یادداشت|تحرکات ترکیه و لزوم توجه به نقش منطقه‌ای ایران

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم٬ این روزها در منطقه٬ شرایط و فضایی حکمفرما شده که یک بار دیگر، اهمیت حیاتی موضوع امنیت و ارتباط زنجیره‌ای امنیت در کشورها٬ مورد توجه همگان قرار گرفته است. به همین خاطر٬ هیچ چیزی طبیعی‌تر از این نیست که کشوری همچون ترکیه نیز٬ نگران تحولات جاری باشد.

رفاقت توام با رقابت

شاید از منظر دیدگاه‌های کلاسیک روابط بین‌الملل٬ خیلی‌ها چنین بیاندیشند که تضعیف ایران به نفع ترکیه است و سران آنکارا باید مسیر تحولات را بر اساس فاکتورهایی تحلیل کنند که خروجی و فاز نهایی آن به تضعیف جمهوری اسلامی ایران باشد.

اما بر روی ارض واقع٬ فضای این رابطه چنین نیست و شرایط به شکلی دیگر است. چرا که اولاً ماهیت روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه به عنوان دو کشور قدرتمند منطقه٬ فراتر از معادلات کلاسیک رقابت‌محور است و به خوبی می‌دانند که امنیت آنها تا چه اندازه بر دیگری٬ اثر متقابل دارد.

دوم این که سران حزب عدالت و توسعه٬ هوشیارتر از آن هستند که نتوانند ابعاد حقیقی قدرت منطقه‌ای ایران را درک کنند. آنان به خوبی می‌دانند که ایران٬ با وجود تمام مکشلات اقتصادی چند سال اخیر٬ در حوزه دفاع و امنیت و مقابله با تروریسم٬ تا چه اندازه قدرتمند عمل کرده و اجازه نداده که تحولات پیرامونی٬ بدون در نظر گرفتن دیدگاه تهران٬ جریان یابد. نکته سوم این است که ترکیه نیز همچون ایران٬ روابط حسنه‌ای با عربستان سعودی ندارد و از این واقعیت سیاسی و دفاعی مطلع است که تضعیف ایران و ترکیه٬ در این گوشه از جهان٬ برندگانی دارد که عبارتند از: عربستان سعودی٬ امارات متحده عربی و رژیم صهیونیستی اسرائیل.

پیچیدگی‌های یک رابطه خاص

شرایط فعلی که پس از تنش جدی اخیر بین ایران و آمریکا به وجود آمده٬ از برخی جهات٬ زمینه را برای افزایش فعالیت ترکیه فراهم کرده اما در هر حال٬ رقابت تهران و آنکارا٬ در چند سال اخیر همواره از آرامش و نظم خاصی برخوردار بوده است.

در مقاطع پیشین٬ اختلاف بر سر یک نقطه مهم٬ موجب می‌شد که نقاط دیگر نیز کنار گذاشته شوند و رابطه٬ عملاً دچار فریز و ایستایی شود. اما در سالیان گذشته٬ ضرورت‌های مبارزه با ترور و درک متقابل توانایی‌های همسایه٬ تغییراتی را به دنبال آورد.

یکی از تجارب مهم و ارزشمند سیاسی و دیپلماتیک هر دو دولت ایران و ترکیه در چند سال گذشته٬ این بوده که با وجود برخی تفاوت دیدگاه‌ها و اختلاف منافع٬ همکاری دوجانبه و در همان حال همکاری‌های منطقه‌ای‌شان را حفظ کرده و در حوزه‌هایی به فکر تقویت رابطه باشند که منافع مشترک آنها بر اختلاف منافع می‌چربد.

به عنوان مثال٬ ترکیه و ایران٬ با آن که در پرونده سوریه٬ از روز اول تاکنون٬ در مورد مسائل مهم دیدگاه‌های متفاوتی داشته‌اند٬ اما هیچکدام به فکر نادیده گرفتن طرف مقابل نبوده و در مذاکرات آستانه٬ در کنار هم  مانده‌اند و یکی از نخستین و مهم‌ترین نتایج آن٬ کاهش تنش٬ ریشه‌کن کردن ترور و حرکت در مسیر اصلاحات سیاسی بر مبنای فعالیت کمیته تدوین قانون اساسی است. آن هم در شرایطی که آمریکا به این بازی راه داده نشده و حتی نماینده ویژه سازمان ملل نیز٬ نتوانسته منکر حقیقتی به نام ثمرات مذاکرات سه شریک آستانه در حل بحران سوریه شود.

یکی دیگر از حوزه‌های همکاری‌های ترکیه و ایران٬ مدیریت مشترک پرونده مبارزه با ترور در مرزهای مشترک و مرزهای دیگر است. ایران و ترکیه توانستند در این حوزه٬ نوع جدیدی از همکاری چندجانبه را به نمایش بگذارند.

در حوزه اقتصادی نیز٬ با آن که تهدیدات و تحریم‌های آمریکا٬ مسائل تجاری و سیاسی را پیچیده کرده٬ اما ترکیه و ایران توانسته‌اند به همکاری‌هایشان ادامه دهند.

با در نظر گرفتن این موارد و همچنین با توجه به فاکتورهای مهمی همچون اشتراکات چند قومی و چندزبانی٬ باید این واقعیت را پذیرفت که رابطه بین ایران و ترکیه یک «رابطه خاص» است.

رابطه‌ای که در آن٬ تعریف چشمداشت‌ها و انتظارات٬ اندکی با معادلات مرسوم٬ متفاوت است. به عنوان مثال٬ پس از رویدادهای اخیر و شهادت سپهبد قاسم سلیمانی٬ دولت ترکیه بنا به برخی شرایط سیاسی و اقتصادی خاص٬ نه آمریکا را محکوم کرد٬ نه علیه ایران موضع گرفت و نه توانست شکل مشهود و اثرگذاری از همدلی و همراهی را به نمایش بگذارد. چرا که ترکیه نیز در دو سال گذشته٬ با دولت ترامپ مشکلات جدی را تجربه کرده و در خطر تحریم اقتصادی و دفاعی قرار گرفته است.

علاوه بر موضوع تحولات سیاسی و امنیتی مرتبط با شهادت سپهبد سلمانی٬ در مورد عراق نیز٬ آنکارا به شکلی موضع‌گیری نکرده که خواسته‌ها و نگرش‌هایش٬ منطبق با دیدگاه‌های تهران و بغداد باشد. چرا که در آن پرونده نیز٬ ترکیه علاوه بر ملاحظات مربوط به آمریکا٬ باید موضوع مهمی به نام حضور نظامی در بعشیقه را نیز در نظر داشته باشد.

دقیقاً چه چیزی عوض شده؟

اغلب رسانه‌هایی که طرفدار دیدگاه‌های کلاسیک طرفدار هژمونی آمریکا هستند٬ از این ایده دفاع می‌کنند که ایران در منطقه ضعیف شده و حالا پس از جریان سقوط هواپیمای بوئینگ اوکراین نیز با دردسرهای جدیدی روبرو شده است.

اما واقعیت این است که ایران٬ نه ضعیف شده٬ نه صحنه را ترک کرده و نه موقعیت خود پیشین خود را از دست داده است. ایران در شرایطی است که با وجود مشکلات٬ گفتمان ضرورت خروج آمریکا از منطقه را تقویت کرده و در حوزه‌هایی همچون عراق٬ سوریه و دیگر تحولات منطقه‌ای نیز٬ توان اثرگذاری خود را از دست نداده است.

ایران در سالیان و دهه‌های گذشته٬ از دل بحران‌های بزرگ و از زیر بار مشکلات بسیار سنگینی بیرون آمده و خیلی سریع٬ توان و تمرکز خود را به کار گرفته است. لذا در شرایط فعلی نیز٬ نه تنها ترکیه٬ بلکه کشورهای دیگر نیز٬ بدون حضور ایران٬ قادر به آن نخواهند بود که در روند شتابان تغییر و تحولات منطقه٬ به تنهایی تصمیم گرفته و نقش ایران را نادیده بگیرند.

یادداشت: محمد علی دستمالی کارشناس مسائل ترکیه

انتهای پیام/