در دوران صدام حسین، از آوردن نام وی در این فهرست خودداری شد.
آیت‌الله خامنه‌ای از شاگردان آیت‌الله بروجردی، امام خمینی و آیت‌الله میلانی است که تحصیلات حوزوی خود را در حوزه‌های قم و مشهد گذرانده است. ایشان اگرچه از مبارزان انقلابی پیش از انقلاب بوده و پس از انقلاب نیز مسئولیت‌های متعددی برعهده داشته که مهمترین آن‌ها ریاست‌جمهوری بوده است، اما هیچگاه تحصیل و تدریس علوم دینی را رها نکرد و به همین دلیل وجه علمی و فقهی ایشان در سایه مسئولیت‌های اجرایی پنهان ماند.
رهبر انقلاب چند روز پس از انتشار اعلامیه جامعه مدرسین با اشاره به جلسه خبرگان رهبری در روز 14 خرداد و ماجرای ورودشان به انتخابات ریاست‌جمهوری فرمود: «عزیزانم! اگر واجب عینی باشد، من از زیر هیچ باری دوش خودم را خالی نمی‌کنم. در قضیه مرجعیت، موضوع اینگونه نیست. بار بر زمین نمی‌ماند. این قضیه متوقف به فرد نیست. آری؛ آقایان فهرست دادند و اسم این حقیر را هم در آن فهرست آوردند، اما اگر از من سوال می‌کردند، می‌گفتم این کار را نکنید. بدون اطلاع من این کار را کردند... آقایان محترم و بزرگانی که از گوشه و کنار گاهی به بنده پیغام می‌دهید که رساله بدهم! بار فعلی من بسیار سنگین است... فعلاً ضرورتی نیست... بحمداللَّه این همه مجتهدین هستند... پس کسانی که اصرار می‌کنند و می‌گویند: آقا رساله بدهید، توجّه کنند که من برای خاطر این از قبولِ بار مسؤولیتِ مرجعیّت استنکاف میکنم. بحمداللَّه آقایان هستند و نیازی به این معنا نیست. البتّه، خارج از ایران حکم دیگری دارد. بارِ آن‌ها را من قبول میکنم.»
آیت‌الله خامنه‌ای بنا بر مسئولیت مهمی که داشت اعلام مخالفت کرد؛ اما به عقیده بسیاری از علما همچون آیت‌الله مومن عضو وقت هیات رئیسه مجلس خبرگان و آیت‌الله کریمی تنها وصی شرعی امام خمینی (ره)، آیت‌الله خامنه‌ای از نظر علمی، شخصیتی بسیار ارزشمند و در تمام ابواب فقه از ملکه اجتهاد برخوردار است.
رهبر انقلاب البته کلاس‌های درس خارج فقه خود را به طور منظم برگزار کرد و پاسخگوی سوالات شرعی شد. آیت‌الله میردامادی از شاگردان آیت‌الله بروجردی و امام خمینی می‌گوید: «مسئله مرجعیت مسئله مهمی است و اینگونه نیست که به راحتی بتوان مرجع تقلید شد. ایشان (آیت‌الله خامنه‌ای) خیلی عالی و خوب تدریس می‌کنند و درس خارج می‌گویند. من دو سه روزی درس خارج ایشان می‌رفتم، اما بعد از آن نرسیدم و نتوانستم ادامه دهم، اما ایشان فقیهی با‌سواد و ملا است.»
با فوت برخی اعضای این فهرست 7 نفره، جامعه مدرسین آیات عظام سیستانی، صافی گلپایگانی و نوری همدانی را نیز جزو فهرست مراجع جایزالتقلید آورده است.
انتهای پیام/
